Bakı Qızlar Universiteti Ad: Aysel Soyad: Abasova

BU HALIN YARANMAMASI ÜÇÜN NƏ ETMƏLİ

Artiq uşaqların 1.5 yaşlarında nitqləri  formalaşmağa başlayır. Söz bazalarında 10 sayda və daha cox sözlər olmalıdır. 2 yaşında 2 sadə sözdən  ibarət cümlələr qurulur. 3 yaşlarında isə 2 və daha cox sözlərdən cümlələr quraraq fikir və düşüncələrini formalaşdırmağa başlayırlar. Valideynlər bu yaşı nəzərə alaraq, mütəmadi olaraq, uşaqları söylətməli, komandalar verməli, göz təması qurmalı, suallar verərək cavab almalarını təmin etməlidirlər. Bu dövr həm fizioloji, həm cinsi, həm də psixoloji inkişaf dövrü  adlanır. Üç (3) yaş uşaqlarda ilk böhran  yaş dövrü oldugundan daha həssas və diqqətli olmaq tövsiyyə olunur. Nitqdə hər hansı bir  nöqsan nəzərə çarparsa mütləq həkim və loqopedik, psixoloji müayinədən keçirmələri tövsiyyə olunur.

 Bezileri özünden çox razı, bezileri ise narazı olur ve özlerini bedbext hiss edirler. Mütexessisler bildirirler ki, ister şexsi heyatda, isterse de karyerada uğur qazanmaq üçün özüne emin olmaq vacibdir.

Psixoloq Ruhane Rzayevanın sözlerine göre, özüne inam hissini güclendirmek üçün, ilk növbede, özünüzü başqaları ile müqayise etmeyin: "Bunu etmek çetin olsa da, vacibdir. Özünüzü başqaları ile müqayise etmediyiniz üçün özünüze daha çox inanacaqsınız. Çox vaxt özünü başqaları ile müqayise etmek verdişi uşaqlıqdan yaranır. Bele ki, bezi valideynler uşağın bacardığından daha çox şey teleb ederek daim onu başqaları ile müqayise edir. Uşaq da valideynin müqayise etdiyi adamlara benzemeye ve ya onlardan daha üstün olmağa çalışır. Çox vaxt valideynin bu sözleri uşağın hessas psixikasına tesirsiz ötüşmür. Uşaq psixoloji travma alır, özünün çox pis olduğunu düşünür. Bezen ona ele gelir ki, valideynlerinin müqayise obyektine heç vaxt çata bilmeyecek. Uşaqda eminsizlik hissi yaranır. Eminsizlik hissi ise yalnız müqayise obyektini üsteleyende keçib gedir. Üsteleye bilmedikde ise bu apatiya ve ruh düşgünlüyü yaradır", - deye psixoloq elave edib ki, müqayise etmek verdişi insanda reqabet hissini yükseltdiyi üçün xeyirlidir: "Amma psixoloji baxımdan insana narahatlıq getirir. Özüne eminsizlik şexsi heyatda da ciddi problemlerin yaranmasına sebeb olur".

Maraqlısı budur ki, özüne güven hissi çox aşağı olan insan müqayise obyektini üsteleyenden sonra ona qarşı marağı itir. Şüuraltı olaraq başqa müqayise obyekti axtarmağa başlayır.

Hemsöhbetimiz meslehet görür ki, eslinde özüne güven hissini artırmaq üçün özünü yalnız keçmişi ile müqayise etmelidir. Keçmişde olduğuna nisbeten bu gün daha yaxşı olmağa çalışmalıdır. Bu gün qazandıqları uğurları keçmişindeki uğursuzluqlarla müqayise etmelidir. İndi heyatında olan insanlar keçmişinde belke heç yox idiler. Bu özü de xoşbextlikdir. Yalnız bu tip müqayise sağlam müqayise hesab edile biler. Bu tip müqayise ekser hallarda insan heyatını düz yaşayıbsa, onun özüne inam hissini güclendirir. İnsan heyatdan daha memnun olur.

Kiminlese özünü müqayise etmek insana narahatlıq getirir deyen Rzayeva bildirib ki, hemişe sizden daha yaxşı olan bir insanla üzleşe bilersiniz: "Hamıdan ağıllı, varlı, gözel, seliqeli, bacarıqlı olmaq mümkün deyil. Her zaman kimse daha üstün olacaq. Bu cür yanaşma sizi heyatından ve özünden narazı insana çevirecek. Malik olduqlarınızla fexr etmeye, onları deyerlendirmeye ve bu çerçivede yaşamağa çalışın".

Başqaları ile özünü müqayise evezine planlı ve meqsedli şekilde yaşamaq daha düzgün olar. Mütexessis bildirib ki, "hamıdan yaxşı olmaq" prinsipi ile yaşamaqdansa, "men bunları etmeliyem" prinsipi ile yaşamaq daha düzgündür. Bunun üçün özünüze plan tertib edib bu haqda vereqe yazın. Planda gün erzinde neçe deqiqe idman etmekden tutmuş, ne qeder pul qazanmalı olduğunuza qeder qeyd ede bilersiz. Planda her yerine yetirilen bendin qarşısında qoyduğunuz üstegel işaresi eminlik hissinizi artıracaq.

Müsahibimiz diqqete çatdırıb ki, etrafdakılara ve özünüze qarşı mehriban olun: "İnsanlardan ve özünüzden daha çox şey teleb etmeyin. Bununla siz özünüze olan inam hissini yükselde bileceksiz. Qeribe de olsa, özüne emin olmayan insanlar başqalarına qarşı çox telebkar olurlar. Bu cehetle de özüne emin olmayan insanları tanımaq olar. Daim menfi fikirlerle yaşamaq özüne inam hissini azaldır".

R.Rzayeva meslehet görür ki, çalışdıqca neqativ hadise, film, meqalelerden uzaqlaşmaq lazımdır. Teessüf olsun ki, ekseriyyet mehz neqativ mezmunlu informasiyaya meyl edir. Onları qorxuzan ve dehşete getiren yazıları ve videoları belke de her gün izleyirler. Bezen onlar neqativ hadisenin qehremanına göre kederlenir ve srtesse düşürler. Bunu etmek ise düzgün deyil. Bacardıqca çetinlikde olan insanlara kömek etmek lazımdır. Eger bunu etmirsense, boş-boş kederlenmeyin heç bir menası yoxdur. Nezere almaq lazımdır ki, insanlar her gün ölür, xestelenir ve bedbextliklerle üzleşirler. Eger bütün bunları onlar her gün düşünmeye ve bu tip informasiya ile maraqlansalar neqativ melumat onların psixikasına zerbe vuracaq. Bele adamlarda adeten özüne güven hissi de azalır.

Özüne güven hissi aşağı olan adamlar özlerine aid olmayan neqativ informasiya ile maraqlanmaqla yanaşı, öz heyatında baş veren, ona aid xoşagelmez hadiseler barede de daim düşünürler. Onlar bir növ özlerine aid olan yaxşı hadiseleri bloklaşdırır. Bütün günü bed danışmaq ve neqativ hadiseler barede ise düşünmek onları qorxaq, özüne emin olmayan insana çevirir. İnsan nese etmeye cehd etmir, her şeyin pis neticeleneceyini düşünür. O, geleceyine qarşı ümidsiz yanaşır. Neticede ne geleceyine, ne de ki özüne inanır. Çox vaxt bele insanlar uğursuz olurlar.

İşini sonuna kimi çatdıra bilmeyenler, sebirsiz ve tenbel insanların da özüne güven hissi çox aşağı olur. Psixoloq qeyd edib ki, işi axıra kimi çatdırmaq çox vacibdir. Bele ki, yarımçıq qalan işler insana ağır yük kimi görünür. Bu, özüne güven hissini azaldır.

Öz xarici görünüşüne diqqet vermek, idmanla meşğul olmaq, seliqeli ve zövqlü geyinmek de insanın özüne olan inam hissini artırır. Bele ki, özünü ezgin, baxımsız ve pinti hiss ederek özüne inam hissini qaldırmaq çox çetindir. Ona göre de insan özüne vaxt ayırmalı, geyimine, seliqesine fikir vermelidir. Xestelik ve xroniki yorğunluq da insanı eminsiz edir. Bu sebebden de müalice almaq ve istirahet etmek önemlidir.

Rzayeva qeyd edib ki, çetinlikleri def etmek üçün manee, tenqidi inkişaf üçün pilleken kimi tesevvür etmek lazımdır. Bu zaman tenqidi eşiderken insanın özüne güven hissi azalmır. İnsan düşünür ki, bu, mene müeyyen sehvlerimi bir daha etmemeye kömek edecek. Çetinliyi ise def edenden sonra insan özüne daha çox emin olur.