Бакы, «Тящсил» нпм, 2007, 291 сящ



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/19
tarix28.04.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16136
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   19

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
93
ЯДЯБИЙЙАТ 
 
*  Бу  фясил  илк  дяфя  «Азярбайъанда  Хариъи  Дилляр» 
журналында (2007, №1) чап олунуб. 
 
1.  Klaus G. Semiotik und Erkenntnistheorie. Berlin, 
1969, s. 51. 
2.  Йеня орада, с. 52. 
3.  Йеня орада. 
4.  Aristoteles. Organon. Leipzig, 1948, s. 4. 
5.  Herder J.G. Abhandlung über den Ursprung der Spra-
che. Berlin, 1959. 
6.  Humboldt W. von. Schriften zur Sprachphilosophie. 
Berlin, 1963. 
7.  Йадиэар (Вейсялли) Ф. Й. Эерман дилчилийиня эириш. Бакы, 
2003. 
8.  Morris. Ch. W. Signs, Language and Behaviour.    
New-York, 1946, Bd.1, s. 58. 
9.  Йеня орада. 
10. Бу барядя эениш мялумат алмаг цчцн бах: Bierwisch 
M., Strukturalismus, Geschichte, Methoden унд Prob-
leme. In: „Kursbuch“, V, Frankfurt a/Main, 1966, s. 77. 
11. F.de Saussure. Grundфнagen der allgemeinen 
Sprachwissenschaft. 2.Aufl., Berlin, 1967, s. 19. 
12.  Йадиэар Ф. (Вейсялли). Эюсятилян ясяр, с.34-42; Маслов 
Ю.С. О знаковой природе языка. Сб.: «Вопросы общего 
языкознания». Л., 1967. 
13. Bühler K. Sprachtheorie. Stuttgart, New-York, 1982, 
с.28 
14. Yakobson R. Lingusitik und Poetik: Literaturwissens-
chaft und Linguistik. Frankfurt a/Main, 1972, Bd. I, s. 99-
132. 
15. Вейсялли Ф.Й. Структур дилчилийин ясаслары. Бакы, 2005, с. 
212-214. 

 
94
16.  Клаус Э. Эюстярилян ясяр, с. 57. 
17.  Клаус Э. Йеня орада, с. 60. 
18.  Вейсялли Ф.Й. Н. Хомскинин дилчилик эюрцшляри. АДУ-нун 
«Елми хябярляри». Бакы, 2006, №1, с. 16-25. 
19. Йеня орада. 
20.  Клаус Э. Эюстярилян ясяр, с. 67-68. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Чалышмалар 
 
1.  Дилин ишарявилийи щаггында гядим йунан вя орта ясрляр      

 
95
    Авропа мянбяляриндя щансы фикирляря раст эялмяк олур? 
2. Ъ.С.Пирс вя Э.В.Моррис щаггында ня дейя билярсиниз? 
3. Семиотика башга ъцр неъя адланыр? 
4. Дилчилийи семиотикайа аид етмяк дцздцрмц? 
5. Ишарянин щансы нювлярини таныйырсыныз? Онлары яйани шякил-
дя эюстярин. 
6. Ишарялярин мяналарыны ача билярсинизми? 
7. Ишарялярин функсийалары щансылардыр? 
8. Ишарялярин ялагя формалары щансылардыр? 
9.  Синтагматика,  семантика,  прагматика  вя  сигматика 
щаггында ня дейя билярсиниз? 
10. Синтактик вя чохмяналылыг щаггында данышын вя мисаллар 
эятирин.    
 
 
 
 
 
 

 
96
ВЫЫ ФЯСИЛ 
 
 ДИЛ СИСТЕМДИР 
 
Артыг  гейд  едилдийи  кими  суьшщешлф  рфййэтвф  шдл 
ьцдгьфеф  ишя  Здфещтгт  (Цадфегтгт) «Лкфеyдщы»  цыцкштвц 
кфые  пцдшкшл  (бах  ВЫ  фясля).  Ыщткф  Фкшыещеудшт  зщуешлфыэтвф 
мц  «Щт  Штеукзкуефешщт»-вц  шышьдцк  рфййэтвф  щчгнгкгй 
«Ыуьшщешлф»  нгтфт  ыбяъ  «ыуьу»  лблътвцтвшк,  шжфкцдцкшт 
жцкрш лшьш «ыуьушщешлщы» жцлдштвц шждцтшк. Ыуьшщешлф шжфкцдцк 
мц шжфкц ышыеуьштшт агтлышнфыэ рфййэтвф удьвшк. Штвш иг ющч 
вцивц щдфт ьбмягвгк.      
Шдл  вуифе  ыещшлдцкдц  узшлгкюгдфк  фкфыэтвф  Факшлфвф 
щдьгжвгк/  (и.у.ц.300  шддцк).  Шдл  ьъифршыц  ецишш  шжфкцдцкдц 
лщтмутышщтфд  шжфкцдцк  фкфыэтвфлэ  цдфйцдцкдц  ифхдэ  щдги. 
Ыещшлдцк ъюът мфсши щ швш лш, ишz ешииш ышьзещьдфк рфййэтвф 
тц ишдшкшл.    
Ыуьшщешлф шдц ифхдэ цыфы вфкеэжьфдфк Ф.Фгпгыештутшт 
щкеф  цsкдцквц  ( 354-430) ецдшь  ilц  ифждфвэ.  Щтгт  ъюът  цыд 
шжфкц кфяэдфжвэкэдьэж шжфкцдцквшк. Щ, рцьюштшт ыбяът ецдцааъяъ   
шдц ьутефд ьцтф цдфйцыштш фюьфй шыецншквш. Пуе, бнкцт, пбк щ 
ьцтц  тц  вуьцл    шыецншк.  Ыщткф  штпшдшы  М.ща  Щлрфь (1285-
1349) бя мукышнфыэтэ муквш: J.Дщл (1632-1709) бяътът «Уыыфн 
Сщтсуктштп  Ргьфт  Гтвукыефтвштп» (1690) ясяриндя  шжфкц 
рфййэтвф бя нщягьгтг мукшк. Фмкщзфвф иг ибнъл ашйгк ыф-
нэдэк.  Фтсфй  ыщткф  А.  ву  Ыбыыък  мц  Ю.Зшкы    шжфкц  тцяцкшнн-
цыштшт фефдфкэ ыфнэдэкдфк. А.ву  Ыбыыъкът шжфкцнц ьътфышицештш 
иудц пюыецкьцл щдфк: 
 
 
 
 
 
 

 
97
”ышптшашук”- /ыштшаоу/ -   “ыщгтв шьфпу” –(ыцы щикфяэ) 
“ышпташув” - /ыштшафшв/- “ьутефд сщтыузе”- (ьцтф ецкцаш)   
Ьцы.; штпшдшы вшдштвц   /вщп/  --------  жцлдш (бах: шякил 14). 
 
Шякил 14. 
 
Бурада  цдфйц  фкишекуквшк,  нцтш  шчешнфкшвшк.  Ифжйф 
ыбядц вуыцл, штпшдшы вшдштвц /вщп/ ыбяътът ыцы щикфяэтэт щтгт 
ьцтфыэ шдц ишкифжф цдфйцыш нщчвгк. 
Нгчфкэвф  вуншдвшнш  лшьш,  цммцддцк  ыуьшщдщпшнф, 
ыщткфдфк  шыц  ыуьшщешлф  лшьш  фвдфтфт  удь  ыфрцыш  нупфтц 
цдфпц лшьш лщтмутышфддэхэ, нцтш жцкешдшнш цыфы эбеъкъквъ. Ифа-
дя цчцн щям дя фяргляндирмяк эярякдир. 
Вшд  ацкйдцтцт  шжфкцдцкшт  ышыеуьшвшк,  вфтэжэй  шыц  иг 
ышыеуьшт лщтлкуе ацквdц куфддфжьфыэвэк. Дштймшыешл удуьутт-
лцкшт лщьиштфышнфдфкэнын (ыштефйьфешл цдфйцдцкшт) мц ыгиыеш-
егышнфдфкэт  (зфкфвшйьфешл  цдфйцдцкшт)  ьцсьгыг  вшдшт 
ышыеуьштш йарадыр.  
Ю.Ы.Зшкы цммцдляр  шжфкцтшт 10, ыщткфлар шыц 66 тбмътъ 
ацкйдцтвшкшк.
1
   
П.Зшкышт  шлщтдфкэ  жцлшддцкц ( шьфпуы)  мц  вшфйкфьдфкф 
ибдьцышдц  ифхдэ  К.Нфлщиыщт  нфяэк  лш,  жцлшддцк  ышйтфегьгт 
ыфвц  цдфьцедцкштш  цлы  уевшкшк  (жшкшт  жцлдш  жшкш  тусц  цлы 
уевшкшкыц), фтсфй вшфйкфьдфквф щтдфк фкфыэтвфлэ (ышптфты мц 
ышйтфегь)  цдфйцдцкшт  ишк  йшыьш  щчжфкдэхэ  пбыецкшк
2
.  П.Зшкы 
вшфйкфьэ  удц  ишк  кузкуяутефьут  лшьш  ецншт  увшк  лш,  щ  шдл 
тбмицвц цдфйцдцкшт шлщтгвгк, бяъ вц кфяэдфжьфдфк мфышецышдц 
тясдиглянир.  Ьцы.,  ФИЖ  мц  ЫЫКШ-вцлш  зщдфв  шыеурыфдфкэтэт 
лцьшннцесц  ьъйаншыцыш  игтг  фнвэт  пбыецкшк.  Ышйтфтывф 
цдфйцдцк  ышйтфегь  цдфйцдцкштц  гнхгт  пцдшк.  Вшфйкфьдфквф 

 
98
ыефешыешл  цнкшдцк  ышйтфты  ышйтфегьф  мц  щтгт  ршыыцдцкштц 
шлщтшл фтфдщпшнфтэ пбыецкшк. Цпцк црфдштшт фкеэьэтэ пбыецкцт 
чкщтщдщош  вшфйкфьвф  фкеэь  афшяш  аь,  бдъь  афшяш  шыц  гара 
чцевц  пбыецкшдшкыц,  вуьцдш,  П.Зшкыц  пбкц,  иг  ецымшк  ышьмщдшл 
цдфьцедцквшк (бах: шякил 15).  
Шякил 15. Ящалинин артым вя юлцм фаизини  
эюстярян диаграмм:  
аь сцтунлар артымы, гара сцтунлар ися юлцм фаизини билдирир. 
 
Вуьцдш,  рцк  ишк  фдйуикфшл  ьъйфншыц  шлщтвгк,  юътлш 
фдйуикфшл шжфкцдцкдц (рцкюцтв лш, щтдфк шлщтдфк вуншддцк) ьъ-
мфашй ьътфышицедцкш ишдвшкшкдцк. Вуьцдш, фдйуикф вшфйкфьвфт 
ифжйф ишк жун вуншд, вшд шыц ишк тбм фдйуикфвфт ифжйф ишк жун 
вуншдвшк
3
.  Ыбядцкшт  съьдцвц  ыэкфдфтьфыэ  шлщтф  ьшыфд  щдф 
ишдцк, юътлш иг нщддф съьдц ифжф въжъдък.     
 
 
 
 
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1
2
3
4
5
6
7

 
99
Ецлсц  ыбядцкшт  съьдцвц  ыштефлешл  йкгздфквф  ишкдцж-
ьцыш дейил, рць вц ьщкауьдцкшт ыбядцквц ишкдцжьцыш ишкьц-
тфдэ жцлшдвц вшфйкфь чфкфлеукш дашыйыр. Ыштефлышы мц ьщкащ-
дщпшнфвф иъебм-ршыыц цдфйцдцкш G.Зшкышт вшфйкфь ецкшаштц мц 
шлщтшл  чфкфлеукц  гнхгт  пцдшк.  Дулышл  тбмдцкдц  йкфььфешл 
ьщкауьдцк фкфыэтвфлэ цыфы ыбя вфчшдштвц ацкй щтдфкэт йкфашл 
ьбмйудцкш фкфыэтвфлэ ацкйвц бя шафвцыштш ефзэк. Жцлшдюш лшьш 
юэчэж  увцт  фаашлыдцк  ифжйф  ьщкауьдцквцт  щтдфквфлэ  ащтуь 
мц ащтуь лщьиштфышнфдфкэтэт ьцрвгв мц ыудулешм ецеишйшндц 
ацкйдцтшк.  Ьцы.,  штп.в.  ьцрыгдвфк  жцлшдюшдцквц  шжешкфл  увцт 
нупфтц ыфьшедцк тщмдг мц лшздцжцт-зфкедфнэждэ ыфьшедцквшк, нф 
вф щтдфкэт лщтиштфышнфыэндан йаранан /-ые/.  
Вуьцдш,  пцтс  йкфььфешлдцкшт  ицнфт  уевшлдцкш  зщяш-
ешмшяь,  ыгиыефтышнф,  фещьшяь  мц  тфегкфдшяь  швуфдщпшнфыэ 
лбртцдьшж  нутш,  щтдфкэ  цмця  увцт  сцкцнфтдфкф  урешнфс 
мфквэк
4
.  Игнунла  вф  фтешзщяшешмшяь,  агтлышнф  мц  ащкьфтэт 
мцрвцеш,  ъьгьшдшл,  ышыеуьдшдшл  мц  ецлфьъд  мцяшннцеи  вфрф 
ющч  бтць  лцыи  увшквш.  Ш.Ф.Ищвгут  ву  Лгкеуту  мц  А.  ву   
Ыбыыък игтдфкэ вцкл увшквшдцк. Щтдфк бя тядгигатларында сфтдэ 
вфтэжэхэ  бнкцтьцнц,  игкфвфт  вшдшт  ышыеуь  мц  ыекглегкгтг 
ьъцннцт уеьцнц нбтцдеьшжвшдцк. Ефдуншт йшыьцешндц рцк шлш 
фдшь  бя  удьш-тцяцкш  ьъдфршяцдцкштш  ыфхдэйдфкэтвф  ишк  нукц 
ещздфнэи  юфз  уевшкц  ишдьцьшждцк.  Ш.Ф.Ищвгут  ву  Лuкеeту 
Лфяфтвфт ифждфьэж Мфкжфмфнф йцвцк шж нукдцкштш гтшмукышеу-
едцк  вцншжьцлдц  бькътъ  ифжф  мгкьгжвгк.  О,  Лфяфт, 
Дфнзышй,  Зуеукигкй,  Ефкег  /Нгкнув/,  Мфкжфмф  гтшмук-
ышеуедцкиндя,  А.  ву  Ыбыыък  шыц  Фмкщзфтэт  мяркязиндя 
юфифдфьэжвэ  (Зфкшы,  Дфнзышй /1881-1911/ Сутумкц 1891-
1991).  Фтсфй  рцк  шлшыш  ьъфышк  вшдюшдшншт  ифтшыш  ыфнэдэк: 
Ш.Ф.Ищвгут  де  Куртене  ъьгьш  вшдюшдшл,  ащтуь  мц  ьщкауь 
тцяцкшннцыштшт,  А.ву  Ыбыыък  шыц  ыекглегк  вшдюшдшншт  ифтшыш 
руыфи увшдшк
6
. Ыфвцсц щдфкфй А.ву Ыбыыъкът путшж нфнэдьфыэ-
тф  щтгт  Фмкщзфвф  мц  цыфыцт  вц  акфтыэя  вшдштвц  ацфдшннце 
пбыецкьцыш  обйектив  ыцици  щдьгжвгк. 1923-съ  шдвц 
А.ву.Ыбыыъкът  «Сщгкы  ву  Дштпгшыешс  путукфду»  цыцкш  кгы 

 
100
вшдштц  ецксъьц  щдгтвгйвфт  ыщткф  Ы.Зуеукигкй  гтшмукышеу-
ештвц  ьъяфлшкцыш  яфьфтэ  Д.М.Жукбфтэт  сюйлядийи  фжфхэвфлэ 
фикирляри ющч въжътвъкъсъвък:    
 «Ыбыыъкът  вцкштвцт  въжътъдьъж  мц  пбяцд  жцкр 
щдгтьгж, 1916-сэ  шдвц  рфьэтэт  ьфдэтф  юумкшдьшж  мц  ъьгьш 
рункфтдэй  вщхгкфт  лшефиэтвф  ыбндцвшлдцкштшт  ющчг  ишяц 
Ищвгутшт  нфяэдфкэтвфт  ицддш  швш.  Игтф  ифчьфнфкфй  ишяшь 
ицяш  вшдюшдцкшьшя  ащтуь  рфййэтвф  ецдшьш  иг  мц  нф  вшпцк 
жцкфшевц  Ыбыыъкът  фнфхэтф  нфяьфхф  рфяэквэкдфк
7
.  Фтсфй 
цвфдце  тфьштц  вуьцдшншл  лш,  луюьшж  ыщмуедцк  ишкдшнштвцт 
лцтфквф  Ш.Ф.Ищвгут  ву  Лгкеутунц  фя  мц  нф  рую  нук 
мукьшкдцк,  фтсфй  А.ву  Ыбыыък  рцкецкцадш  вя  ардыжыл  тядгиг 
олунур.   
А.ву  Ыбыыък  нфяэк  лш,  сцьшннцевц  шжфкцдцкшт  рцнфеэтэ 
бнкцтцт удьш ыщышфд мц нф ъьгьш зышчщдщпшнф фвдфтвэкэкдфк. 
Щ  шыц  иуну  ыуьшщещдщпшнф  фвдфтдырыр.  Ыуьшщдщпшнф  шжфкцдцкш 
цьцдц  пцешкцт,  щтдфкэ  швфкц  увцт  тцвшк  ыгфддфкэтф  сфмфи 
мукшк.  Вфрф  ыщткф  щ  нфяэк  лш,  дштпмшыешлф  ыуьшщдщпшнф  фвдэ 
ъьгьш  удьшт  ишк  ршыыцышвшк.  Ыуьшщдщпшнфтэт  йфтгтдфкэ 
вшдюшдшнц вц ецеишй увшдц ишдцк
8
.    
Въявък,  ыуьшщешлфтэт  ыфрцыш  вфрф  путшжвшк,  рунмфт-
дфкэт  вфмкфтэжэтван  егеьгж,  штыфт  ицвцтшт  рцкцлцедцкшдц 
рцнфеф  луюшкшдцт  (лштуышлф,  зкщлыуьшлф-нфтэтвфлэдфкдф  ът-
ышннце), уыеуешл тцяцкшннц мц кшещкшлфнф йцвцк ыфрцдцкш црфец 
увшк
9
.  
Цдицеец иъеът ътышннце мфышецдцкш фкфыэтвф вшд фзфкэсэ 
кщд щнтфнэк. Фтсфй штыфтэт ыбядъ (мукифд) мц ыбяыъя ътышннцеш 
лблдъ  жцлшдвц  ацкйдцтдирильцдшвшк.  Иг  ьцтфвф  ыбядъ  ътышн-
нцевц шжешкфл едян шжфкцдцкшт ецишцеш сцьшннцевц мц ецишцевц 
ьбмсгв  щдфт  иъеът  шжфкцдцквцт  ацкйдшвшк.  Ыбядъ  ътышннце 
вфтэжэдфт мц вштдцтшдцт, вуншдцт мц ужшвшдцт ыцыдцк мфышецышдц 
рцнфеф  луюшкшдшк.  Бя  ецишцештц  пбкц  вшд  шжфкцдцкш  иъеът  вшпцк 
шжфкцдцквцт ацкйдцтвшнштц пбкц вшдюшдшнш фыфтдэйдф ыуьшщешлф-
тэт фхгжгтф мукьцл въяпът щдьфявэ.  

 
101
Вшдюшдшл П.ащт вук Qфиудутывцт (1840-1893) иг нфтф 
вфтэжэхэ  (Ыбыыъквц  зфкщду ), фнкэдэйвф  вшд  (Ыбыыъквц  дфтпгу) 
мц вшд ыцкшжецыштш Ыбыыъквц афсгдеу ву дфтпгфпу –Ф.В.) фтдф-
нэждфкэтэ  лшафнце  йцвцк  цыфыдэ  щдфкфй  ацкйдцтвшкшк.  Вфтэжэй 
флеэ  иъеът  ацквдцкшт  вфтэжэхэтэт  сцьшвшк,  иъеът  вшд  ышыеуьш 
игтвфт луюшк. Щ ацквш мц бецкшвшк. Р.Зфгд (1846-1919) иъеът 
вшдюшдцк ъюът нупфтц рцйшйш щинуле лшьш иъеът ацквдцкшт ишк-
ишкштц йфкжэдэйдэ ецышкштшт ъьгьш шафвцыштш руыфи увшквш
10
. Цы-
дштвц щинуле лшьш Р.Зфгд щтг въя ьъцннцтдцжвшкшквш.  
Ицы  вшд  тцвшк?  Вшд  удц  ишк  цдфйцдцк  жцицлцыш  мц  иг 
жцицлцтшт  удц  мфршвдцк  ышыеуьшвшк  ки,  иъеът  ацквдцкш  ишк-
ишкштц  ифхдфнэк,  щ  ацквшт  абмйътвц  вгкгк,  фиыекфлышнфвэк, 
ыщышфд штыекгьутевшк. Вшд ецлсц ецдцааъя, съьдц мц штещтфышнф 
вуншд, щ, ишк иъебм лшьш фдьфтдфквф фдьфт, фяцкифнсфтдэдфк-
вф Фяцкифнсфт еъклсцыш, нф фтф вшдш щдгк, нф чфкшсш вшд лшьш 
бнкцтшдшк.  
Вшд ацфдшннцеш игтдфкэт рцк шлшыштш - въжътсцтш, ьцт-
ешйш,  кцаефкэ,  йфкжэдэйдэ  ецышкш  црфец  увцт  ющчжфчцдш  ишк  штыфт 
ацфдшннцешвшк.  Щтф  пбкц  вц  иг  ацфдшннцеш  ьцтешйш  ацдыцац, 
зышчщдщпшнф, ашяшщдщпшнф, вшдюшдшл мц ы. удь ыфрцдцкш бяътц щи-
нуле лшьш ыуюц ишдцк.  
Ф.де Ыбыыък вуншк лш, вшд штыфтэт вшд ацфдшннцештшт ыщ-
ышфд ршыыцышвшк, щ ацкввцт фыэдэ вуншдвшк, ацкв щтг тц нфкфвф, 
тц  вц  вцншжвшкц  ишдцк;  o  вшд  лщддулешмш  ъямдцкш  фкфыэтвф  цдф-
йцтшт  пъсъ  руыфиэтф  ьбмсгввгк.  Вшдш  вфтэжэйвфт    фнэкэи 
цдфршввц  щинуле  лшьш  пбеъкьцл  щдфк  (ы.17).  Иг  рую  сък 
ьъьлът щдфт жун вуншд, юътлш вшдшн нупфтц ецвйшйфе щинулеш 
лшьш  ишяц  мукшдцт  вфтэжэй  флеэвэк.  Щтф  пбкц  вц  А.ву  Ыбыыък 
вунцтвц  лш,  вшд  рую  вц  вфтэжэйвфт  фя  щдьфнфкфй  лщтлкуе 
зкувьуевшк, вуьцдш, о, бунунла щинуле мц зкувьуеш лцылшт 
жцлшдвц  мц  въяпът  щдфкфй  фнэкэк.  Щтгт  ецкшадцкштц  ашлшк 
мукцл:  
«Вшд  вфтэжэйвфт  ацкйдцтвшкшдьцлдц  цдфршввц  ецвйшй 
щдгтф  ишдцт  щинулевшк”(ы.17).  Ыщткф: “Вшд  лщтлкуе  ецкявц 
вфнэжэйвфт  рую  вц  фя  зкувьуе  вуншд” (ы.18).  Пбяцд  вунши, 

 
102
вуншдьш,  рфдиглш  ишявц  рцдц  вц  щинуледц  зкувьуе  йфкэжвэкэ-
дэк.  
Штвш  ифчфй  пбкцл  шжфкц  ъьгьшдшлвц  тусц  ьъцннцт-
дцжшк.  П.Зшкыц  пбкц?  шжфкц  мц  нф  кузкуыутефьут  лшьц  мц  тц 
ъюътыц ьъцннцт рбкьце мц шяяце цдфьцеш щдфкфй шждцвшдшк. Щ 
рцк рфтыэ ишк жунш шяфр увшк (щтгт шяфрюэыэвэ), бяътц фшв щдфт 
жунш  жцкр  уеьцл  ъюът  щтгт  щинулешвшк.  Тц  ъюътыц  шжфкцвшк 
(щтгт щинулешвшк), щ лшьшн ъюътыц шжфкцвшк (жцкрюш-штеукзку-
ефте) мц щ тц ъюътыц, лшьшн ъюътыц тц ьцтфвф шжфкцвшк ( иг 
ыцици фвдфтэк). Вуьцдш, кузкуыутефьут щинуле, штеукзкуефте 
мя цыфы ыуьшщя зкщыуыштшт ецишцештш фюфт фтдфнэждфквэк.  
Шжфкцдцк:  йгфдшышпт;  (лунашннце),  ыштышпт  (ыфвц  шжфкц-
дцк),  дупшышпт  (йкфььфешл  йфнвфдфк) (ьцтешйш  ибдпц)  Цыфы 
(пкщгтв) : шлщтдфк,  штвулыдцк,  ышьмщддфк  (шждцтьц  тбмътц 
пбкц) вшфйкфь мц жцлшддц бя щинуледцкштц шлщтшл ьътфышице-
вцвшк
11

Щинулец пбкц: круьу (мц ыуьу) ифжф въжьцтш ецьшт 
увшк; вшсуте (зруьу)  мц нф вшсшышпт мц фкйгьуте лшьш йфтгт  
(дфw). Нщд рцкцлцеш гайдалары шжэйащквф ышьмщддфк ышыеуьшвшк. 
К.Нфлщиыщт нфяэк лш, иъеът рфддфквф шжфкцдцкшт ьцхяш лщт-
еулыевцт фыэдэвэк
12
.   
 А.ву Ыбыыък жфрьфе щнгтгтг вшд ышыеуьшдц ьъйфншыц 
увшк  мц  пбыецкшк  лш,  щнгтг  ьъмфашй  мцяшннцеш  ъюът  цммцдсц 
рфтыэ  пувшжшт  увшдвшншни  мцяййянляшдирмякдя  ашйгкдфкэт 
тцвцт  дцзялдилмяси  рую  ишк  кщд  щнтфьэк.  Щ  нфяэк: «Вшд 
шжфкцдцк  ышыеуьшвшк» (ы.19).  Ицдш  Фкшыещеуд  вц  жундцк  мц 
фвдфквфт дфеэт лшдыц ьъцддшьш Фпгыештшщ ышптфты (шжфкцдцнцт) 
мц ышптфегь (шжфкцдцтцт) ацкйдцтвшкшквш. Шжфкц тцншnыц ифжйф 
жуншт  цмцяштцвшк,  о  няйися  ишдвшкшк,  цлы  уевшкшк,  ецьышд  увшк. 
Ьцы.,  фв  щтгт  вфжэнэсэыэтэ,  шафвц    рцк  рфтыэ  ишк  флышнфтэ, 
ьцет ефкшчш ьцйфьэ мц ы. билдирир.     
А.ву  Ыбыыък  нфяэк  лш,  шжфкц  фвдф  ьцаргьг  ишкдцж-
вшкьшк,  щ  ыфвцсц  ецыцммъквъr  (сщтсузе)  мя  ыцы  щикфяэвэк 
(шьфпу  фсщгыешпгу).  Игтгтдф  вф  щ  тщьутлдфегкф  тцяцкшн-
нцыитц  йфкжэ  юэчвэ  (фвдфк  ышнфрэыэ), (игкфвф  пгнф  фвдфк 

 
103
щтдфквфт  чфкшсвц,  лцтфквф  щдфт  эукюцлдшлдцкш  шафвц  увшк  – 
Ф.В.).  Ишя  «Фтф»  вунцтвц  лщтлкуе  фтфтэ  нщч,  ъьгьш 
ецыцммъкъ  мц  щтф  гнхгт  йщргьдгй  ьътфышицедцкштш  ифжф 
въжъкъл.  Ыбяът  тусц  вуншдьцыштшт  щтгт  ьфршннцештц  вцчдш 
нщчвгк.  Цыфы  щвгк  лш,  рцк  нуквц  дилдя  унтш  флгыешл  щикфя 
ьцтфтэ ефтэьфхф шьлфт мукшк. Щтдфкэт мцрвцештш пбыецкьцл 
ъюът  Ф.  де  Ыбыыък  игкфвф  лфхэя  зфкюфыэтэ  ьшыфд  пцешкшк  мц 
нфяэк  ки,  лфхэяэт    ишк  ецкцаштш    щ  ишкш  ецкцаштвцт  фнэкьфй 
ьъьлът щдьфвэхэ лшьш, шжфкцтшт вц ецкцадцкштш ишк-ишкштвцт 
фнэкьфй щдьфя
13
.  
Фььф  иг  чфщы  вуншд. «Щсры»  вуьцлдц  «зшжшнш» 
тцяцквц  егеьфй  щдьфя.  Ишк  вшдвц  щ  йцигд  щдгтги,  ыщткфлэ 
тцышддцк ъюът ьцсигкшвшк. Ашлшк нфдтэя вшддц ыекглегкдфжэк, ыцы 
щикфяэтэ иъебм лшьш вуншкшл.   
 Вшд  мфршвдцкш  ышыеуь  нфкфвэк  /фтф/  мфдшвунт, «йфвэт 
сштыш», «нфждэ»  ыуьфтешл  цдфьцедцкшт  ьцсьгыгвгк,  щ  «феф» 
(лшжш сштыш щдьфйдф) «тцтц», «сфмфт йэя» цдфьцедцкштц йфкжэ 
йщнгдгк. Ащкьфд сцрцевцт /фтф/  иъеът йщргьдгй ишдвшкцт, 
ецл  мц  фвдэй  рфдэтвф  щдфт  ыбядцкшт  ыэкфыэтвф  вгкгк.  Вшпцк 
ецкцавцт  /фтф,  фтфтэт,  фтфнф,  фтфны,  фтфвф,  фтфвфт/  рфд 
зфкфвшйьштвц бя нукш мфк, ецл мц сць йфкжэдфжьфыэтэт ъямъ-
вък  мц  ы.  сцрцевцт  /фтф/  щтг  ецжлшд  едян  рцк  ишк  ащтуьштц 
пбкц иг сък ъюащтуьдш сюздцквцт ацкйдцтьцдшвшк
1
.  
Вуьцдш,  рцк  ишк  вшд  мфршвш  рць  ацкйдцтьцдшвшк,  рць 
вц  ацкйдцтвшкшдьцдшвшк  (ышптшашук).  Цлы  ецйвшквц  чфщы  нфкф-
тфквэ.  Съьдц  ыцмшннцыштвц  /Фтф  ьцлеги  пбядцншк//, /Фтф 
сфмфи пбядцншк//, /Фтф ьцлеги пбтвцкшк//, /Феф ецдшь луюшк// 
съьдцдцкштвц рцк ыбя бя ыуьфтешл зфкфвшйьштвцт щдфт ыбядц 
цмця  увшдц  ишдшк,  ыбядцк  ьъцннцт  йфнвфвф  ыэкфнф  въяъдък, 
зфкфвшйьфешл  мц  ыштефйьфешл  цдфйцвц  щдгкдфк.  Ышыеуь  вшд 
мфршвдцкштшт  цжнфмш  мц  ащтуешл  ьъчецдшадшнштш  ецьшт  увшк, 
щтдфкэт  шждцтьцыштвц  унтшдшнш  мц  ацкйш  нфкфвэк,  ътышннцеш 
пшядштвцт швфкц увшк.  
Ышыеуьдш нфтфжьфвф рцк рфтыэ ишк ыцышт вцйшй фкешлгд-
нфещк-флгыешл мцяшннцедцкш бядънътвц вуншд, щтдфкэт ацкйдцт-
вшкьцл  мц  ацкйдцтьцл  йцвцкштвц  бнкцтшдьцыштш  ецдци  увшк, 

 
104
дулышл йкфььфешл йфкжэдфжьфдфкэт фтдфьф ъюът нуецкдш щдвг-
хгтф  тцяфкце  увшк.  Нцтш  вфтэжфт  жцчы  ьъцннцт  вфтэжэй 
ьцйфьэтвф  /ьцт  пусцтш  нфеф  ишдьцвшь//  вуншкыц  /пусцдцкш/ 
вуьцьцыш мфсшившк. Цпцк /пусцдцкш/ вунцкыц, вуьцдш, тшннце 
вя  беъкъдцт  ьцдгьфе  ифжйф  щдьфдэвэк  мц.  ы.  Удц  игтф  пбкц 
вц А.ву.Ыбыыъкдц кфяэдфжьфй щдьгк лш, вшдш жфрьфе щнгтг шдц 
ьъйфншыц  уеьцл  щ  йцвцк  вц  нукштц  въжьцнши.  Вшд  шжфкцдцкш 
вфтэжфт  ецкцаштвцт  ецдцааъя  увшдьцдш  мц  щ  вцкцсцвц  ужадан 
щдьфдэвэк  ки,  вштдцнцт  щтг  ужшвши  ифжф  въжыът.  Вшддц  ътышн-
нцевц ифжйф ьфввш мфкдэйдэ шжфкцдцк шждцьшк.  
ЧЧ цык вшдюшдшнш вшд ышыеуьштш вфрф цнфтш жцлшдвц пбы-
ецкьцл ъюът шлш ьъръь фтдфнэжвфт шыешафвц увшк; 1) въя чцее 
ищнгтсф  въяъдьц,  ишкдцжьц  игтф  ыштефйьфешл  щч  вф  ву-
ншкдцк. 2) вфтэжэйвф, рфяэквф щдфтдф унтш йцишдвцт щдфт, дфлшт 
ецьышд  щдгтьфнфт  мфршвдцк  фкфыэтвфлэ  цдфйц:  игтф  фыыщыш-
фешм мц нф зфкфвшйьфешл щч вф  вуншкдцк. Ьцы., 1-сшнц ьшыфд 
щдфкфй  шыецтшдцт  шлш  мфршвшт  нфтфжьфыэтэ,  ишкдцжьцыштш  пбы-
ецкьцл щдфк:  
/цт, ацтт, цт юфдэжйфт / йкгзгьгягт цт ефдфтедэ ецдц-
ицыш щ швш// мц.ы.  
Шлштсшнц ьшыфд щдфкфй /цт/ цмцяштц /дфз/, фтсфй /ацтт/ 
/ьшт/  нукштвц  пцдц  ишдьця,  юътлш  фнкэ-фнкэ  ыбя  лдфыдфкэтф 
фшввшкдцк мц ы.  
А. ву Ыбыыък игтдфкы иштфтэт ыъегтг шдц ьъйншыц увшк. 
Ишк  ецкцавцт,  ыъегт  иштфтэт  ьъцннцт  нълътъ  бя  ъяцкштвц 
вфжэнэк,  иштфтэт  щ  ишкш  ршыыцдцкштц  унтш  мфчевф  ыштефйьфешл 
цдфйцвц щдьфйдф, вшпцк ецкцавцт, щтф ифчфтвф ифжйф ыешдвц 
гсфдвэдьэж,  дфлшт  рфяэквф  пбя  йфифхэтвф  щдьфнфт  фкчшеул-
егкф штсшышдц ьъйфншыц нфкфтыр  
Вуьцдш, вшд удц ишк фкчшеулещтшл ыекглегквгк лш, щтвф 
щдфтдф щдьфнфт, ыштефйьфешл мц зфкфвшйьфешл цдфйцдцк ишк-
ишкштш ефьфьдфнэк.   
 Р.Зфгд  бяътц  ыгфд  мукцкцл  сфмфи  мукшк: «Ьцт  йэыф 
вф  щдыф  тшнц  вшд  ефкшчштшт  зкштышздцкштш  ифждэй  лшьш  ыуюьц-
ншьц  рфйй  йфяфтвэкьфдэнфь.  Уешкфя  удцнц  ишдцкдцк  лш,  вшдшт 
ифжйф  ишк  удьш  ецвйшйш  ьъьлът  щдфкьэ.  Ьцт  игтг  йцигд 
уеьшкць»
15
.  Ифч,  пцтс  йкфььфешлдцкшт  ацдыцаш  швущдщпшнфыэ 
игтвфт  шифкце  швш:  ефкшчш  нфтфжьф,  ыцы  вцншжшлдшлдцкш  йфтг-

 
105
тгт  шядцтьцыш,  фтфдщпшнф  мц  гдг  вшдшт  ицкзфыэ.  Ефкшчш- 
ьъйфншыцдш  вшдюшдншт  тфшд щдвгхг цт ибнъл тфшдшннце вшддцкшт 
путуешл йщргьдгхгтгт ыъигеу щдги.  
Фтсфй  щтдфкэт  лбнтцнштвцт  юэчфт  Ш.Ф.Ищвгут  де 
Куртене  мц  А.ву  Ыбыыък  вшдшт  рфяэклш  мцяшннцештш  (ыефешл) 
бнкцтьцлдц  щтгт  рцкцлце  ьунддцкштш  (вштфьшлфыэтэ)  еута 
билмишляр.  А.ву  Ыбыыък  исрар  едир  ки,  ецвйшйфеэт  ьуещвщдшпш-
нфыэтэ ьъцннцтдцжвшкцкцл ону вшфчкщтшнфвфт, ефкшчш шядцьц-
дцкдян- (нгтфтсф /вшф/-шюштвцт, /чкщтщы/ мфче/), мфче фквэсэд-
дэхэтвфт  вбтвцкши  ыштчкщтшнфнф  (унтшяьфтфтдэхф,  ышт-  унтш, 
ишк мфчевф) юумшкьцл дфяэьвэк. Игкфвф щтгт жфрьфе щнгтг 
шдц ьъйфншыцыш цдфвэк мц нукштц въжъи. Вщхкгвфт вф, рфяэклш 
щнгт  мцяшннцештш  въяпът  йшньцедцтвшкьцл  ъюът  цммцдлш 
пувшждцкш ецрдшд уеьцнц урешнфс нщчвгк.  
Вшдшт  рфяэклш  мцяшннцеш  щтгт  ышыеуьдшдшнштш  ефь  цлы 
уевшкшк. Игтгт ъюът ефкшчц улылгкы удцьцнц уршнфс нщчвгк. 
Ецишш лш, ьъфышк вшдвц ефкшчшт йфдэйдфкэ мфк, фтсфй иг ецл-ецл 
рфддфк  вшдшт  ышыеуьдшдшнштц  чцдцд  пцешкьшк.  Ьцы.,  фдь.  в. /вг 
рфые/, /Ер щат/ вя с. 
Бурада /щабен/ (малик олмаг) кюмякчи фели  икинжи вя 
цчцнжц шяхслярдя кюк самити /б/-ни итирир. 
Амма бу илк бахышдан беля эюрцнцр. Яслиндя бурада  
гядим алман дилиндя олан ейни мяналы ики фелдян сющбят эе-
дир: /щабан/ вя /щāн/. Сонрадан бу фелляр бирляшир вя дилдя бир 
фел галыр: /щабен/. Лакин икинжи вя цчцнжц шяхсдя /щāн/ фелинин 
елементляри илишиб галыр
16

Синхрон вя диахрон аспектляри яйани олараг беля эюс-
тярмяк олар. 
 синхрон  
 синхрон 
 
 синхрон 
 
 синхрон 
 
Диахрон
 
 
 синхрон 
 
 
Ж.Ифдлш (1865-1947) мц  Ф.  Сужуну (1870-1946) цыцкш 
ишдфмфышец бя ьъцддшьдцкш щдьфнфн А.ву Ыбыыъкът ьърфяшкц-
дцкш  цыфыэтвф  юфзф  рфяэкдфнэи,  щтгт  бдъьътвцт  ъю  шд  ыщтрф 

 
106
игкфчьфйдф вътнф вшдюшдшл удьштш дцкяцнц ыфдвэдфк. Щтдфк иг 
лшефиэн  пшкшжинвц  нфяэквэдфк  лш,  А.  ву.  Ыбыыък  рую  мцсдц  иг 
ыцршацдцкшт  юфзынф  кфяэдэй  мукьцявш.  Рцк  рфдвф  «Лгкы»-вф 
фтдфжэдьфядэйдфк  ющчвгк.  Щ  ишдшквш  лш,  вшд  вфтэжьфй  ъюът 
дфяэьвэк, фтсфй вфтэжэй вф вшдшт нфкфтьфыэтэ ецьшт увшк. Щ, 
вшдшт ышыеуьдш ыефешлфыэтэ пбкъквъ, унтш яфьфтвф щтгт ьъч-
ецдшадшнштш,  вштфьшлфыэтэ вф ифжф въжъквъ.  
1937-съ шдвц 900 ыцршацдшл «Ыбыыъкът шкыштвцт» лшефиэ 
юфз  щдгтвг.  Щтгт 300 ыцршацыш  вшдюшдшнц  рцык  щдгтги. 
Игкфвф пбыецкшдшк лш, А.ву Ыбыыък  шлш йъеи фкфыэтвф юфифдф-
нэквэ.  Ишк  ецкцавцт  ышыеуьдшдшл,  щ  ишкш  ецкцавцт  шжфкцдцкшт 
игкгдхфтэ.  Щ, 1894-съ  шдвц  Флдгпунц  нфяэквэ  лш,  вшдшт  шждцт-
ьцыш щтг ышыеуьфешлдшлвцт вфрф ющч  ьфкфйдфтвэкэк
15
.  
Ышыеуь  тцяцкшннцыштш  шждцьцлдц  А.ву  Ыбыыък    ьъфышк 
вшдюшдшншт штйшдфиш ифтшыш руыфи увшдшк
18

Систем  дилчилийи  ХХ  ясрин  орталарындан  структурализм 
ады иля эениш йайылмаьа башлады. Бцтювлцкдя структурализмин 
ясас мязиййятляри бунлардыр: 
1) Дилчилийин ясас тядгигат методлары ъидди дягиг елм-
лярин  ишляйиб  щазырладыьы  методлар  олмалыдыр  (мянтиг,  ри-
йазиййат, физика вя с.). Бу заман интуисийа вя екстралингвис-
тик факторлар истисна едилир; 2) Дилин бцтювлцйц вя йа системли-
лийи.  Онун  физики  вя  семантик  яламятлярин  садаланмасы  иля 
мцяййянляшмяси гябуледилмяздир; 3) Дил гапалы систем инва-
риантларын  мяъмусу  кими  эютцрцлцр  вя  вариантлар  шяклиндя 
данышыгда  реаллашыр; 4) Мяна  вя  форма  тяряфляринин  гаршылаш-
масы; 5) Дил  системинин  тядгигиндя  гаршылашма  методунун 
апарыъы олмасы; 6) Форма тяряфиня цстцнлцк верилмяси, бу йа-
нашма  хцсусиля  Америка  дескриптивизминя  хасдыр; 7) Дилин 
чохшахяли,  чохпилляли  систем  кими  эютцрцлмяси,  онлар  арасын-
дакы  щиерархилилик  ялагяляринин  олмасы; 8) Фоноложи  тядгигат 
методларынын  дилин  башга  йарусларынын  тядгигиндя  истифадя 
олунмасы; 9) Дил  системинин  ачылышында  синтагматик  (вя+вя) 
вя  парадигматик  сявиййялярин  фяргляндирилмяси; 10) Синхрон 
йанашманын апарыъы олмасы; 11) Дил ващидляринин пайланмасы 

 
107
принсипляринин мцяййянляшмяси (мящдуд/гери-мящдуд дистри-
бусийа, ялавя дистрибусийа принсипи вя с)
19
.   
Зкгыышнф  ецрышд  ышыеуьштшт  шыдфрфеюэыэ,  вшдюш  мц  тц 
яцкшннцчи  М.  ащт  Щумищдве  вшдш    укйщт  (ыефешыешл  ыекглегк, 
фдце,  лфклфы)  дейил,  утукпшф  (вштфьшл  ацфдшннце,  пъс,  вфшь 
шждцнцт ишк фдце) фвдфтвэкэквэ
20
.  
Ющч  йцкшицвшк,  иг  път  ебкцьц  йкфььфешлфыэтэт 
фнфхэтф ицяш лцдфьдфкэ  М.ащт Ргьищдвегт 29 шнгт 1820-сш 
шдвц  «Ьъйфншыцдш  вшд  бнкцтшдьцыш  рфййэтвф»  фвдэ  флфвуьшл 
юэчэжэтвф кфые пцдшкшл. Щ вуншквш, вшдш щдфт штыфт ыщтг ьцдгь 
мфышецдцквцт ыщтыгядгхф йцвцк шыешафвц увшк. «Вуьцдш, штыфт-
вф 2 ыфрц  ишкдцжшк,  щтдфк  ыфише  ътыъкдцкшт  ыфныэя  ьшйвфкэтф 
ибдътьцнц,  рць  вц  ыщтыгядгхф  йцвцк  ишкдцжьцыштц  йфишд-
вшк
21
. Биз ецкцавцт ецдцааъя увшдцт ыцы фчэтэтэт ыщткфдфк фтф-
дшешл зфкюфдфтьфыэ, вшпцк ецкцавцт вшдшт нфкфеьф утукошыштшт 
ыштеуешл ишкдшнш иъебмдънътъ жцкедцтвшкшк.  
Мялумдур ки, сонралар Н.Хомски буну дилин йарады-
ълыьы адландырды
21

Бурада бир даща хатырламаьа дяйяр ки, дил ишаряляри-
нин  йеэаня  мадди  варлыьы  сяслярдян  ибарятдир.  Диэяр  щеч 
бир мювъудлуг формасы ъанлы цнсиййят васитяси цчцн гябул 
едилмяздир. Йалныз йазылы шякилдя дил график эюрцнян символ-
ларда  юз  тяъяссцмцнц  тапыр.  Дил  ишаряляри  щиерархик  мцна-
сибятдядир. Онлар сявиййяляр цзря пайлансалар да (фоноложи, 
морфоложи, лексик, синтактик), бир-бирини тамамлайыр, бири диэя-
риндян кянарда мювъуд ола билмир. Ъцмля ян азы бир сюз-
дян, сюз ян азы бир морфемдян, морфем дя ян азы бир фо-
немдян  ибарят  олмалыдыр.  Щиерархиклик  одур  ки,  ян  йухары 
сявиййянин  ващиди  ян  ашаьы  сявиййянин  ващидиндян  струк-
турлашыр вя ян ашаьы сявиййянин ващиди йухары сявиййя ващи-
диндя юз реаллыьыны тапыр. Бу гаршылыглыьы тяхминян беля эюс-
тярмяк олар: дил системинин ясас вя йардымчы сявиййяляри вя 
онларын ващидляри: 
 
 
 

 
108
Дискурс – фонем ↔ фяргляндириъи яламят (меризм) 
    ↨ 
Синтактик – ъцмля ↔ синтагмлар, сюз бирляшмяляри  
                                (дериват вя композитляр) 
    ↨ 
лексик – сюз ↔ морфем бирляшмяляри (морфолексемляр) 
    ↨ 
морфоложи – морфем ↔ морфофонем 
фоноложи – мятн ↔ сюйлямляр (НП, ВП, ПВ вя с.) 
    
Ацкйдцтьц  мц  ацкйдцтвшкьц  фжфхэвфт  нгчфкэнф  мц 
нгчфкэвфт  фжфхэнф  йцвцк  пбядцтшдшк.  Рцк  ьцкрцдцтшт  бя 
ьцрвгвшннцеш  мфк:  вшыекиигешм  ьцрвгвшннце,  ыуьфтешл 
гнхгтыгядгй,  ьщкащдщош  мц  ыекглешл  юцкюшмцвцт  лцтфкф 
юэчьф  мц.  ы.  вшд  ышыеуьштш  иъебмдълвц  ыцжшннцдцтвшкцт 
ьцрвгвшннцедцквшк.  Ащтуь  рцк  ащтуьдц,  ьщкауь  щяр 
ьщкауьдц мц.ы. ишкдцжц ишдьця. Ьцы., Фяцки. в. /
γ/ мц /ы/ сюз 
башында эяля билмяз. Ьъиецвф сцьвцвшкыц чцицк вц сцьвц 
щдьфдэвэк мц ы.  
 Вшд  ышыеуьш  ифжйф  ышыеуьдцквцт  ацкйдш  щдфкфй  шлшдш 
ъямдцтьцнц  ьфдшлвшк: 1) ьцтфдэ  мфршвдцкц-ьщкауьдцкц 
(Ф.Мфкешту (1908) игтдфкф  монемляр  вуншк  –Ф.В)  мц 2) 
ьцтфыэя,  нфдтэя  ацкйдцтвшкян  щ  мфршвдцкя - монемляря  ащ-
туьдцкц.  
 Ифжйф  ыуьшщешл  ышыеуьдцквц  иг  сък  ъямдцтьц  нщч-
вгк.  Щтдфквф  ьфввш  мфкдэй  рфтыэыф  ишк  ьцтф  шдц  ифхдэвэк. 
Ьцы.,  ьужцвц  еъыеъ  пбкътъкыц  вя  иг  ецыфвъа  щдфкыф,  щ, 
нфтхэт  ишдвшкшк,  цммцдсцвцт  кфяэдфжвэкэдьэж  щдгиыф  вуьцдш, 
дщлфдшяфышнф  нукштш  ишдвшкшк.  Фтсфй  тц  еъыеъ  игтвфт  фыэдэ 
щдфкфй  еътв  мц  фюэй  щдьгк,  иъебмдълвц  игкгдхфт  лшьш 
йфдчэк.  Ифжйф  ишк  мисал:  зцтсцкцтшт  ефчеэтф  йщнгдьгж  пъд 
вшиюцнш  кфяэдфжьфвфт  фыэдэ  щдфкфй  ьъчецдша  ьцтф  вфжэнф 
ишдцк:  пъд  щдыф,  пцдьцяыцт,  йфквфжэь  умвц  щдфсфй,  щдьфыф 
пцдцкыцт, вуьцдш, ецл щдфсфхфь мц ы. (бах: ВЫ фясля).  
 
 

 
109
Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   19




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin