Bəşər səmasına yüksələnlər

Simon Bolivar 
Xoşbəxtliyə  yalnız  bir  yol  mövcuddur,  ondan  ötəri  bizim  iradəmizə  tabe 
olmayan şeylər barədə narahat olmağımızı dayandırmalıyıq. 
Epiktet 
Great crises produse great men, and great deeds of conrage (ingilis dilində) 
– Böyük böhranlar böyük insanlar və böyük igidlik işləri əmələ gətirir. 
Con F.Kennedi 
Simon  Bolivar,  sərkərdə  və  dövlət  xadimi  olmaqla  yanaşı,  Latın 
Amerikasının  altı  respublikası  ispan  ağalığından  azad  olmaqda  məhz  ona 
borcludur. Həm də o, ispan-amerikan dünyasının meydana çıxardığı ən böyük düha 
kimi  qiymətləndirilir.  Simon  Bolivar  Amerikada  ispan  koloniyalarının 
müstəmləkəçiliyə  qarşı  müharibəsinin  ən  nüfuzlu  və  məşhur  rəhbərlərindən  biri 
olmuşdur.  Venesuelanın  milli  qəhrəmanı,  general  idi.  Yuxarı  Peru  ərazisində 
yaranan  Boliviya  respublikası  onun  şərəfinə  belə  adlanmışdı.  Öz  dövründə 
beynəlmiləlçi  kimi  məşhurlaşmaqla,  onun  nüfuzu  ömrünün  sonuna  qədər  xeyli 
böyüdü.  Avropa  tarixində  olduqca  az  sayda  şəxsiyyət,  Birləşmiş  Ştatlar  tarixində 
isə  heç  kəs  Simon  Bolivarın  fərqləndiyi  kimi  gücün  və  zəifliyin,  xarakterin  və 
temperamentin,  peyğəmbərcəsinə  baxışın  və  poetik  qüdrətin  belə  nadir  vəhdətini 
nümayiş  etdirməmişdi.  Nəticə  kimi  onun  həyatı  və  əməlləri  öz  qitəsinin  xalqı 
arasında əsl mifik ölçülərə yüksəldi. 
Bolivar  ispan  əsilli  Venesuela  kübarının  oğlu  idi,  24  iyul  1783-cü  ildə 
Karakasda  kreol  ailəsində  anadan  olmuşdu.  O,  varlı  olmalı  və  gələcəkdə  yaxşı 
vəzifə tutmalı idi. Onun üç yaşı olanda atası öldü, anası isə altı il sonra dünyadan 
köçdü. Əmisi irsə yiyələndi və ona müəllim tutdu. O, çətin idarə edilən uşaq idi və 
müəllimlərindən yalnız biri ona təsir göstərə bilirdi. Bu Jan Jak Russonun şagirdi 
Simon Rodriges idi o, Bolivarı XVIII əsr dünyasının liberal fikirləri ilə tanış etdi. 
Bu baxışlar ona dərin və uzun müddətli təsir göstərdi. 
Bolivar  16  yaşına  çatanda  Avropaya  göndərildi  ki,  orada  təhsilini 
tamamlasın.  O,  üç  il  İspaniyada  yaşadı  və  1801-ci  ildə  ispan  kübarının  qızına 
evlənib,  onunla  birlikdə  Karakasa  qayıtdı.  Gənc  gəlin  nikahdan  bir  il  keçməmiş 
sarı  qızdırmadan  vəfat  etdi.  Onun  faciəli  ölümü  Bolivara  böyük  təsir  göstərdi  və 
bu, onun çox cavan yaşında siyasi karyeraya qatılması üçün bir səbəb oldu. 

77 
 
1804-cü ildə Napoleon öz karyerasının zirvəsində olanda Bolivar Avropaya 
döndü. Parisdə o, öz dostu və müəllimi ilə görüşdü və Simon Rodrigesin təzələnən 
bələdçiliyi  altında  Lokk,  Hobbs,  Buffon,  d`Alamber  və  Helvetsi  kimi  rasionalist 
mütəfəkkirlərin  əsərlərini  öyrənməyə  girişdi.  Üstəlik  o,  Volteri,  Monteskyeni  və 
Russonu  oxuyurdu.  Axırıncı  ikisi  onun  siyasi  düşüncələrinə  çox  dərin  təsir 
göstərdi,  ancaq  Volter  onun  həyat  fəlsəfəsini  daha  güclü  surətdə  rəngləndirdi. 
Parisdə  o,  həmçinin  alman  Aleksandr  fon  Humboldtla  görüşdü.  Bu  adam  yenicə 
İspan  Amerikasına  olan  səfərindən  qayıtmışdı  və  Bolivara  dedi  ki,  o,  inanır  ki, 
ispan  müstəmləkələri  müstəqillik  üçün  yetişmişlər.  Bu  ideya  Bolivarın 
təxəyyülündə  kök  saldı  və  1805-ci  ildə  Romaya  səyahəti  vaxtı  Monte  Sakro 
yüksəkliyində  dayanaraq  and  içdi  ki,  öz  ölkəsini  azad  edəcəkdir.  Romada  o, 
Napoleona İtaliya kralı tacı qoylan təntənəli mərasimi müşahidə etdi.  
Bu vaxt onun intellektini bir təcrübə də zənginləşdirdi: o, Napoleona 1804-
cü ildə fransızların imperatoru kimi şərəfləndirilməsini  başa çatdıran qeyri-adi bir 
hadisəni  müşahidə  etdi.  Bolivarın  imperatora  münasibəti  sadə  bir  adamın 
nailiyyətlərinə  valehliklə,  həm  də  Napoleonun  inqilab  ideyalarına  xəyanət  etməsi 
barədə  rəyinin  qəflətən  baş  verən  dəyişməsi  arasında  dalğalanırdı.  Bolivarın 
xarakterində  şöhrət  arzusu  daimi  amillərdən  biri  idi  və  burada  azacıq  şübhə  ola 
bilərdi ki, bu, Napoleon tərəfindən qızışdırılmasın. Buna baxmayaraq, Napoleonun 
nümunəsi  bir  xəbərdarlıq  xarakteri  daşıyırdı  və  Bolivar  bunu  nəzərə  almalı  oldu. 
Sonrakı  dövrlərdə  o,  daim  təkid  edirdi  ki,  “Xilaskar”  titulu  digər  başqa  titulların 
hamısından  yüksəkdir.  O,  bu  titulu  nə  kral,  nə  də  imperator  adı  ilə 
dəyişməyəcəkdir.  1807-ci  ildə  o,  Birləşmiş  Ştatlardan  keçməklə  Venesuelaya 
döndü. Birləşmiş Ştatlarda o, şərq şəhərlərində olmuşdu. 
Latın Amerikasının müstəqillik hərəkatı Bolivarın vətənə dönməsindən bir il 
sonra  başlamışdı.  Bu,  Napoleonun  İberiya  yarımadasına  müdaxiləsi  ilə  əlaqədar 
idi.  İspan  xalqı  müdaxiləçilərə  müqavimət  göstərirdi  və  legitim  kralın  yoxluğu 
ərzində  xunta  dövlət  hakimiyyətini  öz  əlinə  keçirmişdi.  Napoleon  da  həmçinin 
ispan müstəmləkələrinin dəstəyini almaq cəhdində tam uğursuzluğa uğramışdı, o, 
onların  özlərinin  qulluqçularını  hakimiyyətə  gətirmək  hüququnu  müdafiə  edirdi. 
Ana  ölkənin  nümunəsini  əsas  götürərək,  onlar  devrilmiş  İspaniya  kralı  adından 
idarə etmək üçün xuntanın yaradılmasını istəyirdilər. İspan sakinlərindən çoxu isə 
bu hadisələrdə ancaq İspaniya ilə əlaqələrin kəsilməsi imkanlarını görürdülər.  
Buenos-Ayresdə  1810-cu  ildə  hərbçilərin  qiyamı  qalxdı,  nəticədə  yerli 
inqilabi xunta – xalq yığıncağı hakimiyyəti öz əlinə götürdü və ispan vitse-kralını 
devirdi.  1808-ci  ildən  başlayaraq  Amerikadakı  ispan  müstəmləkələrində 
müstəqillik  əldə  etmək  uğrunda  üsyanlar  baş  verirdi.  I  Napoleonun  Pireney 
yarımadasına müdaxiləsi və qardaşı Jozef Bonapartın İspaniya kralı elan edilməsi 
onların  yayılmasına,  genişlənməsinə  səbəb  oldu.  İspaniyadakı  hadisələr  Latın 
Amerikasında liberal istiqamətli xunta hərəkatını meydana çıxardı. Bu proses həm 
də onunla gücləndi  ki, İspaniyanın  fransızlar tərəfindən işğalı, ispan qoşunlarının 
Amerikaya göndərilməsini dayandırdı. 

78 
 
Ən böyük üsyanlar Kiotoda, Boqotada, Santyaqoda və Buenos-Ayresdə baş 
verməklə,  bu  şəhərlər  tezliklə  hərəkatın  mərkəzlərinə  çevrildilər.  Onlar  fransız 
inqilabı ideyalarının təsiri altında idilər. 
Bolivar bir çox gizli yığıncaqlarda iştirak etdi və Venesuela qubernatoru onu 
məzəmmət etdikdə o, cəsarətli qaydada cavab verdi ki, İspaniyaya müharibə elan 
edir  və  geri  çəkilməyəcəkdir.  19  aprel  1810-cu  ildə  qubernator  Emparan  öz 
səlahiyyətlərindən  məhrum  edildi,  Venesueladan  sürgün  edildi  və  xunta 
hakimiyyətə  gəldi.  Kömək  əldə  etmək  üçün  Bolivar  elçi  sifətində  Londona 
göndərildi. O, İngiltərədə inqilabi müstəmləkənin bədbəxt vəziyyətini izah etməli, 
onun  tanınmasına  nail  olmalı,  silah  və  maddi  kömək  əldə  etməli  idi.  Bütün 
məsələlərdə  o,  uğursuzluğa  düçar  olsa  da,  onun  İngiltərəyə  qısa  müddətli  səfəri 
digər  nöqteyi-nəzərdən  məhsuldar  oldu.  Bu  səfər  ona  Birləşmiş  Krallığın 
institutlarını  öyrənməyə  imkan  verdi,  bunlar  isə  onun  üçün  siyasi  müdriklik  və 
stabillik  modelini  təmsil  edirdi.  Daha  vacibi  isə  o  idi  ki,  orada  sürgün  olunmuş 
Fransisko  de  Miranda  ilə  görüşdü.  O,  1806-cı  ildə  Venesuelanı  boş  əllə  azad 
etməyə cəhd etmişdi, Bolivarın onunla görüşündə onu Karakasa dönüb, müstəqillik 
hərəkatına başçılığı öz üzərinə götürməyə inandırması inqilab işini sürətləndirdi. 
Venesuela  qıcqırma  içərisində  idi.  1811-ci  ilin  martında  Karakasda 
Konstitusiya  layihəsini  hazırlamaq  üçün  Milli  Konqress  keçirildi.  Konqressin 
nümayəndəsi olmamasına baxmayaraq, Bolivar özünü ölkədə qalxan müzakirələrin 
içərisinə atdı. Özünün ilk ictimai çıxışında o, bəyan etdi ki, “Qoy biz qorxmadan 
amerikan  azadlığının  künc  daşı  olaq.  Tərəddüd  etmək  məhvə  getməkdir”.  Uzun 
müzakirələrdən  sonra  Milli  Assambleya  5  iyul  1811-ci  ildə  Venesuelanın 
müstəqilliyini elan etdi. 
Bolivar  bu  vaxt  gənc  respublikanın  ordusuna  daxil  oldu,  bu  ordunun  baş 
komandanı Miranda idi. Onların Londondakı qısa müddətli görüşündən sonrakı az 
müddətdə artıq siyasət məsələlərində bu iki adam bir-birindən fərqli qaydada var-
gəl  edirdilər.  Miranda  Bolivarı  “təhlükəli  gənc”  adlandırırdı,  Bolivar  isə  yaşlı 
generalın  qabiliyyətinə  şübhə  ilə  yanaşırdı.  İspanlar  müstəmləkəyə  nəzarəti  ələ 
keçirmək  üçün  həmlə  etdikdə,  Bolivar  Venesuelanın  həyati  limanı  olan  Puerto 
Kabelloya    təyin  edildi.  Bolivarın  zabitlərindən  biri  xəyanət  hərəkəti  edib, 
istehkamlanmış  qalanı  ispan  qoşunlarının  üzünə  açdı.  Miranda  bu  limanın 
itirilməsinin hərbi əməliyyatlar üçün məhv edici olduğuna inandığından, ispan baş 
komandanı  ilə  danışıqlar  aparmağa  başladı.  1812-ci  ilin  iyulunda  atəşkəs 
müqaviləsi  imzalandı,  bu,  bütün  ölkəni  İspaniyanın  mərhəmətinə  sürükləyirdi. 
Miranda  ispanların  əlinə  verildi,  bəzi  müəlliflər  deyirlər  ki,  bu,  Bolivarın 
təhrikçiliyi ilə baş vermişdi. Miranda öz ömrünün qalan hissəsini ispan zindanında 
keçirməli oldu. 
Mübarizəni davam etdirmək qərarında olan Bolivar ölkəni tərk etmək üçün 
pasport  əldə  etdi  və  Yeni  Qranadadakı  Kartaxenaya  yollandı  (bu  gün  bu  şəhər 
Kolumbiyadadır).  Burada  o,  özünün  ilk  böyük  siyasi  bəyanatı  olan  “Kartaxena 
manifestini” çap etdirdi. “Mən bədbəxt Karakasın oğluyam, onun siyasi və maddi 
xarabalıqlarından  fövqəltəbii  qaydada  qaçmışam,  mən...  buraya  gəlmişəm  ki, 
azadlıq bayrağının arxasınca gedim”. 

79 
 
Onun  fövqəltəbii  qaçmaq  barədə  dediyi  sözlər  26  mart  1812-ci  ildə  baş 
verən  fəlakətli  zəlzələ  ilə  əlaqədar  idi.  Bu  zəlzələ  Karakasda  və  digər  şəhərlərdə 
çox sayda qurbanların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdu. Venesuelanın iflasından 
o,  istifadə  etməkdə  tərəddüdə  yol  vermədi:  “İspanlar  deyil,  bizim  özümüzün 
pərakəndəliyimiz  bizi  geri,  quldarlığa  qaytardı.  Venesuelanın  etdiyi  ən  mühüm 
səhv  siyasi  teatra  girmək  idi,  bu  heç  şübhəsiz,  dözümlülük  sisteminin  –  zəif  və 
səmərəli olmayan sistemin məhvedici şəkildə qəbul edilməsi idi...” Bolivar bu vaxt 
İspan  Amerikasında  yaranan  respublikalar  üçün  güclü  hökumət  qurulmasının 
tərəfdarı kimi meydana çıxdı. 
Onun  çağırışına  Yeni  Qranada  xalqı  cavab  verdi  və  o,  ekspedisiya 
qüvvəsinin komandanı oldu. Onun vəzifəsi Venesuelanı azad etmək idi. O, altı baş 
döyüşdə  ispanlara  qalib  gəldi  və  paytaxta  nəzarəti  ələ  keçirdi.  6  avqust  1813-cü 
ildə  o,  Karakasa  daxil  oldu,  ona  “Xilaskar”  titulu  verildi  və  bu,  əslində  siyasi 
diktatorluq demək idi. 
Lakin  istiqlaliyyət  müharibəsi  yenicə  başlanırdı.  Venesuela  xalqının 
əksəriyyəti  müstəqillik  qüvvələrinə  qarşı  düşmən  idi  və  qurbanlıq  olmaq  bəxtini 
daşımağa  dözürdü.  Anarxiya  xarakterli  dəhşətli  və  qanlı  vətəndaş  müharibəsi 
başlandı.  Bolivarın  özü  “ölüm  müharibəsi”  və  əsirlərin  güllələnməsi  kimi 
fövqəladə tədbirlərə əl atırdı. O, bütün əsirləri məhv etməyi əmr etdi. Lakin onun 
sərtliyi  öz  məqsədinə  çatmaqda  uğurlu  olmurdu.  1814-cü  ildə  o,  daha  bir  dəfə 
ispanlar  tərəfindən  məğlub  edildi.  Axırıncılar  Orinoko  vadisindəki  çobanları  da 
müharibəyə cəlb etmişdilər. Bu çobanlar səmərəli döyüşən vəhşi süvarilər idilər və 
Bolivar onları dəf etməyi bacarmırdı. Onların başçısı Boves 1814-cü ildə Karakası 
tutdu  və  şəhəri  vəhşilik  səhnəsinə  döndərdi.  Beləliklə,  ikinci  Venesuela 
respublikası öz ömrünü başa vurdu.  
Bolivarın  özü  isə  bu  vaxt  Mirandanın  taleyini  təkrar  etməkdən  güclə  qaça 
bildi.  O,  Kartaxenaya  çata  bildi,  orada  Boqotadan  separatçı  fraksiyanı  sıxışdırıb 
çıxarmaq  vəzifəsini  həll  etməli  idi.  O,  bunu  uğurla  bacardı.  Sonra  o,  Yeni 
Qranadanın liman şəhəri olan Kartaxenanı mühasirəyə aldı, lakin inqilabi qüvvələri 
birləşdirməkdə uğur qazanmadı və Yamaykaya qaçmalı oldu. 
Sürgündə  o,  öz  enerjisini  yenə  də  Böyük  Britaniyadan  kömək  almağa  sərf 
etdi. Bu məqsədlə ingilis xalqını inandırmaq üçün öz karyerasının ən böyük sənədi 
olan  “Yamaykadan  məktublar”ı  yazdı.  O,  qeyd  edirdi  ki,  “Bizi  İspaniya  ilə 
birləşdirən  bağlar  (saplar)  qırılmışdır”.  “Azadlığı  sevən  xalq  axırda  azad 
olacaqdır”.  Bolivar  Çilidən  və  Argentinadan  tutmuş  Meksikayadək  nəhəng 
panoramanı təsvir etdi. O, iftixarla deyirdi: “Biz bəşər irqinin mikrokosmuyuq. Biz 
iki okean arasına sıxılmış ayrıca dünyayıq, incəsənətdə və elmlərdə gəncik, lakin 
bəşər  cəmiyyəti  kimi  qocayıq.  Biz  nə  hindularıq,  nə  də  avropalıyıq,  ancaq  biz 
onların  hər  birinin  parçasıyıq”.  “Müstəqillik  hərəkatı  kataklizmindən  görən  hansı 
növ  hökumət  meydana  gələcəkdir?”.  “Amerikan  dövlətləri  despotizm  və 
müharibənin  vurduğu  yaraları  və  çapıqları  sağaltmaq  üçün  paternal  dövlətlərin 
cəhdlərinə möhtacdır”. 
O, 
Böyük 
Britaniya 
hökumətinin  modeli  əsasında  konstitusiya 
respublikalarının  yaradılmasını  təklif  edirdi,  onların  irs  qaydasında  təşkil  edilən 

80 
 
yuxarı  palataları  və  ömürlük  seçilən  prezidentləri  olmalı  idi.  Axırıncı  maddədən 
Bolivar bütün karyerası boyu yapışmışdı, bu, onun siyasi düşüncəsinin ən şübhəli 
cəhəti idi. 
“Yamaykadan  məktublar”da  Bolivar  özünü  böyük  beynəlmiləlçi  kimi 
göstərir.  Bütün  ispan-amerikan  millətlərinin  nümayəndələrinin  Panama  kimi 
mərkəzi  bir  yerdə  yığışacağı  günü  səbirsizliklə  gözləyərək,  o,  yazırdı:  “Panama 
yarımadasının Amerika üçün yunanlardan ötəri Korinf boğazı kimi olacağı ümidi 
necə də ifadə edilə bilməyən bir şeydir. Allah qoysa, bir gün biz respublikaların, 
krallıqların, imperiyaların nümayəndələr konqressinin açılmasının yaxşı taleyindən 
istifadə edəcəyik. Burada dünyanın qalan millətləri ilə sülh və müharibə məsələləri 
müzakirə ediləcəkdir”. 
1815-ci  ildə  İspaniya  müstəqilliyə  şirniklənmiş  müstəmləkələrinə,  Atlantik 
okeandan  bu  vaxtadək  heç  vaxt  keçməmiş  güclü  ekspedisiya  qoşunu  göndərdi. 
Onun  komandanı  Pablo  Morillo  idi.  Nə  Böyük  Britaniya,  nə  Birləşmiş  Ştatlar 
kömək vəd etmədiklərindən, Bolivar özünə Fransa ağalığından azad edilmiş kiçik 
respublika olan Haitidə məskən tapdı. Burada o, dostcasına qarşılandı, ona həm də 
pul və silah verildi. Üç il həlledici olmayan məğlubiyyətlər və qələbələr baş verdi. 
1817-ci  ildə  Bolivar  Orinoko  regionunda  qərargah  yaratmağı  qərara  aldı.  Bu 
ərazini  müharibə  viran  qoymuşdu  və  ispanlar  onu  buradan  asanlıqla  çıxara 
bilməzdi.  Bir  neçə  min  əcnəbi  əsgərlərin  və  zabitlərin,  onların  əksəriyyəti 
britaniyalılar və irlandlar idi, xidmətini qurdu və öz paytaxtını Anqosturada (indiki 
Syudad  Bolivar)  təşkil  etdi,  qəzet  nəşr  etməyə  başladı  və  düzənliyin  inqilabi 
qüvvələri  ilə  yaxşı  əlaqələr  qurdu.  Onların  lideri  Xose  Antonio  Paes  Bolivarın 
hakimiyyətini  tanıdı  və  1819-cu  ildən  bütöv  regionun  axırıncı  komandanlığında 
möhkəm  şəkildə  qaldı.  Həmin  ilin  yazında  ispan  mövqelərinin  qərb  flanqında 
onlara  hücumun  baş  planını  təqdim  etdi.  O,  əvvəlcə  öz  ümidini  Karakası  azad 
etmək  üzərində  cəmləşdirmişdi,  lakin  bu  vaxt  diqqətini  yeni  Qranada  vitse-
krallığına hücum etməyin cəsarətli layihəsi üzərində cəmləşdirdi.  
Düzənlikdə  vətənpərvərlərin  qoşunu  onları  məhv  etməyə  çalışan  ispanların 
cəhdlərinə  cavab  verirdi.  Onların  lideri  Santander  Bolivarla  əlaqəyə  girdi  və  12 
iyun 1819-cu ildə Bolivarın və Santanderin orduları görüşdülər və birləşdilər. 
Bolivarın  Yeni  Qranadaya  hücumu  hərb  tarixində  daim  ən  cəsarətli 
əməliyyat  kimi  qiymətləndiriləcəkdir.  Britaniya  legionu  da  daxil  olmaqla,  kiçik 
ordunun  (2500-ə  qədər  adam)  həmləsi  düzənlikdən  keçirdi,  lakin  bu  vaxt  yağış 
mövsümü olduğundan çaylar göllərə dönmüşdü. Bolivarın köməkçilərindən birinin 
dediyi  kimi,  onlar  yeddi  gün  ərzində  qurşaqlarına  qədər  suda  addımlamaqla 
irəliləyirdilər.  Gəmilərin  üzdüyü  ön  çay  üzülüb  keçildi,  onlardan  çoxu  inək 
dərisindən düzəldilmiş qayıqlardan istifadə edirdilər. Lakin düzənliklə yürüş And 
dağlarına dırmaşmaq ilə müqayisədə Bolivara uşaq oyunu kimi görünürdü. Şaxtalı 
külək  dağ  keçidinin  yüksəkliyindən  əsirdi  və  soyuqdan  çox  sayda  adam  ölürdü. 
Yorğunluqdan  itki  xeyli  çox  idi.  Buradan  onlar  Yeni  Qranadaya  töküldülər. 
İspanlar təəccübdən özlərinə gəldikdə, Bolivarı geri oturtmaq artıq çox gec idi. 

81 
 
Bir  neçə  döyüş  getdi,  həlledici  döyüş  7  avqust  1819-cu  ildə  Boqotada  baş 
verdi. Burada royalist ordunun əsas hissəsi Bolivara təslim oldu. Üç gün sonra isə 
o, Boqotaya girdi. Bu Cənubi Amerikanın şimalının tarixində dönüş nöqtəsi oldu.  
Yorulmaq  bilməyən  Bolivar  öz  vəzifəsini  başa  çatdırmağa  girişdi.  O, 
Santanderi administrasiyanın vitse-prezidenti vəzifəsinə təyin etdi və 1819-cu ilin 
dekabrında  Anqosturada  keçirilən  konqress  qarşısında  meydana  çıxdı.  Bolivar 
prezident və hərbi diktator oldu. Özü dediyi kimi, Yeni Qranada və Venesuelanın 
ittifaqı  vuruşduğu  erkən  günlərdən  onun  məqsədi  olmuşdu.  O,  israr  edirdi  ki, 
qanunvericilər  yeni  dövlətin  yarandığını  elan  etsinlər.  Bu  federasiya  idi  və  üç 
departamentdən ikisi – Venesuela və Kito (Ekvador) o vaxtdan hələ də royalistlərin 
nəzarəti altında idi. Bu, yalnız kağız üzərindəki bir nailiyyət idi. Buna baxmayaraq, 
Bolivar bilirdi ki, nəticədə o, hökmən qələbə çalacaqdır. 
İspaniyada  inqilab  ispan  kralını  məcbur  etdi  ki,  qarşısında  dayanan 
liberalizm  ideallarını tanısın və onu  bu hərəkəti  təbii olaraq Cənubi Amerikadakı 
ispan  qoşunlarını  pozurdu,  dağıdırdı.  Bolivar  Morillonu  atəşkəs  danışıqlarını 
başlamağa  inandırdı  və  iki  döyüşçü  Santa  Anada  1820-ci  ilin  noyabrında 
unudulmaz  bir  şəraitdə  görüşdülər.  İmzalanan  müqavilə  altı  aylıq  müddətə 
düşmənçiliyə son qoydu. Vuruş başa çatdıqda Bolivar anladı ki, onun sayca üstün 
canlı  qüvvəsi  ilə  Venesuelada  ispan  qoşunlarını  məğlub  etmək  asan  olacaqdır. 
1821-ci  ilin  iyununda  Karabobo  döyüşü  Karakasın  qapılarını  açdı  və  Bolivarın 
vətəni nəhayət ki, azad oldu. 
Həmin  ilin  payızında  Kolumbiya  üçün  konstitusiya  layihəsini  hazırlamaq 
üçün  Konqress  Kukutada  çağırıldı.  Konstitusiyanın  maddələri  Bolivarı  razı 
salmadı.  O,  prezident  seçilməsinə  baxmayaraq,  düşünürdü  ki,  onun  yaratdığının 
sağ  qalması  və  mövcudluğunu  davam  etdirməsi  üçün  möhkəm  təminat  vermək 
nöqteyi-nəzərindən  bu  maddələr  çox  liberaldır.  Administrasiyanı  Santanderin 
himayəsinə qoyub icazə istədi ki, öz hərbi kampaniyasını davam etdirsin. 
İlin  sonunda  Ekvador  azad  oldu.  Bu  kampaniyada  Bolivara  onun 
zabitlərindən  ən  istedadlısı  olan  Antonio  Xose  de  Sukre  kömək  etdi.  Bolivar 
şimaldan Kiotoya çıxışı müdafiə edən dağlarda ispanlarla döyüşə girdi. Sukre isə 
Sakit okean sahilindən içərilərə yürüş etdi. 24 may 1822-ci ildə qələbə çaldı, bu, 
Ekvadoru ispan zülmündən azad etdi. Sonrakı günü paytaxt təslim oldu və Bolivar 
qüvvələrini Sukrenin ordusu ilə 16 iyunda birləşdirdi. 
Kitoda  Xilaskar  öz  ömrünün  ən  böyük  ehtirası  ilə  görüşdü,  bu  diribaş  və 
gözəl Manuela Saens idi. Bu qız Bolivar kimi igid bir sərkərdəyə ideal qadın idi, 
amazonkanın və kurtizankanın əsl qarışığı idi. Qız qızğın inqilabçı kimi Xilaskarın 
məhəbbətini  sərbəst  qaydada  qəbul  etdi  və  onu  döyüş  meydanından  prezident 
sarayına qədər müşayiət etdi. 
Kolumbiya  ərazisi  bu  vaxt  bütünlüklə  İspaniyadan  azad  oldu,  onun  yeni 
hökuməti Birləşmiş Ştatlar tərəfindən tanındı. Yalnız Peru ispanların əlində qalırdı. 
Peru  problemi  Bolivarı  və  Argentina  inqilabçısı  Xose  de  San  Martini  bir  araya 
gətirdi.  San  Martin  qitənin  cənub  hissəsi  üçün  mübarizə  aparırdı,  Bolivar  isə 
şimalın azadlığına nail olurdu. Üstəlik o, artıq Limaya daxil olmuşdu və Perunun 
müstəqilliyini elan etmişdi. 

82 
 
Lakin  ispan  qüvvələri  yüksəkliklərə  geri  çəkildilər  və  San  Martin  onları 
izləməyi bacarmadığından, Bolivarla məsləhətləşməyi qərara aldı.  
26  iyun  1822-ci  ildə  iki  sərkərdə  Ekvadordakı  Quayakil  liman  şəhərində 
görüşdü və onların söhbəti o vaxtdan ziddiyyət mənbəyinə çevrildi. Yəqin ki, San 
Martin  Bolivardan  hərbi  kömək  xahiş  etdi  və  üstəlik  istəyirdi  ki,  Latın 
Amerikasının  sərhədləri  və  siyasi  gələcəyi  barədəki  problemləri  onun  başa 
düşməsinə nail olsun. Onların arasında azacıq hüsn-rəğbət var idi. Bolivar parlaq, 
ambitsiyalı, eqosentrik olmaqla inandırılmışdı ki, o, bir “seçilmiş oğuldur”, Allah 
tərəfindən öz xalqının müstəqilliyini tamamlamaq üçün seçilmişdir. San Martin isə 
sakit, dinməz və mülayim adam idi. Bolivara təsir göstərməkdə onun uğursuzluğu, 
demək olar ki, qabaqcadan qəbul edilmiş bir qərar idi və Quayakildən qayıtdıqdan 
sonra  Limadakı  vəzifəsindən  istefa  verdi  və  sürgünə  yollandı.  Bəlkə  də  o,  bu 
hərəkəti ilə Bolivarın əlini sərbəst qoymaq istəmişdi. 
Bolivarı  tam  ambitsiyalara  aparan  yol  artıq  açıq  idi.  1823-cü  ilin 
sentyabrında o, Limaya gəldi. İspan ordusu Limadan şərqdə Sierranı işğal etmişdi 
və  onların  mövqeyi  hücuma  əlverişli  olmayan  hesab  edilirdi.  Lakin  sınaqlardan 
uğurla keçdikdən sonra bu, Bolivar üçün çətin deyildi. Adamlar, atlar, qatırlar və 
sursat  ardıcıl  olaraq  ordu  düzəltmək  üçün  yığılırdı  və  1824-cü  ilin  yayında  o, 
ölkənin  uca  tacına  çıxdı.  Qərargahın  başçısı  kimi  Sukre  yenə  də  onun  fərasətli 
köməkçisi  olaraq  qalırdı.  İlk  baş  döyüşdə  Bolivar  asan  qələbə  çaldı,  sonra  isə 
kampaniyanın  uğurlu  mərhələsini  Sukreyə  qoyub  getdi.  4  dekabr  1824-cü  ildə 
ispan vitse-kralı mühüm döyüşü uduzdu və bütöv ordusu ilə birlikdə təslim oldu. 
Bolivar bu vaxt Kolumbiya və Perunun prezidenti  idi. Qitənin yalnız kiçik 
hissəsi  –  Yuxarı  Peru  hələ  də  royalist  qoşunları  tərəfindən  müdafiə  olunurdu. 
Regionun  azad  olması  Sukrenin  üzərinə  düşdü  və  1825-ci  ilin  aprelində  o, 
vəzifəsinin  başa  çatdığı  barədə  məlumat  verdi.  Yeni  millət  bu  vaxt  “Xilaskar” 
adından  sonra  “Boliviya”  adlanmağını  seçdi.  Onun  dühasının  bu  uşağı  üçün 
Bolivar  konstitusiya  layihəsini  hazırladı.  Bu  bir  daha  onun  avtoritarizmə  meylini 
nümayiş  etdirirdi:  ömürlük  prezident,  hakimiyyəti  olmayan  qanunvericilik 
orqanının  yaradılması  və  səs  hüququnun  yüksək  dərəcədə  azaldılması.  Bolivar 
özünü bu yaratdığına həsr etmişdi, lakin sosial alət kimi o uğursuz idi. 
Bolivar  bu  vaxt  öz  karyerasının  zirvəsinə  çatdı.  Onun  hakimiyyəti 
Kariblərdən Argentina-Boliviya sərhədinə qədər uzanırdı. O, sərt xəstəliyinə qalib 
gəldi, qısa müddətə Peruda olduqda xəstəlik onu bir neçə aylığa praktiki olaraq əlil 
etmişdi. Onun digər sevimli layihəsi olan İspan-Amerikan Dövlətləri Liqası 1826-
cı ildə öz bəhrəsini verdi. O, uzun müddət Amerika respublikaları arasında ittifaq 
müqaviləsi bağlanmasını təbliğ etmişdi, lakin bunun zəifliyini o, dəqiq olaraq dərk 
edirdi.  1824-cü  ildən  belə  müqavilələr  Kolumbiya,  Peru,  Meksika,  Mərkəzi 
Amerika respublikaları və Rio de la Plata birləşmiş əyalətləri tərəfindən imzalandı 
və ratifikasiya edildi.  
Bolivarın orijinal təklifləri ilə müqayisə edildikdə, bu fraqmentar xarakterli 
bir  iş  idi.  O  vaxtdan  yalnız  Kolumbiya,  Peru,  Mərkəzi  Amerika  və  Meksika  öz 
nümayəndələrini  göndərmişdi.  Birləşmiş  Ştatlardan  olan  nümayəndə  heyəti  heç 
vaxt Panamaya gəlib çıxmadı. İttifaq müqaviləsini imzalamağa gəlmiş dörd millət 

83 
 
digər  millətləri  də  onlara  qoşulmağa  dəvət  etdi.  Ümumi  ordunun  və  hərbi-dəniz 
donanmasının  olması  planlaşdırılırdı  və  nəzərdə  tutulurdu  ki,  federal  dövlətlərin 
təmsilçilik  assambleyası  iki  ildən  bir  toplansın.  Onun  çox  kiçik  nəticələrinə 
baxmayaraq,  dövlətlər  arasındakı  bütün  mübahisələrə  girişməkdə  Panama 
konqressi  yarımkürənin  gələcək  həmrəyliyi  və  qarşılıqlı  anlaşması  üçün  künc 
daşına  çevrildi.  Amerika  Dövlətləri  Təşkilatı  və  Birləşmiş  Millətlər  Bolivara, 
beynəlmiləl birliyin müdafiə və tətbiq edilməsində dünyada buna səmimi qaydada 
maraqlı olan birinci dövlət xadimlərindən biri kimi baxa bilərdilər. 
Lakin  Bolivara  məlum  idi  ki,  onun  yarımkürə  təşkilatı  barədəki  planları 
yalnız  məhdud  şəkildə  qarşılanır.  Onun  müasirləri  fərdi  milli  dövlət  həddlərində 
düşünürdülər,  Bolivar  isə  yalnız  qitə  həddində  düşünürdü.  Daxili  siyasətdə  o,  bir 
avtoritar  respublikaçı  kimi  hərəkət  etməkdə  davam  edirdi.  Onun  tərəfdarlarından 
çoxu  ona  tac  təklif  edirdilər,  lakin  Xilaskar  köhnə  “Birinci  Simon”  tituluna 
üstünlük verirdi. 
Venesuela  və  Yeni  Qranada  öz  birliklərinin  faydaları  üstündə  hirslənməyə 
başlamışdılar.  Hər  iki  ölkədəki  təbliğatçılar  –  Venesueladakı  Paes  və  Yeni 
Qranadadakı  Santander  bir-birinə  zidd  idilər  və  uzun  sürən  vətəndaş  müharibəsi 
ərzində bu qarşılıqlı etimadsızlıq daha da gücləndi. Bolivar Limanı tələsik tərk etdi 
və  müəlliflərin  çoxu  razılaşır  ki,  Peruda  onun  üç  illik  hökmranlığının  sona 
çatmasına  və  Kolumbiya  təsirindən  azad  olmasına  sevinirdilər.  Boqotada  Bolivar 
Santanderin  Kukuta  Konstitusiyasını  müdafiə  etdiyindən  və  Paesi  qiyamçı  kimi 
cəzalandırmağı  təkid  etdiyindən  hali  oldu.  Lakin  Bolivar  Kolumbiyanın  birliyini 
qoruyub  saxlamağı  qət  etmişdi  və  ona  görə  də  hələ  1827-ci  ildə  barışdığı  Paesi 
sakitləşdirməyə hazır idi. Paes Xilaskarın ali hakimiyyətinə baş əydi və əvəzində 
Bolivar yeni konstitusiyanı vəd etdi. Ona görə Venesuelanın regional müstəqilliyi 
ədalətli sayılacaqdı. 
O,  prezidentliyi  götürdü  və  milli  qurultayı  1828-ci  ilin  aprelində  çağırdı. 
Bolivar seçkilərə təsir göstərməkdən imtina etdi, ona görə də Santanderin başçılığı 
altında  liberallar  çoxluğu  əldə  etdilər.  Bolivar  ümid  edirdi  ki,  Kukuta 
Konstitusiyası  təftiş  ediləcək  və  prezident  hakimiyyəti  möhkəmlənəcəkdir.  Lakin 
liberallar istənilən belə cəhdlərin qarşısını alırdı. Pat vəziyyəti inkişaf etdi. Köhnə 
Konstitusiyanın  artıq  yararlı  olmadığını  və  heç  bir  yenisinin  onun  yerini 
tutmayacağını  sübut  etməklə,  Bolivar  diktator  hakimiyyətinə  yiyələndi.  O,  özünü 
tərifləyərək deyirdi ki, “bütöv millət mənim hakimiyyətimi tanıyır”. Lakin tezliklə 
acı  həqiqət  ona  məlum  oldu.  Federalistlərdən  ibarət  gizli  qrup  25  sentyabrda 
prezident  sarayına  hücum  edib,  mühafizəçiləri  öldürdülər.  Bolivar  qatilin  xəncər 
zərbəsindən  yalnız  Manuela  Saensin  iti  reaksiyası  nəticəsində  möcüzəli  şəkildə 
xilas ola bilmişdi. 
Onun həyatına bu qəsd cəhdi uğursuz olsa da, tufan siqnalı güclənirdi, lakin 
əhali  onun  tərəfində  idi.  Bolivarın  etibarlı  olmayan  səhhəti  pisləşməyə  başladı. 
Quayakili özünə anneksiya etmək niyyəti ilə Kolumbiyaya müdaxilə etdi. Sukre bir 
daha Kolumbiyanı xilas etdi və peruluları məğlub etdi. Bir neçə ay sonra Bolivarın 
ən  vicdanlı  generallarından  biri,  Xose  Maria  Kordoba  qiyam  qaldırdı.  Qiyam 
darmadağın  edildi,  lakin  Bolivar  artıq  öz  keçmiş  ardıcıllarının  intriqalarından 

84 
 
boğaza  yığılmışdı.  Emerson  yazır  ki,  “Paxıllıq  cəhalətdən  yaranır”.  Cəhaləti  isə 
qısa  müddətdə  məhv  etmək  mümkün  deyildir.  Tərəfdarları  ona  açıqca  paxıllıq 
edirdilər.  
Fransa, İngiltərə və Birləşmiş Ştatlar ölkənin daxili işlərinə qarışmağa cəhd 
edirdilər.  Birləşmiş  Ştatlar  ispan  müstəmləkələrinin  metropoliyadan  azad 
olmasının  “nəcib  məqsədləri”  üçün  lazım  olan  resurslarla  onlara  ciddi  surətdə 
köməklik  göstərirdi.  Tezliklə  öz  maraqları  olan  İngiltərə  də  bu  prosesə  qoşuldu. 
Cənubi  Amerikadakı  vətəndaş  müharibəsi  regionların  kəskin  surətdə 
yoxsullaşmasına, insan həyatı itkilərinə, epidemiyalara, aclığa, daxili qiyamlara və 
dövlət  çevrilişlərinə  gətirib  çıxardı.  Anarxiya  güclənirdi.  1829-cu  ilin  payızında 
Venesuela Kolumbiyadan ayrıldı. 
Bolivar könülsüz olaraq belə bir fikrə gəlirdi ki, müstəqilliklərinə görə ona 
borclu olan millətlərin daxili və xarici dincliyi üçün onun mövcudluğunun özü bir 
təhlükə  kimi  çıxış  edir.  O,  istefa  verib,  8  may  1830-cu  ildə  Avropada  sığınacaq 
tapmaq  məqsədilə  Boqotanı  tərk  etdi.  Atlantik  okeanın  sahilinə  çatdıqda  öyrəndi 
ki, özünün varisi kimi qalan Sukre qətlə yetirilmişdir. Bolivarın hüznü nəhayətsiz 
idi.  Boqotadakı  hərbi  bunt  onu  əbəs  olaraq  geri  çağırdı.  Avropaya  səfər  layihəsi 
ləğv  edildi  və  bir  ispan  pərəstişkarının  dəvəti  ilə  Bolivar  Santa  Marta 
yaxınlığındakı malikanəyə səfər etdi. Elə bil ki, bir istehza qaydasında onun həyatı 
17  dekabr  1830-cu  ildə  ispanın  evində  başa  çatdı.  O,  vərəm  xəstəliyindən  öldü. 
Ölümündən  əvvəl  Bolivar  öz  torpaqlarından,  evlərindən  və  hətta  dövlət  
pensiyasından imtina etmişdi. 
Simon  Bolivar  uzun  müddət  Latın  Amerikasının  Corc  Vaşinqtonu  kimi 
qiymətləndirilirdi. Varlı Venesuela ailəsində anadan olan Bolivar gənc adam kimi 
maarifçilik ideyaları ilə tanış olmuşdu. Romada 1805-ci ildə İtaliyanın kralı kimi 
Napoleona  tac  qoyulmasının  şahidi  olanda,  o,  öz  ölkəsini  İspaniya  nəzarətindən 
azad  etmək  vəzifəsini  öz  qarşısında  qoymuşdu.  Cənubi  Amerikaya  dönəndə 
Bolivar  Venesuelada  və  Şimali  Amerikanın  digər  hissələrində  ağır  mübarizəyə 
başçılıq etdi. 
Bolivar Cənubi Amerikanın şimal hissəsini ispanlardan azad etməklə məşğul 
olanda, Xose de San Martin qitənin cənub hissəsində bu vəzifəni həyata keçirməyə 
can atırdı. 
Bolivarın  arzuları  qismən  də  olsa  həyata  keçdi.  1824-cü  ilin  sonunda  artıq 
Peru, Uruqvay, Paraqvay, Kolumbiya, Venesuela, Argentina, Boliviya və Çili azad 
dövlətlərə  çevrilmişdilər.  1823-cü  ildə  Mərkəzi  Amerika  dövlətləri  müstəqil 
oldular  və  1838-1839-cu  illərdə  beş  respublika  bölündü.  Bundan  əvvəl,  1822-ci 
ildə Braziliya Portuqaliyadan azad olunmuşdu. 
Latın  Amerikasında  Bolivarın  adı  çox  populyar  idi.  Bütöv  bir  dövlətin, 
əyalətin, şəhərlərin, küçələrin, pul vahidlərinin adında onun xatirəsi əbədiləşmişdir.  
O,  öz  kredosuna  axıradək  sadiq  qaldı.  22  yaşlı  bir  gənc  kimi  o,  Romadakı 
Monte-Sakro  təpəsində  and  içmişdi:  “Mənim  əcdadlarıma,  onların  allahlarına,  öz 
Vətənimə  and  olsun  ki,  nə  qədər  ki,  ispan  dövlətinin  zülmü  altında  saxlayan 
zəncirlər  qırılmamışdır,  mən  öz  əllərimə  istirahət,  öz  könlümə  sakitlik 

85 
 
verməyəcəm”.  Onun  bədxahları  belə,  Bolivarın  öz  andından  bir  an  da  olsun 
uzaqlaşdığını desələr, böyük haqsızlığa yol vermiş olarlar. 
Bolivarın  var-dövlətindən  və  titullarından  asılı  olmayaraq,  azad  ölkənin 
bütün  vətəndaşlarının  bərabərliyi  və  ədalət  barədə  dediyi:  “Yeni  meydana  gələn 
hökmdarlar  –  azadlığın  qəlpələri  üzərində  öz  taxt-taclarını  qurmağa  möhkəm  can 
atdıqda, onları qəbirüstü təpələrə çevirdiklərini görəcəklər. Bu təpələr isə gələcək 
nəsillərə  deyəcəklər  ki,  “bu  adamlar  boş  şöhrət  düşkünlüyünü  azadlıqdan  və 
şərəfdən üstün tutdular” sözləri iki əsrə yaxın vaxt keçsə də öz qiymətini itirmir və 
hakimiyyəti qəsb edib, öz mülkiyyətinə çevirənlərin hamısı üçün ucadan səslənən 
xəbərdarlıqdır. 
Simon Bolivar rahatlığın nə olduğunu bilməyən, əzablı həyat yaşamışdı. O, 
çox sayda təhlükələri dəf edir, qızmar səhralardan, bataqlıqlardan keçirdi. Sonra o, 
soyuğun  qanı  dondurduğu  yüksək  dağlardan,  şiş  ucları  olan  qayalardan  xəstəlik 
yayan gölməçələrə düşürdü. Həşərat sürülərinin arasından nə çörəyi, nə paltarı, nə 
ayaqqabısı  olmayan  əsgərlərə  yürüşdə  başçılıq  edirdi.  Bu  igidliklərdən  hər  biri 
digər  möcüzələr  kimi  qəribə  bir  təntənə  idi,  himnə  layiq  olan  insan  hünərinin 
nümayişi  idi.  Məhz  bu  qəhrəmanlıqların  hesabına  Bolivar  çoxsaylı  nizami  ispan 
ordusunu  darmadağın  edir  və  onları  təslim  olmağa  məcbur  edirdi.  Bolivarın 
şəxsiyyətini taxt-taca yiyələnmək yox, məhz bu ağla sığmayan igidlik nümunələri 
nişan verirdi.