B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

Arastu. 
Ilmlar tasnifi va umuman falsafa ilmining materialistik 
y o ‘nalishiga katta hissa qo ‘shgan Arastu (eramizdan oldingi 
384-322-yillar) ilmlar tasnifi masalasini “Metafizika”, “Topika”, 
“Nikomah etikasi” kabi asarlarida ko‘rib chiqdi va rivojlantirdi.
Arastu o ‘zining birinchi falsafa deb atagan falsafiy tizimini uch 
qismga b o ‘lgan. Birinchi qismi - nazariy ilmlar analitika (mantiq), tabi- 
iyot, riyoziyot va metafizikadan iborat b o iib , har biri borliqni obyekt 
sifatida o ‘rganadi. Ikkinchi qismi, amaliy ilmlar — etika (axloq), iq- 
tisod va siyosatni o ‘z ichiga oladi. Amaliy ilmlar, o ‘z navbatida, ijod 
shart-sharoitlarini belgilaydi. Ana shu ijodiy yoki tasviriy ilmlar po- 
etika, ritorika va san’atdan iborat bo‘lib, uchinchi qismni tashkil etadi.
Zenon. 
Zenon (eramizdan oldingi 
336-264-yillar) asos solgan stoiklar mak- 
tabi namoyandalari ham ushbu masalani 
ko‘rib chiqishda yagona falsafa ilmini tabi- 
iyot, mantiq ва etikaga ajratishdi. Falsafani 
xuddi shunday bo‘lishni Epikurda (eramiz­
dan oldingi 342-270-yillar) ham uchra- 
tamiz.
Sharqda yunon mutafakkirlari ta ’limoti 
va ayniqsa, Arastu asarlarining keng tar- 
qalishi tufayli o ‘rta asrlar olimlari ilmlar 
tasnifi haqidagi qarashlar bilan ham tanishdilar. Arastu merosi va 
uning ilmlar tasnifi falsafaning keyingi davrlarlagi rivojiga katta ta’sir 
k o ‘rsatdi.
14

---

0 ‘rta asrlar arab-musulmon sharqida ilmiy bilish o ‘z davrining 
ijtimoiy-iqtisodiy talablariga javob tariqasida yangi tarixiy-madaniy 
asosda rivojlandi. Yangi ilmlar paydo bo‘ lishi ilmlar tasnifini va har bir 
ilmga kirgan ko‘pgina masalalar chegarasini aniqlashni taqozo qildi.
Ilm lam ing rivojlanishi natijasida IX asrdan boshlab o ‘sha davrda 
bo‘lgan barcha ilmlami tartibga solishga va ilmlar tasnifini ishlab 
chiqishga birinchi urinishlar b o ‘ldi.