B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

N azorat savollari
1. G lobal isish nim a?
2. Parnik effekti deganda atm osferadagi qanday o'zgarishni 
tushinasiz?
3. 1 kg benzinning yonishida qancha suv hosil b o 'lad i?
4. B ir yilda jam i y o q ilg 'in i qazib olish uchun qancha kislorod 
sarflanadi?
5. Q uyosh energiyasi haqidagi nazariyani o lg 'a surgan golland 
olim i?
141

---

6. Yaqin 10 yilda havoning harorati necha gradus Selsiyga 
oshishi kuzatiladi?
7. “Ozon tuynugi”ning paydo b o ‘lishi qanday sabablar bilan 
b o g ‘liq?
8. Orol dengizi m uam m olari to ‘g ‘risida nim alar bilasiz?
9. O rolning qurishi sabablari va uning hozirgi holati to"g‘risida 
m a'lu m o t bering?
142

---

XIII bob. A T M O SF E R A
A tm osfera deb yerning gaz qatlam lariga aytiladi. Yer yuzasidagi 
butun tirik organizm lar shu atm osferada yashaydi.
A tm osferani tashkil qilgan gazlar y ig ‘indisi havo deb aytiladi. Bu- 
larning asosiysi azot (N 2), kislorod ( 0 2), argon (A r), karbonat angid­
rid ( C 0 2) va suv b u g ‘i (H 20 ) . B oshqa gazlarning m iqdori atm osferada 
ju d a kam.
A tm osferan ing pastki q atlam idagi vertikal va gorizontal havo 
oqim lari havoning tarkibini doim iy saqlab turadi, faqat karbonat an ­
gidrid, ozon va boshqa bir necha h av o d a kam boMgan gazlar vaqt 
va havoda o ‘zgaradi. Suv b ug ‘ining Yer y u zasig a yaqin havodagi 
m iqdori 0,001% b o ‘ladi. 0 ‘rtacha shim olda 0,02% , tropikda 2,5%
b o ‘lib, y a ’ni 100 m arotaba o ‘zg aradi. Suv b u g ‘ining zichligi ba- 
landga k o ‘tarilgan sari, asosiy g azlarn ing zich lig ig a nisbatan tezroq 
kam ayadi, 10-15 km b alandlikda suv b u g ‘ining m iqdori ju d a kam
b o ‘ladi. 10 km dan 60 km gacha atm o sferan in g balandligi Q uyosh- 
ning ultrabinafsha nurlari ta ’sirida 3 atom li kislo rod - ozon ( 0 3) 
hosil b o ia d i.