Barkamol avlod” respublika bolalar maktabi

4. Ekskursovodning vazifasi va uning ahloqi
Ekskursovod ekskursiyaning asosiy figurasi hisoblanadi. Ekskursiyaning dam olish shaklidan ijtimoiy-madaniy faoliyat turiga aylanishi jarayonida ekskursovod faoliyati professional xususiyat kasb eta boshladi. Ekskursovodlik kasbi-bu shaxsdan umumiy yoki maxsus ta’lim jarayonida kundalik hayotda ham ma’lum bilim, ko‘nikma va malakaga ega bo‘lishni talab qiladigan mehnat faoliyatining bir turidir. Ekskursiya ishi bo‘yicha deyarli barcha ishlarda ekskursovodning shaxsiyatiga katta e’tibor beriladi. Har bir yo‘riqchi yaxshi rivojlangan tasavvurga ega bo‘lishi va tasvirlarda fikr yurita olishi kerak. Yo‘lboshchining tasavvuri bilim, taassurot va avval to‘plangan tajribaga asoslanadi. Ekskursiyaning tabiati ekskursovodning xulq-atvoriga, hayotiy faollik darajasida namoyon bo‘ladigan temperamentga bog‘liq. Ekskursovoddan tashqi va ichki omillar ta’sirida paydo bo‘ladigan his-tuyg‘ular, uning kayfiyati, ko‘tarilgan yoki tushgunligi ekskursiya jarayoniga ta’sir qilmasligi kerak. Ekskursiya davomida ekskursovod guruh e’tiborini predmet va hodisalarni ularning ongida aks ettirishi kerak bo‘lgan tomoniga qaratadi, bir so‘z bilan aytganda, o‘zi ko‘rgan narsani ko‘rishga yordam beradi. Ekskursiya jarayon sifatida tomoshabinlar tomonidan ko‘rish va tovushni idrok etishdir. Turistlar bilan munosabatda bo‘lgan shaxs sifatida quyidagi ko‘rinishlarda harakat qilishi mumkin: Ekskursovod turistlarga bilimini yetkazadi, biror narsa, hodisa haqida gapiradi va ba’zi tushuntirishlar beradi, ularni keltirib chiqargan sabablarni ko‘rsatadi; muloqotning savol-javob shaklidan foydalanadi, ularning mulohazalarini tinglaydi, ko‘rgan narsasini tushuntiradi, obyektlarni kuzatish bo‘yicha tavsiyalar beradi, turistlarni ekskursiyadan keyingi ishlarni qanday olib borishni maslahat beradi. Ekskursovod tomonidan materialni taqdim etishning ustuvor shakli monologdir. Yo‘lboshchining so‘z san’atiga ega bo‘lishi ekskursiyani muvaffaqiyatli o‘tkazishning muhim shartidir. Shuning uchun ekskursovodning ma’lumotli nutqiga quyidagi talablar qo‘yiladi: nutq to‘g‘ri, tushunarli, aniq, ifodali, toza, ixcham bo‘lishi kerak. Nutqning to‘g‘riligi deganda so‘zlovchining talaffuz, urg‘uni joylashtirish, so‘z qo‘llash, shakl yasash, uslub qoidalariga rioya etishi tushuniladi.
Ko‘p atamalar va xorijiy so‘zlar nutqni tushunarsiz qiladi, shuning uchun ularni diqqat bilan tanlash kerak. Siz ularga ko‘nikishingiz, ularning ma’nosini tushunishingiz kerak va shundan keyingina eslab qolishingiz kerak. Asosiysi, ularning nutqda qo‘llanilishi tabiiy va zarur bo‘lishini ta’minlash. Ekskursiyada ekskursovodning kasbi uning nutqi aniq va yuqori darajada ifodalangan bo‘lishini talab qiladi.
Ekskursovodlar klassik va biznes uslublardagi kostyum, sport uslubining ba’zi o‘zgarishlarini tavsiya qiladilar.
Bundan tashqari, ekskursovodning do‘stona munosabati, samimiyligi turistlar bilan aloqa o‘rnatishga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Ekskursiya davomida ekskursovod guruhga doimiy e’tibor qaratishi kerak. Ekskursovodning eng muhim vazifasi-guruhning ekskursiyaga qiziqish bilan munosabatda bo‘lishiga erishish, ularning diqqatini doimiy ravishda faollashtirishdir. Malakali ekskursovod uchun nafaqat ekskursiyaga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalar yig‘indisiga ega bo‘lish, balki to‘g‘ri va chiroyli gapirish, nozik psixolog va kuzatuvchi, mohir tashkilotchi va yetakchi bo‘lish ham zarur.
Bundan tashqari malakali ekskursovod quyidagilarni bilishi kerak: favqulodda vaziyatlarda birinchi yordam ko‘rsatish; ekskursiya davomida xavfsizlik choralari bo‘yicha brifing o‘tkazish; ekskursiyaga tashrif buyuruvchilar tomonidan berilagan savollarga javob berishi.
Ekskursovod tarix, san’atni tushunishi, geografiya va me’morchilikni mukammal bilishi kerak. Shaxsiy fazilatlar orasida quyidagilar bo‘lishi kerak: foydalanish qobiliyati, ma’lumotni malakali va hayajonli tarzda taqdim etish qobiliyati; xushmuomalalik va olomonning so‘zlariga darhol javob berish qobiliyati; xotirjamlik, mas’uliyat, aniqlik; tashqi ma’lumotlar; kamida bitta chet tilini mukammal bilishi kerak;
Ekskursovod vazifalaridan tashqari, mehmonlarga sayohatlarda, hamrohlik qiladi, ularning xavfsizligini ta’minlaydi va kundalik muammolarini hal qiladi. U sayyohlar tomonidan tanlangan obyekt (dastur) bo‘ylab ekskursiyalarni olib boradi, ularga hamrohlik qiladi, mehmonlarga hududning tarixi haqida gapirib beradi va diqqatga sazovor joylarning tarixi haqida ma’lumot beradi.