Baytarliq
Yüklə 2,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BAYTARLIQ
- Akarisid preparatlarının istifadəsinin nəticələri
- Akarisidlərin işlədilməsi.
- AÇAR SÖZLƏR
- Alınan nəticələrin müzakirəsi.
- Fərdi quşçuluq təsərrüfatlarında helmintlərin yayılması Cədvəl 1
- Quşçuluq təsərrüfatlarında helmintlərin yayılması Cədvəl 2
|
BAYTARLIQ Elmi-praktik jurnal
36
xəstəliklər aradan qaldırılmış, bəziləri isə o cümlədən arıların varroatozu xeyli dərəcədə azalmışdır. Sonradan arıçılıq təsərrüfatla- rının fərdi təsərrüfatlara keçməsi nəticəsində onlara dövlət nəzarətinin zəifləməsi üzündən xəstəliklərə qarşı tədbirlərin lazımı səviyyə- də aparılmadığından başqa xəstəliklərlə ya- naşı arıların varroatoz xəstəliyi geniş yayıl- maqla arıçılığa ciddi ziyan verməkdədir. Son zamanlar alimlər tərəfindən varroa- toza qarşı təklif olunan müalicə preparat- larının səmərəliliyi mübahisəlidir. Müəyyən bir iqlim şəraitində, arıçılığa xidmətin sə- viyyəsindən, törədicinin bioloji xüsusiyyə- tindən asılı olaraq alınan nəticələr müxtəlif olur. Buna görə də xəstəliyin epizootik və- ziyyətini yenidən öyrənmək və son zaman- lar həmin xəstəliyə qarşı təklif edilən prepa- ratlardan bəzilərinin sınaqdan keçirilməsi zərurəti yaranmışdır. Material və metodlar 2009-2011-ci illər- də respublikanın Quba-Xaçmaz, Şəki-Za- qatala, Lənkəran. Astara və Muğan zonalarını əhatə edən 10 rayonun 25 fermer arıçılıq təsərrüfat- larında varroatoza görə epizootik vəziyyəti tərəfimizdən öyrənilmişdir. Xəstəliyin epizootik vəziyyəti, baş vermə səbəbləri, yayılma yolları və gedişi haqqında məlumatlar arıçılardan, arıxanalar yerləşən əraziyə xidmət edən baytar mütəxəssislə- rindən anamnestik məlumatların toplanması və bilavasitə arıxanaların kliniki müayinə- sinin aparılması yolu ilə aşkar edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, arıların varroato- zunun geniş yayılmasının əsas səbəbləri vaxtaşırı diaqnostik və müalicə-profilaktika tədbirlərinin lazımı səviyyədə aparılma- ması, arı ailələri və onların məhsullarının nəzarətsiz alqı-satqısı, xəstə beçələrin sağ- lam arıxanalara uçub gəlməsi, arıxanaların və arı ailələrinin biri-birinə yaxın yerləş- dirilməsi, dezinfeksiya edilmədən eyni alətlərin həm xəstə və həm də sağlam ailələrdə işlədilməsi və arıxanaların sanita- riya vəziyyətinin aşağı olmasıdır. Bəzi akarisidlərin varroatoza görə səmə- rəliliyini öyrənmək məqsədilə həmin prepa- ratları işlədilməzdən əvvəl və işlədildikdən sonra arı ailələrinin varroatoza yoluxma dərəcəsi müəyyən edilmiş, alınan nəticə müqayisə edilərək səmərəlilik faizi aşkar olunmuşdur. Arıxanalarda arı ailələrinin varroatoza yoluxmasının intensivliyi ana, işçi və erkək arıların bədəninə, möhürlü sürfələrə, sürfə və gəlincik dövründə onlara adi gözlə və böyüdücü şüşə ilə baxıb gənələri saymaqla, habelə pətəyin içərisinə, uçuş bacası qa- bağına tökülmüş zibilin içərisindən gənələri tapmaqla müəyyən edilmişdir. Arı ailəsinin xəstəliyə yoluxma dərəcə- sini müəyyən edərkən əlavə olaraq 100 uçuş arısı, 100 pətək arısı və 100 möhürlü erkək sürfəsi üzərində tapılan gənələrin miqdarı nəzərə alınmışdır. Məsələn 100 uçuş arısı, 100 pətək arısı və 100 möhürlü erkək arı sürfəsi üzərində gənələrin sayı müvafiq ola- raq 10; 35 və 15 olarsa onlar cəmlənir və 3- ə bölünür (10+35+15=60:3=20). Beləliklə arı ailəsinin varroatoza 20% yoluxduğu müəyyən edilir. Ailədə tək-tək gənələrin olması birinci, onlarla ikinci, 100 və daha çox olduqda isə üçüncü dərəcəli yoluxma sayılır. Tədqiqatların nəticələri və onların təhlili. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində respublika- nın 10 rayonunun (Astara, Masallı, Şamaxı, Quba, Qusar, Zaqatala, Lənkəran, Balakən, Qax və Saatlı) 25 arıxanasında 2130 arı ailəsinin epizootik vəziyyəti öyrənilmişdir. Belə ki, müşahidə aparılan həmin arı ailə- lərindən 1715 ailə varroatoza birinci dərəcə- li, 343 ailənin ikinci və 72 ailənin isə üçüncü dərəcəli yoluxduğu müəyyən edilmişdir. Son zamanlar varroatoza qarşı təklif olu- nan akarisid preparatlardan akarasan, fumisan, tanis və bivar preparatlarının respublikamız Elmi-praktik jurnal
37
şəraitində sınaqdan keçirməyi lazım bildik. Bu məqsədlə sınaqdan keçirilən hər preparat üçün hər biri üç ailədən ibarət olan analoji gös- təricilərə malik (varroatoza yoluxma dərəcəsi, ailənin gücü, yem ehtiyatı və s.) qrup təşkil edilmiş və bundan əlavə eyni göstəricilərə ma- lik nəzarət qrupu da ayrılmışdır. Nəticə yoxlanılarkən onlar biri-birilə müqayisə edilərək ümumi səmərə müəyyən edilmişdir. Beləliklə arıların varroatozuna qarşı fu- misan preparatının səmərəliliyi 90,5%, aka- rasan 85,0%, tanis 81,7% və bivar 78,7% olmuşdur. Apardığımız tədqiqatlar nəticəsində res- publikamız şəraitində arıların varroatozuna qarşı ən yaxşı nəticə fumisan ondan bir qədər zəif akarasan və daha sonar tanis və bivar olmuşdur.
İşlədilən akarisidlər Arı
ailələrinin № -si
Müalicədən əvvəlki
yoluxma%-i Müalicədən sonrakı yoluxma%-i Səmərəlilik %-i
pAkarasan 24 20 4 85,0 rNəzarətdə 33 20 20
Fumisan 43 21 2 90,5 Nəzarətdə 15 16 16
r Bivar 7 20 4 78,7 eNəzarətdə 3 20 20
PTanis 23 15 2 81,7 aNəzarətdə 54 15 15
mübarizədə akarisid preparatlarının işlədil- məsilə yanaşı bir sıra kompleks baytar-sa- nitar və zootexniki tədbirlərin də görülməsi vacibdir.
arı ailələrinin 10%-i ildə iki dəfə (aprel və oktyabr aylarında) diaqnostik müayinədən keçirilməli, arıxana ərazisinə kənar şəxslər buraxılmamalı, varroatoza qarşı tədbirlər aparılmadan arıxanalar köçürülməməlidir. Arıxanalar pasportlaşdırılmalıdır.
dirilməli və xəstə zəif ailələr isə çıxdaş edil- məlidir. Arıxanada yalnız qüvvəli arı ailələri saxlanmalıdır. Arıxanalar quru, günəş şuası düşən, küləkdən qorunan sahədə yerləşdiril- məli, pətəklər yerdən 40 sm hündürlükdə dayaqlar üstünə qoyulmalıdır. Pətəyin xarici səthi arıların yaxşı görə biləcəyi ağ, sarı, yaxud mavi rəngə boyanmalıdır.
roa gənələrini cəmləşdirib məhv etmək məqsədilə üzərinə şan zolağı çəkilmiş çər- çivə qoyulur. Arılar həmin şan zolağına er- kək sürfələr qoyurlar, gənələr isə həmin erkək sürfələr üzərində cəmləşdiyinə görə sonradan onu çıxarıb mum üçün əritməklə arıların varroatozunun 30%-dək azalmasına nail olmaq mümkündür.
edilməli və hər 7-10 gündən bir çıxarıb pə- təyin içərisindəki zibil yığışdırılıb yandırıl- malıdır. 5. Varroatoz zamanı gənələr arıların hemolimfasını sorduğuna görə arılarda zülal distrofiyası baş verdiyi üçün onlar zülalı yemlərlə yemləndirilməlidir. 6. Varroatozla mübarizədə müxtəlif aka- risidlərdən istifadə edilir. Nəzərə almaq la- BAYTARLIQ Elmi-praktik jurnal
38
zımdır ki, akarisid preparatlar yalnız yaşlı arı- lar üzərindəki gənələrə təsir göstərir. Qapalı şan hücrələrindəki arı sürfələri üzərində inkişafda olan gənələrə təsir göstərmədiyinə görə 12 gündən sonar təkrar işlətmək lazım gəlir.
7. Preparat işlədilməzdən əvvəl hazırlıq işləri görülməlıdir: pətəyin içərisi təmizlən- məli, çatları palçıqla suvanmalıdır. Preparat işlədildikdən sonra pətəyin içərisi yenidən təmizlənib toplanmış zibil yandırılmalıdır.
dar akarisidlərin aşağıdakı müddətdə işlə- dilməsi tövsiyə olunur: yazda martın axırın- da havanın temperature +160 –dən yuxarı olduqda, yayda bal süzümündən dərhal so- nar və payızda oktyabr ayında arıların qışla- maya hazırlanması ərəfəsində aparılmalıdır.
yazda martın axırında, yayda bal süzü- mündən dərhal sonra və payızda arıların qışlamaya hazırlığı ərəfəsində işlədilir. Pre- paratın birdəfəlik dozası hər arı ailəsi üçün bir akarasan lenti yandırıb tüstüsünü uçuş bacasından pətəyə ötürüb 30 dəqiqəliyə uçuş bacası bağlanır. Səhəri günü pətək açılaraq təmizlənir. Fumisan. Fumisan akarisid hopdurulmuş ağac qabığına bənzər lentdən ibarətdir. 8-10 çərçivəlik arı ailəsinin hər birinin pətəyinin içərisindən bir fumisan lenti asılır. Ailədə arı sürfəsi olduqda lent pətəkdə 25 gün, sürfə olmadıqda isə 2-3 gün saxlanır. Tövsiyə edilən preparatlar arı ailəsinə günün axırında arılar pətəyə toplandıqdan sonra işlədilir. Varroatoz əleyhinə tədbirlər baytar mütəxəssislərinin nəzarəti altında aparılmalıdır. Görülən tədbirlərin daha səmərəli olması üçün bir-birinə yaxın arıxanaların hamısında tədbir eyni vaxtda aparılmalıdır.
Султанлы Г.И. УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕРОПРИЯТИЙ ПО БОРЬБЕ С ВАРРОАТОЗОМ ПЧЕЛ
В статье указывается причины и пути распространения варроатоза пчел в Азер- байджане. Испытание некоторых акарицидов в условиях республики и усовершенст- вование комплексных мероприятий против варроатоза пчел. SUMMARY Sultanly G. İ. IMPROVEMENT OF ACTİONS AGAİNST VARROTO OF BEES
This article is specify the reasons and diffusion ways varrotos of bees in Azerbaijan. Test of some acaricides in the conditions of republic and improvement of complex actions against varrotos of bees. ƏDƏBİYYAT 1. Ф. Поль. Болезни пчел. Диагностика и лечение. Москва.2004. ст.89-105. 2. Н.Кокорев, Б.Чернов. Избранные практические советы. Пчелы. Болезни и вреди- тели. Москва. 2006. Ст. 147-194. 3. Q. Sultanlı. Arı xəstəlikləri və ziyanvericiləri. Bakı. Azər” nəşriyyatı, 2008, səh.66-85. Elmi-praktik jurnal
39
UOT 619 616 576 895132
QUŞÇULUQ TƏSƏRRÜFATLARININ BAŞLICA HELMİNTOZLARI Bayramov S. Y., baytarlıq elmləri namizədi Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Baytarlıq İnstitutu
: helmint, yarma, müayinə, kal, quş, rayetina, sinqamus, fərdi təsərrüfat
İri sənaye müəssisələri ilə yanaşı Kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi respublika- mızda yeni fərdi, fermer təsərrüfatlarının yaradılması, inkişaf etdirilməsi zərurətini yaradır. Onun üçün də quşçuluq təsərrüfat- larının yaradılması ən vacib məsələlərdən biridir, çünki quşçuluq tez inkişaf edən və yüksək iqtisadi gəlir gətirən bir sahədir. Bunun üçün də əhali bu sahəyə daha çox maraq ayırır. Respublikamızda kənd təsər- rüfatının inkişafı və ərzaq məhsullarına olan tələbatını ödəmək üçün bir sıra layihə və proqramlar həyata keçirilməkdədir. Bu təd- birlərdə əsas sahələrdən biri iri və xırda quşçuluq təsərrüfatlarının inkişaf etdirilmə- sidir. Burada yeni yüksək məhsuldar cins- lərin və böyük damazlıq təsərrüfatların ya- radılması, quşların yemlənmə və bəslənmə şəraitlərinin yaxşılaşdırılması üçün müasir tələblərə cavab verən metodların hazırlanıb tətbiq edilməsi çox vacibdir. Qeyd etmək lazımdır ki, quşçuluq təsər- rüfatlarının sürətlə inkişafına və quşların məhsuldarlığına təsir edən bir çox amillər vardır. Bu amillərin əsasını quşlar arasında baş verən və onların tələfatına səbəb olan invazion və infeksion xəstəliklər təşkil edir. Quşların ən çox yoluxduğu nematodlar- dan askaridi, heterakis, kapillyari, sinqa- mus, sestodlardan isə rayetinadır. Qeyd edi- lən bu helmintlərlə ən çox cavan quşlar və bir yaşından yuxarı olanlar arasında daha yüksək dərəcədə yoluxma baş verir. Ümu- milikdə, helmintlər quşların bağırsağında və bronxlarında 4-13 ay arasında parazitlik edirlər və yayılmalarına əsas səbəb isə on- ların bioloji fəallığıdır. Belə ki, helmintlər külli miqdarda yumurtalarını kal vasitəsi ilə xarici mühitə tökür, müvafiq temperatur və nəmlik olduqda isə həmin yumurtaların daxilində sürfələr əmələ gəlir. Həmin yu- murtaları quşlar yem və su ilə qəbul etdikdə xəstəliyə yoluxurlar. (1, 2, 4) Askaridioz, heterakidoz, kapillyarioz, sinqamoz və rayetinozun ev toyuqları ara- sında yayılmasını və onların epizootik və- ziyyətini öyrənmək məqsədi ilə cənub böl- gəsində-Lənkəran və Astara rayonlarının fərdi quşçuluq təsərrüfatlarında olan quşlar üzərində müxtəlif tədqiqatlar apardıq.
toplanmış kal nümunələri Fülleborn və növ- bəli yuma çökdürmə üsulları ilə müayinə edilmişdir. Bu məqsədlə hər bir quşun kalı ayrı-ayrı toplanıb laboratoriyaya gətirilmiş- dir. Fülleborn üsulu tətbiq edildiyinə görə doymuş duz məhlulundan istifadə olunmuş- dur. Müayinə aparmaq üçün 100 ml - lik adi stəkana 5-10 qram kal qoyulub üzərinə təd- ricən şüşə çubuqla qarışdırmaqla doymuş duz məhlulu əlavə edilmişdir. Bu zaman bir hissə kal kütləsinə 15-20 hissə duz məhlulu düşmüşdür. Məhlul əlavə edilən kimi stə- kanın üzərinə çıxmış iri kal hissəcikləri şü- şə çubuqla götürülüb atılmış, stəkandakı qarışıq süzgəc vasitəsi ilə digər stəkana BAYTARLIQ Elmi-praktik jurnal
40
süzülmüş və 40 dəqiqə saxlanılmışdır. Son- ra mis ilgək vasitəsi ilə mayenin üst təbə- qəsindən 2-3 damla götürüb, əşya şüşəsi üzərinə qoyulmuş və mikroskopiya edil- mişdir. (3, 5, 6) Aparılan tədqiqatlar zamanı ev toyuqları helmintoloji yarma üsulu ilə müayinə edil- mişdir. Belə ki, quşların tükü təmizləndik- dən sonra udlaqdan başlayaraq kloakaya qə- dər olan hissə yarılaraq helmintlər toplan- mışdır.
arasında ən geniş yayılan helmint xəstəlik- ləri müəyyənetmək üçün Lənkəran və Asta- ra rayonun fərdi quşçuluq təsərrüfatlarında tədqiqatlar apardıq. Təsərrüfatlarda quşlar açıq tövlə və gəzinti sahələrində saxlanılır. Tövlələrdə quşların altlıqları demək olar ki 45-60 gündən bir təmizlənir. Quşlar saxla- nan tövlələrdə peyinin qalınlığı 5-15 sm idi. Tövlələrdə dezinvaziya tədbirləri demək olar ki aparılmır. Ümumilikdə, hər iki rayo- nun fərdi quşçuluq təsərrüfatlarında orta hesabla 65-450 quş saxlanılır. Müayinələri Lənkəran rayonu üzrə 15, Astara rayonu üzrə isə 11 fərdi təsərrüfatlarda apardıq. Quşların saxlandığı tövlələrdə qalın peyin qatı, münasib nəmlik və temperaturun olması ora düşən helmint yumurtalarının invazion mərhələyə çatması üçün əlverişli şəraitin yaranmasına səbəb olur ki, bu da quşların ilin bütün fəsillərində də hel- mintlərlə yoluxmasına gətirib çıxarır. Astara və Lənkəran rayonlarının fərdi təsərrüfatlarında koproloji müayinələr əsasən 2-4, 6-8 və 8-12 aydan yuxarı yaş qruplarında aparılmışdır. Təsərrüfatlardan götürülmüş kal nümunələri Fülleborn və ardıcıl yuma üsulu ilə müayinə edilmişdir. Bu rayonların quşçuluq təsərrüfatlarında müxtəlif yaş qruplarında apardığımız müa- yinələrdə əsas məqsəd helmintlərin ilin fəsillərindən asılı olaraq tam epizootiki və- ziyyəti müəyyənləşdirmək olmuşdur. Yaş qruplarına uyğun olaraq hər rayonun təsər- rüfatlarından ümumilikdə 2-4 aylıqlardan 376, 6-8 aylıqlardan və 285 ədəd 8 aydan yuxarı olan quşlardan 210 ədəd kal nümu- nələri, Astara rayonunda olan təsərrüfat- lardan isə müvafiq olaraq 2-4 aylıqlardan 235, 6-8 aylıqlardan 180 və 8 aydan yuxarı olan quşlardan isə 150 kal nümunələri götürülərək müayinə edildi. Koproloji müayinədən alınan nəticələr 1-ci cədvəldə verilmişdir.
Quşların yaş
qrupu
Müayinə
edilib
Yoluxublar askaridioz
heterakidoz sinqamoz kapillyarioz
rayetinoz yolu- xub
%-lə
yolu-xub %-lə yolu-xub %-lə yolu-xub
%-lə
yolu-xub
%-lə
Astara rayonu üzrə 2-4 aylıq
235
116
49,4 92 39,1
56 23,8
71 30,2
59
25,1 6-8 aylıq
180
79
43,8 67 37,2
33 18,3
51 28,3
38
21,1 8-aydan yuxarı
150
59
39,3 48 32 29 19,3 39 26 28
18,7 Bütün yaşlar üzrə
565
254
44,1 207 36,1
118 20,4
161 28,16
125
21,6
Lənkəran rayonu üzrə 2-4 aylıq
376
169
44,9
124
32,9 80 21,2 119 31,6
89
23,6 6-8 aylıq
285
105
36,8
101
35,4 51 17,9 78 27,3
51
17,8 8-aydan yuxarı
210
64
30,5
60 28,5 41 19,5 62 29,5
39
18,1 Ümumi qruplar üzrə
338
37,4
295
32,3
172
19,5
259
29,4 178
19,8
Elmi-praktik jurnal
41
Aparılan müayinələrin nəticələrini mü- qayisə etsək görərik ki, Astara rayonunun fərdi quşçuluq təsərrüfatlarından ümumi- likdə 565 ədəd kal nümunəsi götürülmüş- dür. Bu nümunələrin müayinəsi zamanı askaridioza görə yoluxma 49,4-39,3% arasında dəyişmiş orta yoluxma 44,1%, heterakidoza görə yoluxma 39,1 - 32%, orta yoluxma 36,1%, sinqamoza görə yoluxma 18,3 - 23,8% orta yoluxma isə 20,4%, ka- pillyarioza görə 26-30,2% orta yoluxma 28,1%, rayetinoza görə isə yoluxma 18,7- 25,1%, orta yoluxma isə 21,6% olduğu müəyyən edilmişdir. Lənkəran rayonunun fərdi quşçuluq tə- sərrüfatlarından isə bütün yaş qrupları üzrə ümumilikdə 871 ədəd kal nümunəsi götürü- lərək koproloji müayinədən keçirilmişdir. Həmin müayinələr zamanı helmintlərə görə yoluxma 37,4% heterakidoza görə 28,5 - 35,4%, orta yoluxma 32,3%, sinqamoza gö- rə 17,9-21,2%, orta yoluxma 19,5%, ka- pillyarioza görə 27,3 - 31,6%, orta yoluxma 29,4%, rayetinoza görə isə 17,8 - 23,6%, orta yoluxma isə 19,8% olduğu aşkar edilmişdir. Biz hər iki rayon üzrə apardığımız kop- roloji müayinənin nəticələrini və quşların helmintlərlə yoluxmasının intensivliyini müəyyən etdik. Belə ki, Astara və Lənkəran rayonlarının fərdi təsərrüfatlarında, mərkəzi bazarlarında kəsilib satılan quşların bağır- saqları toplanaraq rayonun diaqnostik kabi- netinə və institutun parazitologiya labora- toriyasına gətirilərək tam olmayan yarma müayinəsi ilə müayinə etdik. Alınan nəticələr cədvəl 2-də verilmişdir.
Quşçuluq təsərrüfatlarında helmintlərin yayılması Cədvəl 2
Quşçuluq təsərrüfatlarında aparılan koproloji və yarma müayinələrinin nəticə- lərinə əsasən qeyd etmək olar ki, quşlar arasında sestod və nematodlar hələ də geniş yayılmaqdadır. Bu da müayinələr apardı- ğımız həmin təsərrüfatlarda helmint fauna- sının daha geniş yayılmasına gətirir. Lənkəran və Astara rayonun fərdi quş- çuluq təsərrüfatlarında helmintozların geniş yayılmasını nəzərə alaraq bu təsərrüfatlarda helmintozların fəsillər üzrə yayılma dina- mikasını da öyrənmək məqsədi ilə müxtəlif müayinələr apardıq. Alınan nəticələr 3-cü cədvəldə verilmişdir
Yüklə 2,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|