Bajardi: Qurbonaliyev s tekshirdi: Zaripova d guruh: pre001-2

5. Kommunikativ kompetensiya.
Hamkorlikda ta’lim faoliyatini tashkil etishni bilishi, 
bag‘rikenglik bilan ish yuritishi, ziddiyatli vaziyatlarda o‘zini munosib tuta bilishi, guruh jamoasini 
demokratik boshqarish va o‘z-o‘zini boshqarish faoliyatida ishtirok etishi, talabalar ijtimoiy faoliyati 
uchun ko‘maklashishi, o‘zining ilmiy-metodik faoliyati natijalarini taqdim etishni bilishi va 
boshqalar.
6. Tahliliy nazorat kompetensiyasi.
Pedagogik jarayonlarning bir butunligini ta’minlovchi, 
psixologik mexanizmlarni tahlil qila olishi, o‘quv tarbiyaviy jarayonlarning barcha bosqichlarida 
hushyorlik bilan faoliyat ko‘rsata olishi, ta’lim natijalarini baholashning an’anaviy va zamonaviy 
vositalarini (test, reyting, portfolio) bilishi, shaxs, talaba va guruh jamoasini o‘rganish va bashorat 
qilishni turli pedagogik- psixologik usullariga ega bo‘lishidan iborat.
7. Loyiha tadqiqotchilik kompetensiyasi.
O‘zining kasbiy faoliyatidan qoniqmaslik va shu 
asnoda uni yangilash, takomillashtirishni bilishi, ta’lim jarayonlari qatnashchilari bilan barcha 
tashkiliy ishlarning mazmun-mohiyati va metodlari borasida o‘zaro hamkorlik qilishi, o‘quv-dasturiy 
hujjatlarni tayyorlash asoslarini bilishi va ulardan ta’lim mazmundorligini ro‘yobga chiqarishda 
foydalanishi, bolalar va o‘smirlarning ijtimoiy jihatdan moslasha olmayotganligini bilishi va bunday 
holatlarning oldini olishi, psixologik-pedagogik tadqiqotlar loyihasini ishlab chiqishni bilishi 
kabilardan iborat. Kasbiy pedagogik kompetensiya mezonlarini ishlab chiqish eng murakkab 
pedagogik muammo, eng dolzarb masala ekanligini ta’kidlar ekanmiz, bu borada aniq ishlab 
chiqilgan o‘lchovlar yo‘qligini ham tan olishimiz lozim. Oliy ta’lim o‘qituvchisi kasbiy 
kompetensiyasi tizimi pedagogning mahoratida ko‘zga tashlanadi. Biz yuqorida keltirgan 
o‘qituvchining kompetensiya modelini uning kasbiy tayyorgarligi modeli desak xato qilmaymiz. 
Kasbiy kompetensiyaning eng muhim qirralaridan biri o‘qituvchi-pedagogning nazariy tayyorgarligi 
masalasidir. Pedagogning kasbiy potensiali (PKP) formulasiga binoan shaxsning o‘zgarmaydigan 
tug‘ma qobiliyatlari (tq)dan, qisman o‘zgaradigan shaxsning maxsus qobiliyatidan, maxsus 
tayyorgarlik jarayonida tarkib topadigan qobiliyatlar (mtjttq)dan vapedagogning amaliy faoliyatida 
o‘zlashtiriladigan (afo‘q) qobiliyatlar yig‘indisi ekanligini ko‘p sonli tadqiqotlar tasdiqlagan. Kasbiy 
potensial tushunchasining umumiy tuzilmasi yetarli darajada murakkab va ko‘p qirrali. Uni 
I.P.Podlasiy quyidagicha tasavvur etish mumkinligini ko‘rsatadi. Demak, o‘qituvchilik mahorati 
integrativ fazilat (sifat) bo‘lib, yuqori darajadagi madaniyat, bilim, malaka, amaliy qobiliyatlarni 
o‘zida mujassamlashtiradi. Y.P.Azlarovning fikricha, pedagogik mahorat cho‘qqisiga yetishishjuda 
mushkul va uzoq vaqt talab etadigan jarayondir. Haqiqiy usta o‘qituvchi bo‘lish uchun inson tug‘ma 
qobiliyatga ega bo‘lishi zarur, degan fikrlar ham mavjud. F.Gallning fikricha, inson bosh suyagi bilan 
insonning aqliy va axloqiy fazilatlari orasida bog‘liqlik mavjud. Pedagogning kasbiy imkoniyatlari 
(potensiali) tuzilmasi Kasbiy tayyorgarlik Pedagogik ijodkorlik Pedagogning kasbiy mahorati 
Pedagogik madaniyat Kasbga yo‘naltirish Pedagogik Intellekt Innovasion faoliyat Pedagogik 

---

tafakkur yuritish (fikrlash stili) Kasbiy kamol topish Kasbiy layoqat (kompetentlik) Gumanistik 
(insonparvarlik) yo‘nalishi Pedagogik texnika Kasbiy yo‘nalganlik Faoliyati jarayonida yangiliklarga 
intiluvchanlik Kasbiy rivojlanish Muloqot mahorati Pedagogik mehnatga tayyorgarlik Mehnatga 
ijodiy munosabat Kasbiy nuqtayi nazar Ijtimoiy faollik Kasbiy moyillik Ijodiy tashabbuskorlik 
Kasbiy faollik Metodik mahorat “Frenologiya” - bosh suyakning tashqi shakli bilan inson aqliy va 
axloqiy fazilatlarining bog‘liqligini o‘rganuvchi fandir. U avstriyalik vrach F.Gall tomonidan ilgari 
surilgan. Bunday qiziqarli faraz vositasida kimning bosh suyagi ensa gardan qismiga bo‘rtiq 
(do‘nglik) mavjud bo‘lsa, u o‘qituvchilik kasbini tanlashi mumkinligiga ishora qilinadi. 
E.A.Klimovning fikricha, pedagog kasbi sohiblarining mehnat predmeti inson-texnika, ishlab 
chiqarish texnologiyasi, ya’ni uning asosiy mazmuni insonlarning o‘zaro bog‘liq munosabatidan 
iborat bo‘ladi. Pedagogik kasb sohibi quyidagi xislatlarga ega bo‘lishi kerak: insonparvarlik, 
gumanizm, faoliyatining jamoaviy va ijodiy xarakterga egaligi kabilar. N.V.Kuzmina o‘qituvchi 
mehnatining turli jihatlarini psixologik nuqtayi nazardan tadqiq etib, faqatgina 12 foizgina 
o‘qituvchilar tom ma’noda kasbiy pedagogik mahorat sohibi ekanligi, aksariyat o‘qituvchilar esa 
ta’lim-tarbiya usullarini yaxshi egallaganliklari va buning natijasida yuqori samaradorlikka 
erishganlarini ko‘rsatadi. Ideal pedagog Mutaxassis Ishchi-xodim Inson Pedagogika nazariyasini 
bilish, pedagogik mahoratga ega bo‘lish, psixologiyani bilish, ta’lim-tarbiya texnologiyalarini 
qo‘llayolish malakasiga ega bo‘lish, mehnatni oqilona tashkil eta bilish malakasi. Ishga muhabbat, 
o‘quvchilarni sevish. Insonga ishonch. Pedagogik qobiliyat, umumiy aql-zakovat, sabr-toqat, 
kelajakka ishonch. O‘zini tuta bilish, izlanuvchanlik, reaksiyalarining aniq va tezligi, ko‘ngilchanlik, 
bolalarni tushunish, xohishi, nutqining aniq va ishonchliligi, talabchanligi, adolatlilik, to‘g‘ri so‘zlik, 
tashkilotchilik malakasi, muloqotga kirishuvchanlik, birovlarni tinglay olishlik. Maqsad qo‘yib unga 
erisha olish. Muntazam va rejali ravishda malakasini oshira borish, mehnat unumdorligini oshirishga 
intiluvchanlik. Ijodkorlik qobiliyati: har tomonlama ma’lumotlilik, mantiqiy fikr yuritish, kelajakka 
ishonch. Ishlash ishtiyoqi. Ishiga (kasbiga) sadoqat, jamoada ishlash malakasi, tirishqoqlik, 
tartibintizomlilik, faollik, ishlab chiqarish vaziyatlariga yo‘naltirilganlik, ishlarni taqsimlay olish 
malakasi. Javobgarlikni o‘ziga olishga tayyorgarlik. Yuqori axloqiy sifatlar jamoatchilik hayotida 
faol ishtirok etish. Faol hayotiy nuqtayi nazar (pozisiya), har doim va har qachon shaxsiy o‘rnak, 
davlat qonunlariga hurmat, milliy g‘urur, vatanparvarlik, vatanini himoya qilishga tayyorlik, 
mustahkam sog‘lik, sog‘lom hayottarzi, insonparvarlik, ma’naviylik, muloqotga kirishuv chanlik, 
oqillik, o‘ziga nisbatan talabchanlik va tanqidiy munosabatda bo‘lish. Shuningdek, pedagogning 
mehnati aqliyligi, yuksak his-tuyg‘u (emotsional)ga egaligi va fuqarolik burchini his etishi bilan ham 
farqlanadi. Pedagogning insonparvarlik xislatlari o‘zining shogirdlari, atrofidagilarga yordam 
ko‘rsatishga doim tayyorligida, ularga nisbatan diqqat-e’tibor berishida, hurmatida namoyon bo‘ladi. 
Pedagog (murabbiy)lar o‘z shogirdlari bilan o‘zaro munosabatni ularning qiziqishlari, qobiliyatlari, 
xususan individual yosh xususiyatlariga bevosita bog‘liq bo‘lgan tafakkurlash xususiyatlariga ko‘ra 
tashkiletadi. Pedagogik faoliyatning yana bir muhim jihati ijodkorlik hisoblanadi. Pedagoglarga 
nisbatan ijodkorlik muntazam o‘zgaruvchansharoitda kasbiy masalalarning yechimini topishni talab 
etadi. Pedagogning faoliyati jamoaviy xarakterga ega bo‘lib, pedagogik faoliyat natijalariga boshqa 
o‘qituvchilarning ishlari, oila, shuningdek, boshqa omillar ta’sir ko‘rsatadi. Albatta, pedagogning 
mehnatidagi muvaffaqiyat to‘g‘ridan to‘g‘ri va bevosita jamoadagi psixologik iqlimga, 
o‘qituvchilarning hamkorlik darajasiga, ularning ruhiy va jismoniy his-tuyg‘ulariga bog‘liq. Moddiy 
va ma’naviy ishlab chiqarishning barcha sohalari kabi ta’lim sohasida ham kasb ichida tabaqalanish, 
ya’ni ixtisoslikka ajralish jarayoni kechmoqda. Shu bois ham kasb-hunar pedagogikasi mutaxassislar 
tayyorlashning mustaqil sohasi sifatida ajralib chiqqan. Amaldagi oliy ta’limning 
tayyorlovyo‘nalishlari, mutaxassisliklar va ixtisosliklar tasniflagichiga binoan umumlashgan holda 
“ta’lim” nomi bilan yuritilgan guruhga kiritilgan. Ta’lim sohasida “mutaxassislik” tushunchasi 
(iborasi) ta’lim yo‘nalishi va mazmunini o‘zida aks ettiruvchi kategoriya sifatida qaraladi.