B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

Adronlar erasi { t =
lO ^ s dan 10'4 s gacha davom etgan). Unda 
zichlik 1097 kg/m3 dan 10 17 kg/m3 gacha, temperatura esa 10 12 К gacha 
pasaygan. Nuklon (proton va neytron)lar, myuonlar, elektronlar va 
turli tipdagi neytrino vujudga keldi. Shuningdek, antizarrachalar ham 
mavjud bo'lib, zarracha - antizarracha annigilyatsiyasi sodir bo'lgan. 
Modda bilan muvozanatda bo'lgan elektromagnit nurianish (fotonlar) 
ham bor edi. Baxtimizga nuklonlar antinuklonlarga qaraganda biroz 
ko'proq bo'lganligi uchun samo qurilish materialisiz qolmadi.
•
Leptonlar erasi
( 
t
= 10 "4 s dan t= l 0 s gacha davom etdi). Unda 
temperatura 109 К ni, zichlik esa 107 kg/m3ni tashkil etdi. Bu jara-
35

---

yonda elektron va pozitron annigilyatsiyasi sodir bo'ldi. Plazma- 
ning tarkibi tubdan o'zgardi. Neytrino erkinlikka chiqib ketdi. 
Geliy yadrosi sintez qilina boshladi. N atijada 25% geliy yadrosi 
va 75% vodorod yadrosi hosil b o id i.
•
Radiatsiya erasi (t
= 1 Os dan 300 000-yilgacha davom etdi). 
Zichlik 10'18 kg/m 1, temperatura esa 3 ООО К bo‘lib qoldi. Unda nur- 
lanish moddadan ajralib ketdi.
•
Modda erasi
hozirgacha davom etmoqda. Hozir samo 3 ~ 4 К tem- 
peraturali nurlanish bilan to'Igan bo‘lib, uni 
reliktiv nurlanish
deb 
ataladi. Samomiz tinchlikda kengayib, unda galaktikalar, yulduzlar va 
planetalar tug'ildi. Hozirgi kunga kelib ba’zi yulduzlar va planetalar 
o‘zlarining hayotiy potensiallarini sarflab bo'ldilar. Ularning o'miga 
ikkinchi va uchinchi avlod osmon yoritkichlari keldilar.
M a’lumki, Quyosh bizni kerakli energiya bilan ta’minlab turib- 
di. Astronomik kuzatuvlar Galaktika yadrolaridan uzluksiz vodorod 
oqib chiqishini ko‘rsatadi. Demak, galaktikalar yadrosi - samoning 
asosiy qurilish materiali hisoblangan vodorodni ishlab chiqaruvchi 
fabrika ekan. Atom (yadro) reaksiyalari natijasida vodorod yanay- 
am murakkab (o g 'ir) elementlarga aylanadi. M a'lum bo‘lishicha, 
yulduzlar o'lcham ining turlicha bo'lishi bekorga emas ekan. 
Yulduzning m assasi qanchalik katta boMsa u yanada murakkab 
atomlarni sintez qilinishini ta’minlaydi.