Fяxrяddиn mustafayev

 
Şəkil  29.  İki  qeyri-allel  genlərin  qarşılıqlı  təsiri  zamanı  toyuqlarda  pipiyin  irsiliyi 
(R.Quliyev, K.Əliyeva, 2002) 
 

---

 
202 
 
 
 
Şəkil 30. Dovşanlarda tükün rənginin irsiliyi (komplementarlıq): 
 A-rənglilik;  a-albinizm;  
B -aquti; b-qara 
 
Əgər  mutasiya  resessivdirsə  mutant  gen  bir  neçə  nəsildə  heteroziqot 
vəziyyətdə  özünün  təsirini  göstərməyəcək.  Yeni  əlamətin  üzə  çıxması  yalnız 
resessiv genin homoziqot vəziyyətə keçdiyi zaman mümkün olacaq (F
2
, F
3
 və s.) 
Somatik  mutasiyalar  mozaik  formada  meydana  çıxır.  Mutant  toxuma  hissəsini 
daşıyan  fərdlər  mozaik  və  ya  ximer  adlanır.  Ontogenezdə  somatik  mutasiya  nə 
qədər  tez  əmələ  gələrsə,  bir  o  qədər  mütasiyanı  daşıyan  toxuma  sahəsi  böyük 
olur  və  əksinə.  Somatik  toxumaların  hüceyrələrində  xromosom  yığımı  diploid 
şəkildə olduğu üçün mutasiyanın baş verməsi dominant və ya resessiv allellərin 
yalnız  homoziqot  halda  olması  nəticəsində  mümkündür.  31-ci  Ģəkildə  qoyun 
xəzi  üzərində  somatik  mutasiyanın  baş  verməsi  göstərilir;  şabalıdı  rəngin 
üzərində qaragülün əmələ gəlməsi. Belə hallara bəzən bitkilərdə, heyvanlarda və 
insanlarda da  təsadüf olunur.  Yalnız cinsi  yolla çoxalan orqanizmlərdə somatik 
mutasiyalar  təkamüldə  rol  oynamır  və  seleksiya  üçün  heç  bir  əhəmiyyət  kəsb 
etmir.  Lakin  qeyri  cinsi  yolla  çoxalan  orqanizmlərdə  somatik  mutasiyalar  həm 
təkamüldə, həm də seleksiyada mühüm əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, vegetativ 
yolla çoxalan meyvəli və giləmeyvəli bitkilərdə hər hansı bir somatik mutasiya, 
yeni  mutant  əlamətə  məxsus  bitki  və  yaxud  klon  verə  bilər.  Somatik 
mutasiyaların  tədqiqi  insan  və  heyvanlarda  xərçəng  xəstəliyinin  yaranma 
səbəbinin öyrənilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə güman olunur ki, 
bir  sıra  bədxassəli  şişlər  üçün  normal  hüceyrələrin  xərçəng  hüceyrələrinə 
çevrilməsi  somatik  mutasiya  tipi  ilə  baş  verir.  Mutasiyaları  şərti  olaraq