Baxtiyor. Uz o'quvchi va o'qituvchilar uchun eng yaxshi portal!

16. Frayburg savolnomasi yordamida shaxs xususiyatlarini o'rganish
metodikasi
Frayburgning test savolnomasi /FR1/ 1903 yili Y. Farenberg, X.Zarg, R.Rampi
kabi tadiqiqotchilar tomonidan amalda qo'llanildi. Test birinchi marta 1970 yili,
ikkinchi marta 1973 yili nashr qilindi, uchinchi nashri esa 1978 yilda chiqdi.
Bu metodika inson shaxsining ba'zi bir xususiyatlarini tashxis qilish uchun
yaroqli bo'lgan ko'p omilli testdir. Bu amaliy va ilmiy tadqiqot maqsadlari uchun
muhim manibadir. Savolnoma shaxs omili to'g'risida har tomonlama ma'lumotlar
beradi.
Test tadqiq qilinuvchilarning keng ommasiga mo'ljallangan. Ushbu
metodikaning qisqartirilgan varianti ham bor. Testni yakka holda yoki guruxiy shaklda
qo'llash mumkin. Bajarish uchun vaqt savolnomaning shakliga bog'liq bo'lib u 20
daqiqadan 50 daqiqagacha davom etishi mumkin. 
Tadqiqot uchun yo'riqnoma, savolnoma va javoblar varaqasi zarur. FHI
savolnomasi 12 o'lchamdan iborat. Savolnomadagi savollar soni 114 ta. Faqat
1-savol hech bir o'lchamga ( shkalaga) xos emas, chunki u tekshirish
xarakteriga ega. 1-XP shkalalar asosiy shkalalar hisoblanadi.
I-shkala (asabiylashganlik) shaxsni asabiylashganlik darajasini belgilaydi.

---

YUqori baholar psixosomatik buzilishlar bilan jismoniy zaif kishilarning
asabiylashganlik xolatiga mos keladi. Bu omilni, psixologik terminlardan
foydalanib, uni quyidagicha yanada anikrok tavsiflash mumkin: asabiylashganlik,
asabni, kasalmand, biror bir xolatdai chikib ketolmaydigan, o'z xissiyotlariga
berilgan.
II-shkala (spontan tajovuzkorlik) introtensiv turdagi psixopatik xolatni
aniklash va baholashga imkon beradi. YUqori baholar g'ayri-ixtiyoriy xulkka ega
bulgan kishilarga xos xususiyatlarni bildiradi. O'z-o'zidan paydo bo'ladigan (spontan)
tajovuzkorlik — bu tajovuzkor, beixtiyor, soddadil, chiqisha olmaydigan, murosasiz
deganidir.
III- shkala (ruxiy sikilganlik) - psixopatologik, ruxiy siqilganlik xolatlari uchun xos
bo'lgan belgilarga tashxis quyish uchun imkon beradi. YUqori baholar mana shu
belgilarning emosional xolatda, o'ziga va ijtimoiy muxitga bo'lgan munosabatlarida
namoyon bo'lishini bildiradi. Depressivlik - bu ta'bixiralik, tortinchoqlik, ishonchsiz,
g'amgin, ichki azoblanish xususiyatlari yng'indisidir.
IV-shkala (jizzakilik) emosioial turg'unlikni baholashga imkon beradi. YUqori
baholar emosionol xolatlarning noturgunligidan darak bsradi. Jizzakilik bu
chidamsizlik, beixtiyor asabiylashgan, jiddiy tarang soddadil, injik demakdir.
V-shkala (dilashlik) ijtimoiy faollikning imkoniyatlarini va bu xususiyatlarning
haqiqiy kurinishini ifodalaydi. YUqori baholar etiyojni ta'minlashda doimiy
tayyorlikni va muomala extiyojining borligidan dalolat beradi.
Do'stonalik - xushmuomalali, dilkashlik, uddaburonik xususiyatlaridir.
VI- shkala (og'ir, vazminlik ruxiy zarbaga chidamlilikni anglatadi. YUqori
baholar kelajakka ishonch va faollikni; o'ziga ishonchi odatdagi xayotiy holatlarda ruxiy
zarba omillari ta'siridan yaxshi ximoyalanganligni anglatadi. Mutadillik - bu yaxshi
kayfiyat, barqarorlik, matonatlik, xotirjamlilik, o'z kuchiga ishonch, ishonuvchanlik,
faollik demakdir.
VII - shkala (reaktiv tajovuzkorlik) - ekstratensiv tipdaga sixopatik belgilarni
namoyon bo'lshini aniklaydi. YUqori baholar ustunlikka intilishni va ijtimoiy muxitga
tajovuzkorona munosabatni ifodalaydi. Reaktiv tajovuzkorlik bu tajovuzkorona o'z
qarashlarini ximoya qilish, o'z fikrini ximoya qilish, xudbinlik, manmanlik, obro'ga,
yuqoriga, ustunlikka intilish demakdir.
VIII - shkala (uyaluvchanlik, tortinchoqlik) insonning xayotiy vaziyatlarda o'zini
passiv ximoya qilish xususiyatiga moyillikni aniklaydi. Bu kuchsiz ximoyalangan turda
o'tadi. YUqori baholar shkalada xavotirlilik, ishonchsizlik tortinchoqlik xususiyatlarini
mavjudligini ifodalab bular o'z navbatida ijtimoiy munosabatlarga kirishishni
qiyinlashtirladi. O'zini tuta bilish - vazmin, ishonchsiz, uyatchan jonlanuvchi, taxlikaga
tushuvchi.
IX-shkala (oshkoralik) o'z-o'zini tanqid darajasini ijtimoiy muxitga

---

munosabatini tavsivlashga imkon yaratadi. YUqori baholar o'z-o'ziga tanqidning
yuqori darajasidan atrofdagi kishilar bilan ishonarli oshkora birgalikda katta
intilishdan darak beradi. 
Ushbu shkala bo'yicha baholar sinalayotganning berilgan savolnoma bilan
ishlayotganda u yoki bu darajada javoblarning samimiyligini taxlil kilishga imkon
yaratadi, bu esa boshqa savolnomlarning yolg'on shkalalariga tug'ri keladi.
Samimiylik xususiyati o'z-o'zini tanqid, oshkoralik, shaxsiy kamchiliklarni va
xatolarni tan oladi.
X-shkala (ekstravertlik va introvertlik) yuqori baholar shaxsning ekstravertlik,
quyi baholar esa introvertlik xususiyatlariga mos keladi. Ekstraversiya – suzamollik,
jamoat ishlarida faollik yoki aksi, introversiya – odamlar bilan aloqadan qochish, passivlik,
emosional beqarorlik.
XI- shkalada (emosional labillik, o'zgaruvchanlik) yuqori baholar yetarli o'zini
idrok qilmaslik, serjaxllik, yuqori quzg'aluvchanlik, kayfiyatning tez-tez
o'zgaruvchanligida ko'rinadigan emosional xolatning noto'g'riligini ko'rsatadi. Quyi
baholar faqatgina emosional xolatning yuqori barqarorligini tavsiflamasdan, balki o'z-
o'zini idrok qila olishni xam kursatadi. 
Emosional o'zgaruvchanlik-barqarorlik-emosional turg'unlik yoki noturg'unlik,
kayfiyatning o'zgaruvchanligi, serjaxllik, jo'shqinlik, ziqlik, g'am yoki kelajakka
ishonch, xursandchilik.
XII-shkala (maskulinizm-feminizm) - yuqori baholar ruxiy faoliyatning, xususan,
erkaklarga xosligidan guvoxlik bersa, quyi baholar ayollarga xosligidan darak beradi.
Mardlik-nazokatlilik-faollik, xammadan bilimdon, faxmlash topqirlikdir.
Sinov yakka xolda yoki sinaluvchilar guruxi bilan o'tkazilishi mumkin.
Sinalayotganlar bir-biriga xalaqit bermaydigan xolatda joylashtirilishi lozim. Tadqiqotchi
tadqiqot maqsadini va savolnoma bilan ishlash qoidasini qisqacha bayon qiladi.
Sinalayotganlarning topshiriqlarini bajarishiga ijobiy va qiziqish bilan munosabatda
bo'lishlariga erishish muhimdir.
Ularning e'tibori ish paytida javoblar bo'yicha maslaxatlashishning va o'zaro xar
muxokamaning mumkin emasligiga qaratilmog'i darkor.
SHundan keyin psixolog sinaluvchilarga diqqat bilan yo'riqnomani o'rganib
chiqishni tavsiya qiladi, so'ng savollar paydo bo'lgan bo'lsa, ularga javob beradi,
savolnoma bilan mustaqil ishlashni taklif etadi.
Natijalar taxlilini tekshiruvchilar to'ldirgan barcha javob varaqalarini
birinchi savolga qanday javob berganligini aniqlagan xolda qarab chiqishdan
boshlash kerak. 
Tekshirilayotgan kishi quyilgan savollarga ochiqchasiga javob berishni istamasa,
tadqiqot amalga oshmagan deb hisoblanish kerak. Birinchi savolga ijobiy javob
olingan taqdirda tadqiqotning natijalari ishlab chiqilgandan keyin yuqori va quyi

---

baholar ajratiladi.
Sinaluvchiga yuriknoma:
Sizning hulkingizga, aloxida qilmishlaringizga, odamlarga
bo'lgan
munosabatingizga, xyotga qarashlaringizga va shunga o'xshash qandaydir
xususiyatlaringizga berilgan tasdiq mos keladimi-yuqmi? Agar shunday moslik bor
deb hisoblasangiz «xa» javobini bering, aks xolda esa «yuq» javobini Bering.
Javoblarni xamma savolga berish zarur. 
Tadqiqotning muvaffaqiyati topshiriqning qanchalik e'tibor bilan
bajarilganligiga bog'liq. Javoblar berishda, biror kishida yaxshi taassurot qoldirishga
intilmaslik kerak, chunki xech bir javob yaxshi yoki yomon deb hisoblanmaydi.
Siz xar bir savol ustida uzoq, o'ylab o'tirmasdan ikkala javobning qaysi biri
siziingcha, xar xolda nisbiy bo'lsa xam x.aq.iqatga yaqin kelishini x.al qilmogingiz lozim
bo'ladi. Ba'zi bir savollarning uta shaxsiyligi sizni tashvishlantirmasligi kerak, chunki
tadkikot xar bir savolni, javobni taxlil kilishni nazarda tutmaydi, balki u yoki bu
javobning soniga tayanadi.
Bundan tashkari Siz yakka psixologik tadkikotning natijalari xuddi
tibbiyotdagidek keng muxokama kilinmasligini bilishingiz kerak buladi.
Sizga muvaffakiyat tilaymiz!
Men diqqat bilan yo'riqnomani o'qib chiqdim va xamma savollarga
ochiqchasiga javob berishga tayyorman.
Kechqurunlari quvnok, davra safida - mexmonda, qavaxonada vaqtimni
chog' qilishni yoqtiraman.
Biror kishi bilan tanishmog'imga har doim suhbat uchun xos bo'lgan
mavzuni topishim qiyinligi halaqit beradi.
Tez-tez boshim og'rib turadi.
Ba'zida chakkamda dukullashni va bo'ynim atrofda tomir urishni xis
qilaman.
Men o'zimni xushimni tez yuqotaman, shuningdek tez o'zimni qo'lga olaman.
Ba'zida bemani latifalardan kulaman.
Men bir narsa haqida so'rashdan tortinaman, bilishim kerak bo'lgan
narsani boshqa yo'l bilan bilishni ma'qul ko'raman.
Mening kelganim sezilmasa, xonaga kirmaslikni ma'qul ko'raman.
SHunday injiq bo'lishim ham mumkinki, qo'limga tushgan xamma narsani
sindirib tashlashga tayyorman.
Atrofdagilar menga e'tiborini qarata boshlashsa. o'zimni noqulay sezaman.
Men ba'zida yuragimni xuddi ulda-julda ishlayotgandek yoki kukragimdan chikib
ketgudek bo'lib ura boshlashini xis qilaman.
Xafa kilganni kechirish mumkin dsb uylayman.

---

Jaxlga jaxl bilan javob berish kerak deb hisoblamayman va xar doim shunga
amal qilaman.
Agar men utirgan bo'lsam va birdan urnimdan tursam ko'z oldim
qorong'ulashib, boshim aylanib ketadi.
Agar meni deyarli xar kuni muvaffaqiyatsizliklar ta'qib qilmaganda, xayotim
naqadar yaxshi bo'lishi mumkinligi haqida uylayman,
O'z qilayotgan xarakatlarimda odamlarga tuliq ishonish kerak, degan xulosaga
amal qilmayman.
O'z manfaatlarimni himoya qilish zarurati tutilib qolsa, jismoniy kuch ishlatishdan
xam kaytmayman.
Eng zerikarli guruxni xam osongina xushchakchak qila olaman.
Men osongina dovdirab qolaman.
Agar mening ishimga ogohlantirish berilsa, bu meni hech qachon xafa
qilmaydi.
Qo'llarim va oyoqlarim sovuq qotib ketayotganini yoki uvishib
qolayotganini tez-tez xis qilaman.
Boshqa kishilar bilan munosabatda bo'lganimda ung'aysizlanaman.
Ba'zida xech bir sababsiz o'zimni baxtsiz xis qilaman.
Ba'zida biror ish bilan shug'ullanishga hech ham xoxish bo'lmaydi.
Xuddi juda og'ir ishni bajargandek, goxida menga xavo yetmayotgandek
tuyuladi
Menga shunday tuyuladiki, o'z xayotimda juda ko'p narsalarni notug'ri qilganga
o'xshayman.
Mening nazarimda boshqalar ko'pincha ustimdan kulishayotgandek tuyuladi.
Uzoq o'ylab o'tirmai bajariladigan topshiriqlarni yaxshi ko'ram an.
O'z taqdirimdan norozi bo'lishga yetarli asoslarim bor deb hisoblamayman.
Ko'pincha ishtaxam bo'lmaydi.
Bolaligimda ota-onam yoki o'qituvchilarim boshqa bolalarni jazolashganlarida
quvonganman.
Odatda qarorim qat'iy va tez xarakat qilaman.
Har doim xam rost gapirmayman.
Kimdir yoqimsiz holatdan chiqish uchun intilayotganini qiziqish bilan
kuzataman.
O'tib ketgan voqealar meni kam tashvishlantiradi.
O'z fikrimda turmoqchi bo'lsam barcha vositalar yaxshi deb hisoblayman. 
Musht orqali biror narsani isbotlashdan bir arziydigan narsa chiqishini tasavvur
qila olmayman.
Men bilan janjallashish yo'llarini qidirayotgan odam bilan uchrashishdan
qochmayman.

---

 Ba'zida xech narsaga yaroqsizdekman.
Men xar doim qandaydir toliqqan, zo'riqqan holda yurgandekman, mening
bo'shashim qiyin.
Ko'pincha ko'kragim ostida og'riq, qornimda har xil yoqimsiz sezgilar paydo
bo'ladi.
Do'stimni xafa qilganlardan o'ch olishga xarakat qilaman.
Belgilangan vaqtga kech qolgan paitlarim bo'lgan.
Mening xayotimda shunaqa xam bo'lganki nimagadir xayvonlarga azob
berishni o'zimga lozim topganman.
Eski tanishim bilan uchrashganda xursandligimdan uning buyniga osilib olishga
tayyorman.
Men biror narsadan kurksam ogzim kurkshaydi, kul-oyogim kaltiraydi.
Menda tez-tez shunday kayfiyat buladiki, xech narsani kurmasam,
eshitmasam deyman.
Uykuga yotsam odatda bir necha dakikadan so'ng uxlab, kolaman.
Boshqalarning xato-kamchiliklarini kursatish menga orom bagishlaydi.
Ba'zida maktanib turaman.
Jamoat tadbirlarida faol qatnashaman. 
Ko'pincha shunday bo'ladiki, hoxlamagan uchrashuvdan qugulish uchun boshqa
tomonga 
qarashimga to'g'ri keladi.
O'zimni oqlash uchun ba'zida biror narsani uylab topaman.
Men deyarli x.ar doim xarakatdaman va faolman.
Men gapirayotgan narsalar ko'p hollarda suxbatdoshlarimga haqiqatdan ham
qiziqarli 
ekanligidan shubxalanib qolaman.
Ba'zida birdan ter qoplaganini xis qilaman.
Agar biror kishidan qattiq jahlim chiqsa, uni urib yuborishim ham mumkin. 
Kimnidir menga yomon munosabatda bo'lishi, meni kam tashvishlantiradi.
Tanishlarimga odatda e'tiroz bildirishim qiyin.
Bo'lishi mumkin bo'lgan muvaffaqiyatsizlik haqidagi fikrdan hayajonlanaman
va tashvishlanaman. 
Tanishlarimning hammasini ham yaxshi ko'rmayman.
Menda shunday fikr xam bo'lib turadiki, ulardan fakat uyalish kerak. Bilmadim,
nima uchundir ba'zida xamma biror narsadan ilxom olayotgan 
bo'lsa o'sha narsani
buzgim keladi.
Har qanday odamdan menga kerakli narsani iltimos qilishdan ko'ra, unga
majburlab qildirishni afzal ko'raman.
Men ko'p hollarda qo'l va oyoqlarimni noqulay xarakatlantiraman.
Quvnoq davrada bo'lishdan ko'ra, o'zimning sevimli ishim bilan shug'ullanib erkin
kecha o'tkazishni afzal ko'raman.

---

Davrada o'zimni uyda tutgandek tutolmayman.
Ba'zida o'ylamasdan shunday narsani gapirib qo'yamanki, u haqida yaxshisi jim
turgan afzalroq.
Xatto tanishlar davrasida xam diqqat markazda bulishdan qo'rqaman.
YAxshi tanishlarim juda ko'p emas.
Gohida menda shunday taasurot paydo buladiki, yorqin rang, yorqin bo'yok,
kuchli shovkin menda yoqimsiz hissiyotlarni uyg'otadi.
Menda kup xollarda davrada kimnidir xafa kilish yoki jaxlini chikarish istagi
paydo buladi.
Xayotda turli yokimsiz narsalarning uchrashi mumkinligini uylasam, bundan
tugilmaganim yaxshi edi deb kolaman.
Agar meni kimdir jiddiy xafa kilsa, uziga tegishlisini tulik oladi.
Jaxlimni chikarishsa, aytadigan gaplarimdan uyalmayman.
Suxbatdoshimga mening shunday savol berishim yoki shunday javob berishim
yokadiki, usha vaktda u o'zini Yo'qotib kuysin.
Zarur bulgan ishlarni xam orkaga surgan vaktlarim bulgan.
Latifalarni yoki kulgili vokealarni xikoya kilishni yoktimayman.
Kundalik kiyinchiliklar va tashvishlar uz muvozanatimni Yo'qotishga olib keladi.
Uzimni nokulay tutgan davradagi odam bilan uchrashib kolsam, uzimni kuyarga
joy topa olmayman.
Xayotdagi mayda-chuydalarga xam jiddiy e'tibor karatadigan odam bilan xam
afsuski munosabatda bulla olaman.
Katta auditoriya oldida suzga chikishdan tortinaman.
Mening kayfiyatim uzgarib turadi.
Atrofdagilarning kupchilidan kura men tezrok charchayman.
Agar men biror narsadan kuchli xayajonlangan yoki achchiklangan bo'lsam, uni
butun tanim bilan xis qilaman.
Kallamga keladigan yokimsiz fikrlardan bezor bo'lib ketaman.
Afsuski, meni oilada xam, uz tanishlarim davrasida xam tushinishmaydi.
Agar men bugun odatdagidan kamrok uxlagan bo'lsam, ertasiga uzimni dam
olgandek xis qila olmayman.
Uzimni shunday tutamanki, atrofdagilar mening noroziligimni paydo kilishdan
chuchisin.
Kelajagimga ishonaman.
Atrofdagilardan birining yomon kayfiyatini sababchisi bulganman.
Boshqalarning ustidan kulishdan xam kaytmayman.
Uta sergap odamlar bilan xam muomila qila olaman.
Men xama narsaga oson munosabatda buladigan kishilar toifasidanman.
Usmirligimda ta'kiklangan mavzularga kizikkanman.

---

Goxida yaxshi kurgan kishilarimning dilini ogritganman.
Atrofdagilarning kaysarliklari tufayli ular bilan kupincha kelisha olmayman.
Uz kilmishlaridan kupincha vijdonim kiynaladi.
Men kup xollarda parishonxotir bulaman.
YOmon kurgan odamimning omadsizligi, meni bezovta kilganligini eslay
olmayman.
Kup xollarda boshqalardan tez ranjiyman.
Ba'zida kutilmaganda, uzim tushunmagan narsalar xakida ishonch bilan gapira
boshlayman.
Kupincha shunday kayfiyatda bulamanki, har kanday bahona bilan potrlab
ketishga tayyor turaman.
Kupincha uzimni charchagan va Lanj sezaman.
Men odamlar bilan suxbatlashishni yaxshi kuraman va xar doim bunga
tayyorman.
Afsuski, kup vaziyatlarda men odamlarga shoshib baho beraman.
Ertalab odatda men yaxshi turaman, kupincha xushtak chala boshlayman yoki
xirgoi qilaman
Muxim muammolarni xal kilishda xatto uzoq muloxazadan so'ng xam uzimga
tulik ishonchni xis kilmayman.
Baxsda nimagadir uzimning tarafdorimdan balandrok ovozda gapiriga intilaman.
Umidsizlik menda kuchli tashvish ugotmaydi.
Birdan lablarimni, tirnoklarimni tishlaydigan xollarim xam buladi.
YOlgiz kolgan xollarda uzimni nixoyatda baxtiyor xis qilaman.
Ba'zida shunday buladiki, xama bir-biri bilan urushib kolishini xoxlab kolaman.
Iltimos xamma javoblarga javob berganligingizni tekshirib chiking.
Kalit 
I – asabiylashganlik (xammasi bo'lib 17 savol)
«Xa» - 4,5,12,15,22,26,31,41,42,57,66,72,85,86,89,105
«Yo'q» - 49
II – shkala. Uz-uzidan paydo buladigan tajovuzkorlik (13 savol)
«Xa» - 32,35,45,50,64,73,77,93,97,99,103,12,114
«Yo'q» - 99 
III – shkala. Ruxiy sikilish (14 ta savol).
«Xa» - 16,24,27,28,30,40,48,56,61,74,84,87,88,100
«Yo'q» -
IV – shkala. Serjaxillik, serzardalik, jizzakilik (11 savol)
«Xa» - 6,10,58,69,76,80,102,104,107,110

---

«Yo'q» - V – shakala. Muloqotchanlik (16 savol)
«Xa» - 2,19,46,52,55,94,106
«Yo'q» - 3,8,23,53,67,71,79,113
VI – shkala. Og'irlik, vazminlik (10 ta savol)
«Xa» - 14,21,29,37,38,59,91,95,108,111
«Yo'q» - VII – shkala. O'ta tajovuzkorlik (10 ta savol)
«Xa» - 13,17,18,36,39,43,65,75,90,98
«Yo'q» - VIII– shkala. Tortinchoqlik (10 savol)
«Xa» - 9,11,20,47,60,70,81,83,109
IX – shkala. Ochiqlik, oshkoralik (13 savol)
«Ha» - 7,25,34,44,51,54,62,63,68,78,92,98,101
«Yo'q» - X – shkala. Ekstraversiya-introversiya (12 ta savol)
«Xa» - 2,29,46,51,56,76,93,95,106,110
«Yo'q» - 20,87 XI – shakala. Ta'sirchanlik, o'zgaruvchanlik (14 ta savol)
«Xa» - 24,25,40,48,80,83,85,87,88,102,112,113
«Yo'q» - 59 XII– shkala. Mardlik-nazokatlik (15 ta savol)
«Xa» - 18,29,3,50,52,58,59,65,91,104
«Yo'q» - 16,20,31,47,84
Javob varaqasiga savol nomerining karshisiga «Xa» yoki «Yo'q» javobi yozib
quyiladi.
Metodikaning «kaliti»da xar bir shkalaga tegishli bulgan savol nomerlari yozilgan.
Xar bir shkalaning savol nomeriga sizning javobingiz tugri kelsa 1 ball bilan baholanadi.
(«Xa» javobi va «Yo'q» javobi bo'yicha ballar quyib hisoblanadi.)
Xar bir shkala bo'yicha birlamchi baholar hisoblab chikariladi.