B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

CHIZISHDA KOMPOZITSIYA
Biz kundalik hayotimizda, turmushimizda juda ko‘p predmet 
va voqea-hodisalarning rasm-tasvirlarini uchratamiz. Ulardan 
ayrimlari bizga yoqadi, ayrimlari yoqmaydi. Buning boisi — shu 
rasm hamda tasvirlami yaratishda kompozitsiyaga qay darajada 
e’tibor berilganligidadir.
M a’lumki, rasm va tasvirlarning mazmuni, maqsadi va 
vazifasiga ko‘ra ularning kompozitsion tasviri yaratiladi.
Kompozitsiyaning to ‘liq, mazmunli, ishonchli chiqishi narsa­
ning o‘ziga qarab rasm chizishda muhim ahamiyatga ega. Bu 
asosan naturaning shakli, tuzilishi, rangi, turish holati, yorug‘- 
soyalarning tushishi, u rasm chizuvchidan qancha masofada 
turganini aniq belgilash va uni shu holda ifoda etilishiga bog‘liq 
b o ‘ladi. Shu boisdan natura va naturm ort elementlari rasm 
kompozitsiyasi bo'yicha shunday taqsimlanmogi kerakki, uning 
har biri rasm ifodasida o‘z o‘rniga, turish holatiga, bir-biriga 
bog'lanishiga k o ‘ra rasm kom pozitsiyasini chiroyli, jonli, 
harakatchan va tomoshabinga yoqimli bo‘lishiga yordam berishi 
zarur.
104

---

Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizishda kompozitsiyaning 
asosiy talabi — natura va naturmort elementlarining bir butun- 
ligini tashkil etish, shuningdek, shakl, rang hamda ularning uy- 
g'unligi, mustaqilligi va mazmunini saqlashdir.
Shu boisdan narsaning o‘ziga qarab rasm chizishdagi muhim 
vaziyat rasmi chiziladigan natura yoki naturmortni rasm chizish 
postanovkasi holatiga keltirib olishdir.
Naturm ort yaratishda asosiy e ’tiborni rasmi chiziladigan 
narsalar naturmort mazmuniga javob berishiga qaratish lozim. 
So‘ngra undagi elementlarning joylashishi, holatlari, rang va 
tuzilishi, shakli m a’lum bir tematik kompozitsiya xarakterini 
ifodalay olishi zarur. Shu boisdan, naturm ort tuzish uchun 
katta-kichikligi nazarda tutilgan holda bir-biriga mos keladigan, 
bir mavzu sujetiga javob beradigan, rang jihatidan ham bir- 
birini to ‘ldiradigan, bir-biridan ajrata olish mumkin bo‘lgan 
rangdagi predmetlar tanlanadi va ularni I-II-III plan bo‘yicha 
va ranglari, shakllariga ko‘ra m a’lum bir kompozitsion talabda 
qo‘yib chiqiladi.
Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizishda kompozitsiya — 
badiiylikning bosh mezoni bo‘lib, u rasmdagi har bir narsaning 
yaxlitligi, realligi, o ‘zaro uyg‘unligi, mosligi hamda ularning 
tasvirlanishdagi ijodiyligi, ko‘rkam va jozibasini ta’minlay oladigan 
badiiy uslubdir. Shu boisdan narsaning o ‘ziga qarab rasm 
chizishda natura yoki naturmort elementlarining katta-kichik- 
ligiga, mavzuga ko‘ra o‘z o‘miga qo‘yilishi, ya’ni postanovka 
elementlarining katta hajmdagilarini orqa tomonga, o ‘rtacha 
kattalikdagilarini o‘rta planga va kichik hajmdagilarining esa 
oldinga qo‘yilishi, bunda ularning rangiga ham e’tibor berilishi 
maqsadga muvoflqdir.
Biz T.Xruskiy, N .Mashkov, R.Ahmedov, S.Abdullayev, 
Z. Kovalevskayalaming naturmort mavzusidagi asarlarini kuzatar 
ekanmiz, ulardagi kompozitsion yechim, tartib, mazmunning 
muvaffaqiyati, jonli va tantanavorligi albatta naturmort element­
larining to ‘g‘ri tanlanganligi va to ‘g ‘ri joylashtirilganligidan 
ekanligini yaqqol ko‘ramiz.
105

---

M a’lum bir mavzada naturm ort tuzib, darslikdagi rasmlar- 
dan foydalanib, rasm ishlang. Rasmni qalamda va akvarelda 
bajaring.