Bəşər səmasına yüksələnlər

 
 
XIV Lui 
Tardiora sunt remendia quammala (lat.) – Müalicə xəstəlikdən ləng gedir. 
Tatsit 
Bir  boşboğaz  cəsarətdən  danışanda  Sparta  çarı  Kleomon  onun  sözlərinə 
istehza  ilə  gülərək  dedi:  “Əgər  cəsarət  barədə  qaranquş  söhbət  açsaydı  mən 
gülərdim, ancaq bu barədə qartal danışsaydı, mən ona diqqətlə qulaq asardım”. 
Plutarx 
XIV  Luinin  şöhrəti  və  nüfuzu  ona  Günəş  Kral  adını  qazandırmışdı.  O, 
Fransanı  ölkənin  parlaq  dövrlərindən  birində  idarə  etmiş  və  klassik  eranın 
mütləqiyyət monarxiyasının simvolu kimi tarixdə qalmışdır. Ölümündən sonra da 
o,  bütün  Avropanı  əhatə  edən  yaşayış  üslubu  və  tərzi  vasitəsilə  insanları 
ilhamlandıra  bilmişdi.  Ona  müstəsna  qaydada  vurulur  və  nifrət  edirdilər.  Onun 
tarixi  böyük  nailiyyətlərlə  və  acı  səhvlərlə  doludur,  bunlar  isə  əlbəttə  ki, 
qələbələrin  sevinci  kimi,  həm  də  məğlubiyyətlərdən  əzab  çəkməklə  əlaqədar  idi. 
Avropada  ağalıq  etdikdən  sonra  o,  öz  ölkəsini  zəifləmiş  və  dilənçi  vəziyyətində 
qoyub getdi, lakin onun hökmranlığı altında Fransa bir neçə əyaləti aldı və əslində, 
sivilizasiya modelinə çevrildi. 
O,  1638-ci  ildə  XIII  Luinin  və  onun  ispan  mənşəli  kraliçası  Anna 
Avstriyalının  ailəsində  doğulmuşdu.  1643-cü  ildə  XIV  Lui  atasının  ölümündən 

47 
 
sonra fransız taxt-tacına çıxdı, bu vaxt onun 4 yaşı var idi. Regent XIII Luinin dul 
arvadı,  öz  anası  Anna  Avstriyalı  olsa  da,  bu  dövrdə  Fransanın  dövlət  siyasətini 
birinci nazir, kardinal Culio Mazarin müəyyən edirdi (bu italyan keşiş öz vətənində 
Mazarini kimi tanınırdı). Dörd yaş səkkiz aylığında XIV Lui, krallığın qanunlarına 
müvafiq olaraq 19 milyon adamın təkcə ağası deyildi, həm də onların canının və 
mülkiyyətinin  sahibi  idi.  Onu  “görünən  ilahi”  kimi  salamlamalarına  baxmayaraq, 
o, əslində nökərlərin qayğısına buraxılmış və laqeydlik hiss edən bir uşaq idi. Heç 
kəs ona nəzarət etmədiyindən bir dəfə az qala kiçik gölməçədə batmışdı. 
Bu laqeydliyə görə məzəmmətə layiq olan Anna Avstriyalı isə oğlunu yalnız 
“Allaha qarşı edilən cinayətlərdən” daim qorxutmaqla kifayətlənirdi.  
Luinin  doqquz  yaşı  olanda  nifrət  edilən  kardinal  Culio  Mazarin  tərəfindən 
təqib edilən kübarlar və Paris parlamenti (bu, qüdrətli qanun məhkəməsi idi) 1648-
ci ildə taxt-taca qarşı mübarizəyə qalxdılar. Bu, Fronda kimi tanınan uzun müddətli 
vətəndaş  müharibəsinin  başlanğıcının  nişanəsi  oldu.  Bunlara  görə  Lui 
yoxsulluqdan,  bədbəxtlikdən,  qorxudan,  alçalmaqdan,  soyuqdan  və  aclıqdan 
əziyyət  çəkdi.  Fronda  (hərfi  mənada  “sapand”  deməkdir)  sadə  parisliləri,  Paris 
parlamentinin  (məhkəmə  palatası)  üzvlərini  və  imkanlı  adamları  əhatə  edirdi, 
onları isə kraliça-ana bir sıra imtiyazlardan məhrum etmişdi. 
XIII  Lui  1643-cü  ilin  martında  öldükdən  sonra  Mazarin  kraliça-ananın 
siyasətinə  nəhəng  qaydada  təsir  göstərirdi.  Daim  artan  xərclərin  öhdəsindən 
gəlmək  üçün  kəndlilərdən  yığılan  vergini  tez-tez  artırmaq  lazım  gəlirdi.  Nazir 
kürsüsündə  nifrət  edilən  “yada”  (Mazarin  italyan  idi)  qarşı  çox  sayda  üsyanlar 
qalxırdı. Lakin Mazarinin böhranlı vəziyyəti o vaxt baş verdi ki, Paris parlamenti 
(qanunvericilik hakimiyyətinə malik deyildi) parlamentin vergi siyasətində iştirakı 
ilə yanaşı, polisin və məhkəmələrin islahatı barədə də tələblər irəli sürdü. Kraliça-
nanın  parlamentin  bəzi  liderlərinin  həbs  edilməsi  barədə  verdiyi  göstərişə  cavab 
olaraq  Parisdə  üsyan  (“Barrikadalar  günü”)  qalxdı.  Xalq  həbs  edilənlərin  azad 
olunmasına  nail  oldu,  lakin  bu  yalnız  müvəqqəti  qələbə  idi.  Hər  halda  Fronda 
Mazarini 1649-cu ildə Fransanı tərk etməyə məcbur etmişdi, lakin o, 1653-cü ildə 
Köln sürgünündən geri qayıtdı.  
Bu  hadisənin  izi  yeniyetmə  kralın  sonralar  xarakterinə,  davranışına  və 
düşüncə  tərzinə  öz  təsirini  göstərməmiş  qalmadı.  O,  heç  vaxt  nə  Parisi,  nə 
kübarları, nə də ümumən həmin adamları yaddan çıxarmadı. 
Frondaçıların  üsyanı  fransız  mütləqiyyəti  üçün  ciddi  sınaq  olsa  da,  onu 
bərkitdi  və  möhkəmləndirdi.  1653-cü  ildə  Mazarin  qiyamçılar  üzərində  qələbə 
çaldı  və  bu  vaxt  Lui  ilə  birlikdə  öz  şagirdlərindən  qeyri-adi  inzibati  aparat 
düzəltməyə girişdi. 
Gənc  kral  Mazarindən  həmçinin  incəsənətə,  eleqantlığa  bağlılıq  və  özünü 
nümayiş  etdirmək  xüsusiyyətlərini  götürmüşdü.  Dövrünün  ağası  kimi  elan 
edilməsinə  baxmayaraq,  kardinalın  mütləq  hakimiyyətinə  qarşı  etiraz  etməyi  kral 
heç ağlına da gətirə bilməzdi. 
Fransa  ilə  İspaniya  arasında  1635-ci  ildə  başlanan  müharibə  özünün  son 
fazasına  daxil  olmuşdu.  Müharibənin  nəticəsi  Avropada  hegemonluğu 

48 
 
Habsburqlardan  Burbonlara  keçirəcəkdi.  Fransa  kralı  sərkərdə  olmalı  idi  və  Lui 
döyüş səhnəsində şagird kimi xidmət edirdi. 
1658-ci  ildə  o,  məhəbbətlə  taxt-tac  borcu  arasındakı  böyük  münaqişə  ilə 
üzləşdi. Bu, həmin dövrün hökmdarlarının əksəriyyəti üçün oxşar bir hadisə idi. İki 
il ərzində o, Mazarinin qohumu olan Mariya Mançini adlı qıza məhəbbəti naminə 
özü ilə mübarizə aparırdı. Nəticədə o, siyasətin zərurətinə tabe oldu və 1660-cı ildə 
Mariya  Tereza  Avstriyalıya evləndi. Bu qız İspaniya kralı IV Filippin qızı idi və 
nikah iki ölkə arasındakı sülhün ratifikasiya edilməsinə xidmət etdi. Onların nikahı 
çox dəbdəbəli qaydada bayram edildi. Fransız monarxının Habsburq sülaləsindən 
olan ispan infantası ilə nikah ittifaqı Pireney sülhünü möhkəmləndirdi. Fransa ilə 
İspaniya arasında 1659-cu ildə bağlanan bu sülh iki dövlət arasında sərhədləri qəti 
şəkildə müəyyənləşdirdi. 
XIV  Luinin  uşaqlığı  sona  çatdı,  lakin  heç  kəs  inanmırdı  ki,  o,  hakimiyyət 
yüyənini əlində saxlamağa qadirdir. Sonrakı dövrlər göstərdi ki, onun ambitsiyaları 
daha  böyükdür.  O,  öz  memuarlarında  yazırdı:  “Mən  ürəyimdə  hər  şeydən  çox 
şöhrəti seçirəm, hətta həyatın özündən də. Şöhrət sevgisi ehtirası seçmək kimi bir 
şeydir...  bütövlükdə  yer  üzərində  ilahi  funksiyanı  yerinə  yetirdikdə,  biz  onu 
alçaldan qarışıqlığın bacarıqsızlığını üzə çıxarmalıyıq”. 
1661-ci  ildə  Mazarin  öldü.  Bir  gün  sonra,  martın  10-da  saray  dramatik  bir 
zərbə  ilə  üzləşdi.  Kral  təəccüblənən  nazirlərinə  bildirdi  ki,  krallığın  idarə 
edilməsinin  bütün  məsuliyyətini  öz  üzərinə  götürmək  niyyətindədir.  IV  Henrinin 
hökmdarlığından  sonra  belə  bir  şey  olmamışdı.  Bu  o  demək  deyildir  ki,  XIV 
Luinin    hərəkəti  ənənəyə  uyğun  gəlmirdi.  İlahi  hüquqla  icra  edilən  diktatorluq 
konsepsiyası  isə  onun  özünə  məxsus  idi.  İnamına  görə  Lui  özünü  Yer  üzərində 
Allahın  təmsilçisi  kimi  görürdü  və  hesab  edirdi  ki,  bütün  növ  tabe  olmamaq  və 
qiyam günah  sayılmalıdır.  Bu  inamdan  o,  təkcə təhlükəli  günahsızlıq hissiyyatını 
qəbul etmədi, həm də xeyli sakitlik və mülayimlik qazandı. Fronda başa çatdıqdan 
sonra fransızların böyük əksəriyyəti belə bir qərara gəlmişdi ki, Fransanın stabilliyi 
üçün ümid taxt-taca əsaslanır. Həmin vaxt 23 yaşlı monarx əsl kral olmaq barədə 
öz qətiyyətini belə ifadə etdi: 
“Bu vaxta qədər mən öz işlərimin idarə edilməsini mərhum kardinala etibar 
etməkdən faydalanırdım. Bu vaxtdan isə onları özüm idarə edəcəyəm. Siz (katiblər 
və dövlət nazirləri) yalnız özüm xahiş etdikdə, məsləhətçilərim kimi mənə kömək 
edəcəksiniz. Mən tələb və əmr edirəm ki, mənim göstərişim olmadan heç bir qayda 
sənədinə  möhür  vurmayasınız...  Mən  əmr  edirəm  ki,  heç  nəyə,  hətta  mənim 
göstərişim olmadan pasporta da imza atmayın, hər gün heç kəsi yox, şəxsən məni 
nəzərə alaraq hərəkət edin”. 
Onun  anası  Luinin  bu  sözlərinə  bərkdən  güldü,  axı  onun  əylənməsinə  və 
qumar  oynamasına,  kral  sarayındakı  qulluqçu  qızların  yatağına  girməsinə  yaxşı 
bələd  idi.  Lakin  Lui  tam  ciddi  idi,  möhkəm  hökmdar  olmaq  üçün  hər  cür  haqqı 
ödəməyə hazır idi. O, gündəlik işlərlə vicdanla məşğul olmaq qaydasını qoydu və 
bundan nadir hallarda uzaqlaşırdı. O, öz kral sənətini “böyük, nəcib və sevimli bir 
iş” hesab edirdi. Şöhrət qazanmaq naminə o, Versal sarayında böyük və möhtəşəm 
tamaşa  yaratmışdı.  Kralın  ölümündən  bir  neçə  onillik  sonra  Volter  1661-ci  ildən 

49 
 
1715-ci  ilə  qədər  olan  dövrü  “XIV  Lui  erası”  adlandırmışdı.  Tarixçilər  də  o 
vaxtdan həmin dövrü belə adlandırmağa üstünlük verirlər. 
Həqiqətən  də  o,  Fransanı  qeyri-məhdud  şəkildə  idarə  etmişdi.  Gənc  kral 
bəyan etmişdi ki, bu vaxtdan etibarən “özüm birinci nazir olacağam”. O, əmin idi 
ki, monarxın hər bir arzusu onun təbəələri üçün qanundur. Kralın hakimiyyətinin 
təbəələri  tərəfindən  məhdudlaşdırılması  onun  üçün  böyük  biabırçılıqdır.  Yalnız 
təkcə monarx dövlətin faydasının nədə olduğunu bilir, öz əməllərinə görə o, yalnız 
Allah  qarşısında  cavabdehdir.  XIV  Lui  dövləti  özü  ilə  eyniləşdirirdi  (“Dövlət 
mənəm”). Ondan bir əsr sonra taxt-taca gəlmiş Prussiya kralı Böyük II Fridrix isə 
bu məsələdə öz düşüncəsini belə ifadə edirdi: “Dövlətin birinci nökəriyəm”.  
Günəş  Kralın  dövründə  ölkənin  idarə  olunması  kral  şurasında 
mərkəzləşmişdi. Parlamentlərin hüquqları 1667-ci il və 1673-cü il ordinansları ilə 
məhv  edilmişdi,  onların  məhkəmə  səlahiyyətləri,  fövqəladə  məhkəmələrin 
yaradılması ilə məhdudlaşmışdı. 
Kral iqamətgahı sonralar Versal oldu. Versal sarayı öz möhtəşəmliyinə görə 
bütün  digər  sarayları  kölgədə  qoyurdu.  Kral  sarayı  Fransanın  mənəvi  həyatının 
mərkəzi  rolunu  oynayırdı.  XIV  Lui  özünə  xidmətə  görkəmli  rəssamları  və 
yazıçıları cəlb edirdi. Sarayın zövqü fransız incəsənətinin və ədəbiyyatının inkişaf 
istiqamətini müəyyən edirdi. XIV Luinin siyasəti Fransanın beynəlxalq nüfuzunun 
möhkəmlənməsinə yönəlmişdi. 
O, ilk anlarda böyük nazirləri olan Jan Batist Kolberə - markiz Luvuayaya 
və  Uqo  de  Liona  arxalanırdı,  həm  də  onların  arasında  ayrı-seçkilik  yaradırdı. 
Sonralar isə nisbətən aşağı qabiliyyətli adamlara bel bağlamalı oldu. 54 il ərzində 
Lui özünü hər gün səkkiz saatlıq işə həsr etdi. Onun diqqətindən çox xırda detal da 
yayınmırdı.  O,  saray  etiketindən  tutmuş,  qoşunların  hərəkətinə  qədər,  yol 
çəkilişindən ilahiyyat barədə disputlara qədər hər şeyə nəzarət etmək istəyirdi. O, 
uğur  qazanırdı,  çünki  Fransanın  əhval-ruhiyyəsini  gəncliyə  xas  olan  cəsarətlə  və 
parlaqlıqla əks etdirirdi.  
1666-cı ildə XIII Luinin arvadı, az yaşlı XIV Luinin regenti olan anası Anna 
Avstriyalı  vəfat  etdi.  Bu  qadın  Mazarindən  beş  il  artıq  ömür  sürdü.  Lakin  bu 
hadisələr kralı siyasətdən ayıra bilmirdi. 1671-ci ildə o, Şimali Amerikanın daxili 
kontinental hissəsinə sahib olmaq hüququnu irəli sürdü. 
Pensionlardan  və  cəzalardan  istifadənin  əksinə,  bunlarsız  monarxiya, 
kübarları  özünə  tabe  etməyə  qadir  deyildi,  o,  40  il  ərzində  11  vətəndaş 
müharibəsinə start verdi, bu əsasən kübarlığa qarşı çevrilmişdi. Lui onları sarayına  
cəlb edirdi, qumarla pozurdu, bədxərclik nəticəsində onları ağır vəziyyətə salırdı, 
qabiliyyətlərini isə özünün xoşuna gəlib-gəlməməsindən asılı  etmişdi. Kral hesab 
edirdi ki, hər şeydə o, düzgün hərəkət edir. XIV Lui inanırdı ki, taxt-tacı ona Allah 
vermişdir və özünü Yer üzərindəki allah hesab edirdi.  
Sen-Simon  hersoqu  isə  bildirirdi  ki,  saraya  gələn  kübarlar  onu  tərifləməsə, 
Lui  onlara  qarşı  təsir  etmək  qaydasında  hərəkət  etməyi  bacarır.  O,  yazırdı:  “O, 
təkcə  yatağına  getmək  üçün  qalxanda  deyil,  yemək  yiyəndə  də,  otaqlarından 
keçəndə də, bağlarında gəzəndə də sağına və soluna baxırdı. O, kübarları saraydan 

50 
 
qovmuşdu,  bunun  səbəbini  isə  bilirdi  və  heç  vaxt  onların  üstünə  yerimək  üçün 
fürsəti əldən vermirdi və belə təsadüf ona ədalətli görünürdü”. 
Yaltaqlıq  XIV  Lui  sarayının  fərqləndirici  xüsusiyyətinə  çevrildi.  Krala 
yaltaqcasına  tərif  hədd  bilmirdi,onun  ən  adi  sualına  da  yalnız  ona  xoş  gələn 
sözlərlə  cavab  verilirdi.  O,əyanlarından  birindən  arvadının  nə  vaxt  dogacagını 
soruşduqda,  həmin  adam  ona  belə  cavab  vermişdi  :  “Sizə  nə  vaxt  xoş  gəlirsə,o 
vaxt, Sir”. 
Onun  çox  sevdiyi  məşguliyyətlərdən  biri  ovçuluq  idi.  Fransanın  əvvəlki 
kralları da ovçuluqla əylənmişdi, XIV Luinin isə ova aludəçiliyi hansısa başqa bir 
nümunə  ilə  müqayisə  oluna  bilməzdi.  O,  hər  gün  üç  dəfə    ova  gedirdi,    başqa 
sevimli  məşğuliyyətinə  də  bu  qədər  vaxt  ayırırdı,  gündə  üç  dəfə  məşuqələri  ilə 
intim yaxınlıq edirdi, bu da onun qüvvətli kişi oldugunu sübut edirdi. Həm də hər 
gün üç dəfə Dövlət Şurasının iclasında iştirak edirdi. 
Kralın  məşuqəsi  madam  Montespan  ərli  qadın  idi,  doqquz  dəfə  hamilə 
olmuş,  yeddi  uşaq  dogmuşdu,  ona  gırə  də  əvvəlki  gözəlliyini  qoruyub  saxlaya 
bilməmişdi.  Bu  səbəbdən  də  kralı  artıq  elə  ehtirasla  özünə  cəlb  edə  bilmirdi.  O, 
kralın əvvəlki məşuqəsi Luiza de La Valyerini de əvəz etmişdi. Madam de Valyeri 
kraldan  ayrılmaq  kimi  bir  dərdə  dözə  bilmədiyindən,  ondan  doğduğu  kiçik  yaşlı 
haramzada  uşaqlarını  da  tərk  edib,  monastıra  yollandı,  Fransızlar  deyirlər  ki, 
”Chaque  femme  a  ses  charmes”-  “  Hər  qadın  öz  lətafətinə  malikdir”.  Görünür, 
markiza  Montespan  malik  olduğu  lətafətlərini  təbiətin  qanuna  uyğun  olaraq 
itirmişdi.  Madam  Montespan  da  on  dörd  illik  yaxınlıqdan  sonra  kralla  həmişəlik 
vidalaşmağın  dəhşətinə dözə bilmirdi, təkcə belə sözlərdən təsəlli tapırdı ki, yeni 
məşuqə  madam  Mentenon  kraldan  çox,  allaha  məhəbbət  bəsləyir.  Lakin  madam 
Mentenonla eşq məcərası daha ciddi şəkil aldı və kralın vəfatına qədər davam etdi. 
 Həm də XIV Lui bu vaxt artıq  xeyli qaydada dindarlığa meyl etmişdi, ərli 
qadınla intim əlaqəsini bağışlanmaz günah hesab etməyə başlamışdı. Ona görə də 
o,  özünün  qanundan  kənar  doğulmuş  uşaqlarının  tərbiyəçisi  madam  Mentenona 
diqqət göstərməyə başladı. Özündən üç yaş böyük olan bu qadının krali valeh edən 
xüsusiyyətləri  var  idi,  qadın  lətafətindən  də  xali  deyildi.  Onun  bir  üstünlüyü  də 
onda idi ki, o, dul  qadın  idi, əri ölmüşdü. Dindar qadın olan madam de Mentenon 
onu  inandırmışdı  ki,  o,  özünə  xilas  yolu  tapa  bilər.  Arvadı  Mariya  Terezanın 
vəfatından  sonra  kral  evlənə  bilərdi.  Lakin  Mentenon  dvoryan  əsilli  olmadığına 
görə  kral  onunla  qanuni  şəkildə  evlənə  bilməzdi.  Ona  görə  də  o,  madam  de  
Mentenonla gizlində evləndi. 
Saraydakı  qaydalar,  davranış  tərzi  sarsılmaz  qanun  hüququ  qazanmışdı. 
Kralın  yeni  yaranan  adətlərə  güzəştsiz  nəzarət  etməsi  hamıya  yaxşı  məlum  idi.  
Versal saray məkanına çevrildikdən sonra bura həqiqətən də nümunə timsallı etiket 
yarmarkasına  çevrilmişdi.  Etiket  idarəetmə  mənası  kəsb  etmişdi.  Həmin  vaxtdan 
kübarlıq Fransa həyatında mühüm faktor rolu oynamasını dayandırdı. Bununla da 
millət müəyyən dərəcədə zəiflədi. 
Versal  özünün  binalarının,  parkının  və  fəvvərəlirinin  möhtəşəmliyi  iilə 
yanaşı,  saray  ora  köçdükdən  sonra  artıq  birja  təsiri  bağışlayırdı.  Buna  görə  də 

51 
 
Versal  qalmaqal  məkanına  çevrilmişdi.  Kral  bu  nəhəng  saray  qarşısında  rol 
oynamağı bacarırdı. 
Luinin  yaxşı  taleyi,  öz  təbəələrinin  müxtəlif  fəaliyyət  dairələrindəki  qeyri-
adi  qruplara  məxsus  olması  ilə  bağlı  idi.  O,  bu  adamlardan  necə  istifadə  etməyi 
bilirdi.  O,  yazıçıların,  xüsusən  Molyerin  və  Jan  Rasinin  himayəçisi  idi,  özünü 
tərifləməyə  həsr  olunmuş  nəğmələr  yazmaq  barədə  onlara  göstəriş  verirdi.  O, 
incəsənət  adamlarına  gözəllik  haqqında  öz  baxışlarını  təlqin  edirdi.  Fransanın 
görünüşü və həyat yolu dəyişilmişdi. Böyük şəhərlər metamorfozalara uğramışdı, 
peyzaj  dəyişilmişdi,  hər  yerdə  monumentlər  qoyulurdu.  Kral  yeni  iqamətgahlar 
tikməyə  güclü  surətdə  aludə  idi.  Onun  möhtəşəm  sarayları  olan  Sen  Jermen  və 
Marlidən az şey qalmışdır. Versal isə, - hətta hələ tikiləndə lənətlənmişdi və milləti 
məhv  etməyə  görə  ittiham  edilmişdi,  -  indiyədək  öz  mükəmməl  gözəlliyini 
saxlayır. 
Versal təqribən müasir aeroportun tikilməsi xərcinə başa gəlmişdi. Bu saray 
hamı üçün ümumi valeh olma obyekti idi və Fransanın nüfuzunu daha da artırdı. 
Hökumətin  bütün  gücü  Versalın  tikilməsinin  ağırlığını  öz  çiynində  daşımağa 
yönəlmişdi. 
XIV  Lui,  özünü  Parisin  qeyri-sağlam  havasından  və  səs-küyündən 
uzaqlaşdırmaqda  səhv  etməmişdi,  lakin  o,  bəzilərinin  ittiham  etdiyi  kimi 
əcdadlarının  ənənəsini  pozmaq  kimi  bir  iş  görmüşdü.  Monarxiya  xalqdan  artan 
dərəcədə izolyasiya olunmuşdu və bu, mifik bir keyfiyyətə yüksəlmişdi. 
Onun  sarayını  dəstəkləyən  Versalın  və  qəsrləri  andıran  digər  binaların 
tikintisi, həmçinin apardığı müharibələr XIV Lui üçün böhranlı maliyyə vəziyyəti 
əmələ gətirdi. Maliyyə naziri Kolber Fransanın sərvətini və qüdrətini artırmaq üçün 
yollar  axtardıqda,  merkantilizmə  üstünlük  vermişdi.  Bu  dövlətin  xeyrinə  iqtisadi 
fəaliyyəti nizamlamaq idi. İdxala olan ehtiyaclar azaldılır, ixrac artırılırdı. Kolber 
fransız  manufaktura  mallarının  istehsalını  artırmağa  və  keyfiyyətini 
yaxşılaşdırmağa  cəhd  edirdi.  O,  çox  sayda  yeni  istehsal  sahələri  yaradırdı,  buna 
Bovedəki kral şpaler fabriki, Venetsiyadan şüşə qayıranları və Flandriyadan parça 
istehsalçılarını Fransaya dəvət etməsi misal ola bilərdi. Fəhlələrin hazırlanmasına 
olan ehtiyacı görürdü. Yeni istehsal sahələri yaradanlara xüsusi imtiyazlar verilirdi, 
bura  vergi  güzəştləri,  borc  vermə  və  subsidiya  ayırma  daxil  idi.  İdxal  həcmlərini 
birbaşa  azaltmaq  üçün  xarici  manufaktura  mallarına,  xüsusən  ingilis  və  holland 
parçalarına  tarifləri  artırdı.  Ticarət  donanması  yaratdı  ki,  fransız  mallarını  xaricə 
daşısın. 
Versal fransız mütləqiyyət dövlətinin və Günəş Kralın qüdrətinin simvoluna 
çevrildi. Versal həm də praktiki siyasi niyyətlərə xidmət edirdi, yüksək kübarlar və 
qan prinsləri üçün ev rolunu oynayırdı. 
Lui öz sarayının yüksəldiyini müşahidə etdikdə, inşaata nəzarət edən Kolber 
ixracı maksimum artırmaqla, ondan Fransanın iqtisadi cəhətdən özünü təmin edən 
ölkəyə  çevrilməsinə  kömək  edən  iqtisadi  inqilabın  icrasına    razılıq  əldə  etmişdi. 
Manufakturalar,  hərbi-dəniz  və  ticarət  donanması,  yeni  polis  təşkilatı,  yollar, 
limanlar və kanallar məhz bu vaxt meydana gəldi. Lui hər detala nüfuz edirdi, eyni 

52 
 
zamanda baş gicəlləndirən əyləncələr təşkil edirdi, həm də bu illərdə Luiza de la 
Valyere ilə məhəbbət macəralarını yaşayırdı. 
1667-ci  ildə  o,  İspaniya  Niderlandına  müdaxilə  etdi,  onu  öz  arvadının  irsi 
hesab edirdi. Beləliklə, müharibələr seriyası başlandı və bu, onun hökmranlığının 
yaxşı dövrünü əhatə etdi. Lui ölüm yatağında olarkən demişdi: “Mən müharibəni 
çox  sevirdim”.  Öz  təbəələri  onun  sakitliyini  və  mülayimliyini  qeyd  etsələr  də, 
Fransanın  sərhədlərini  möhkəmləndirmək  üçün  qüvvələrdən  istifadə  etməməsini 
anlaya  bilmirdilər.  Parlaq  kampaniyadan  sonra  kral  ingilislərin,  xüsusən 
hollandların  təzyiqi  qarşısında  1668-ci  ildə  geri  çəkilməyə  məcbur  oldu.  O,  heç 
vaxt  hollandları  unutmadı  və  and  içmişdi  ki,  onların  protestant  merkantil 
respublikasını  məhv  edəcəkdir.  Belə  sonluqda  o,  ingiltərəli  II  Çarlzla  ittifaq 
bağlayıb,  1672-ci  ildə  Niderlandlara  hücum  etdi.  Uzun  çəkən  müharibə  1678-ci 
ildə başa çatdı, birinci Nicmegen sazişi ilə Lui zəfər çaldı. 
Günəş Kral öz şöhrətinin zenitində idi. Demək olar ki, o, qorxulu koalisiyanı 
təklikdə  məğlub  etmişdi.  İspaniya  və  Müqəddəs  Roma  imperiyası  ona  qarşı 
hollandlara qoşulmuşdular. O, öz düşməninə sülh şərtlərini diqtə etdi. O, Fransanın 
sərhədlərini şimalda Flandriyanı anneksiya etməklə və şərqdə isə Lotaringiyanı və 
Franş-Konteni  tutmaqla  xeyli  genişləndirdi.  Onun  donanması  İngiltərənin  və 
Hollandiyanın  donanmalarına  bərabərləşdi.  Paris  onu  “Böyük”  adlandırırdı. 
Sarayda o, aludə olunmaq obyekti idi və 40 yaşı olanda o, özünü bütün adamlardan 
üstün hesab edirdi. 
XVII  əsrin ortalarından  kral XIV Luinin fransız sarayı  moda qanunvericisi 
oldu.  Mütləqiyyətin  modada  meydana  çıxması  saray  və  kral  modası  kimi  özünü 
göstərdi.  Bu  isə  ispan  modasının  fransızların  zövqünə  uyğunlaşdırılmış 
qaydasındakı davamı idi. 
Bu  vaxtdan  fransız  zövqü  və  modası  bütün  Avropanı  bürüdü  və  bütöv  əsr 
ərzində ona sahibliyini saxladı. Paltar çox bəzəkli idi. Qadın paltarında fantaziya, 
həm də eksentrizmə və dəbdəbəyə can atma təcəssüm olunurdu. 
1676-cı ildə XIV Luinin sərəncamı ilə tikilən Əlillər evinin inşası başa çatdı, 
burada 7 min müharibə veteranı yerləşdiriləcəkdi. 
  
Kral  həzzdən  açıqca  imtina  etdi,  lakin  belə  qurban  vermə  onun  yeni 
məşuqəsi,  dindar  madam  de  Mentenon  tərəfindən  asanlaşdırıldı.  Bu  qadın  satirik 
şair  Pol  Skarronun  dul  arvadı  olmaqla,  kralın  qanundan  kənar  doğulmuş 
uşaqlarının  tərbiyəçisi  olmuşdu  və  kralın  yeni  məşuqəsinə  çevrildi.  Onların 
yaxınlığı  və  həm  də  hər  bir  məsələyə  münasibətdə  heyran  edici  həmrəyliyi  kral 
ölənə qədər davam etdi. Madam de Mentenon bu ərindən dörd il sonra, 84 yaşında 
vəfat etdi.   
1681-ci  ildə  XIV  Lui  Elzası  və  Strasburqu  tutdu.  1678-ci  ildə  o,  İspan 
Niderlandlarının ərazisinin bir hissəsini almışdı. Günəş Kral öz hakimiyyətini len 
münasibətləri  ilə  bağlı  olan,  1648-ci  il  Vestfaliya  sülhü  nəticəsində  Fransaya 
birləşdirilmiş  bütün  vilayətlərə  yaymaq  istəyirdi.  1686-cı  ildə  isə  Fransa  Siamla 
müqavilə  bağlamaqla  burada  möhkəmləndi.  1692-ci  ildə  isə  ingilis-holland 
donanması  Normandiya  sahilləri  yanında  fransız  donanmasını  məğlub  etdi.  Həm 

53 
 
də bu vaxt XIV Lui katolitsizmi müdafiə edən II Ceyms Styuartı  ingilis taxt-tacına 
bərpa etməyə çalışırdı. 
1682-ci ildə hökumət iqamətgahı Versala köçdü. Parisin 20 kilometrliyində 
olan bu sarayı XIV Lui atası XIII Luinin ov qəsrinin yerində özü üçün tikdirmişdi. 
Sarayları,  gözəl  parkları  və  fəvvarələri  olan  Versal  Fransanın  siyasi  və  mədəni 
həyatının  mərkəzi  oldu.  Zadəganların  siyasi  əhəmiyyəti  aşağı  düşdü,  onların 
imtiyazları artıq kraldan asılı idi. 
Versalın tikintisiini davam etdirən arxitektor Monsar sarayda  Güzgülü salon 
inşa  etdirdi.  Güzgülər  salonun  işərisinə  heyrətamiz  işıq  verirdi,  günəş  şüası 
güzgülərdə  bərq  vurur,  məkanı  qeyri-adi  gözəlliyə  bürüyürdü.  Günəş  Kral  bu 
sarayı ilə öyünərək deyirdi ki, “Versal – mənəm”. Versalı o, hər şeydən çox sevirdi 
və  bilirdi  ki,  dünyada  onun  sarayına  bənzəri  yoxdur.  Ondan  xeyli  əvvəl  İspaniya 
kralı  II  Filippin  tikdirdiyi  Eskorial  sarayı  da,  Rusiya  imperatoru  Böyük  Pyotrun 
Günəş  Kralı  təqlid  edərək  inşa  etdirdməyə  başladığı,  sonralar  tikintisi  başa 
çatdırılan  Petrodvorets  (əvvəllər  Peterqof  adlanırdı)  saray-park  ansamblı  da  
Versalla müqayisədə uduzrlar. 
Sonrakı  il  həyatda  və  XIV  Luinin  hökmranlığında  dönüş  nöqtəsi  oldu. 
Kraliça öldü və kral gizlincə madam de Mentenona evləndi və həmin qadın siyasi 
nüfuza sahib oldu. O, bu qadına vurulmuş bir adam kimi qaldı, hətta 70 yaşında da 
ona ərlik funksiyasını yenə də davam etdirirdi. Bu barədə indiyədək gəlib-çıxmış 
məktublar məlumat verir. 
Kolber  də  ölmüşdü,  Luiinin  döyüşkənliyi  üçün  yolu  azad  qoyub  getmişdi. 
Avstriya  torpaqlarına  türklərin  müdaxiləsinin  dəf  edilməsi,  Fransaya  qarşı  olmaq 
üçün  Qərbi  sərbəst  qoydu.  1688-89-cu  illərdə  Styuartların  hökmdarlıqdan 
uzaqlaşdırılması  və  Uilyam  Oranclının  İngiltərə  taxt-tacına  çıxması,  sonralar 
Fransanın  bundan  ziyan  çəkməsi  üçün  şəraitin  meydana  gəlməsinə  səbəb  oldu. 
Luinin bu ənənəvi düşmənlərinə bütöv protestant dünyası əlavə olundu. Anası ona 
dar ölçüdə olan və sadə din təlqin etmişdi, ona görə də o, Reformasiyadan heç nə 
başa düşmürdü. O, fransız protestantları olan huqenotlara potensial qiyamçılar kimi 
baxırdı. Onları zorla katolikliyə çevirməyə cəhd etdikdən sonra, 1685-ci ildə Nant 
ediktini  qadağan  etdi.  Bu  sənəd  isə  huqenotların  öz  dini  təriqətlərinə  müvafiq 
olaraq azad sitayiş etmələrinə təminat verirdi. Rəhmsiz təqiblər hesabına çox sayda 
sənətkarlar Fransadan qaçmışdı və bu, saysız-hesabsız bədbəxtliklərə səbəb oldu. 
Beləliklə,  onun  tənəzzülü  başlandı.  İmperator  Luinin  ekspansionizminə 
müqavimət  göstərmək  üçün  Böyük  ittifaq  yarandı.  Bunun  nəticəsində  İngiltərə, 
İspaniya  və  İsveçlə  gedən  müharibə  1688-ci  ildə  başlanmaqla  9  il  davam  etdi. 
Versaldan  gümüş  qablar  yoxa  çıxırdı,  onlar  götürülüb  əridilirdi  ki,  döyşən 
əsgərlərə  maaş  verilə  bilsin.  Bir  sıra  qələbələrinə  baxmayaraq,  Lui  Risvik 
müqaviləsini  imzaladıqda,  tutduğu  bir  sıra  ərazilərdən  imtina  etməli  oldu,  buna 
görə ictimai rəy onu kəskin şəkildə ittiham etdi. Uilyam Oranclını İngiltərənin kralı 
III Uilyam kimi tanıdıqda, özü tərəfindən belə ağrılı ikinci qurbanın verilməsi ilə 
razılaşmalı  oldu.  Axı  Uilyamın  taxt-tacına  Styuart  sülaləsindən  olan  kral  II 
Ceymsin ilahi hüququna o, inanırdı və indi isə buna zidd çıxmışdı. 

54 
 
Üç il sonra, 1700-cü ildə İspaniyanın axırıncı Habsburq kralı öldükdə Luinin 
nəvəsi  Filipp  Avqusta  öz  krallığını  vəsiyyət  etmişdi.  Lui  sülhdən  başqa  bir  şeyə 
can atmadığından, irsi qəbul etməkdə tərəddüd göstərdi. O, öz qərarına görə kəskin 
surətdə  tənqid  olundu,  lakin  heç  də  başqa  alternativə  malik  deyildi.  İngiltərə  ona 
qarşı  olanda  o,  yalnız  İspaniyanın  Müqəddəs  Roma  imperatoru  Leopoldun  əlinə 
düşməsinin  qarşısını  almalı  idi.  Axırıncı  isə  Filippin  həmin  taxt-taca  iddiası  ilə 
razılaşmırdı. İrsdən imtina etmək də, onu qəbul etmək də Luiyə yaxşı heç nə vəd 
etmirdi.  Ona  görə  də  ispan  irsi  uğrunda  Avropada  müharibənin  başlanması 
gözlənirdi. Fransa Avropada aparıcı yeri tutmağa çalışırdı. İmperator I Leopoldun 
məqsədi isə V Karl dövründəki Müqəddəs Roma imperiyasını dirçəltmək idi.  
1701-ci ildə XIV Luinin nəvəsi Filipp V Burbon İspaniyaya gələn kimi kral 
kimi  tanındı.  Habsburq  monarxiyası,  İngiltərə  və  Niderlandlar  Filippin  əleyhinə 
idi. İspaniya taxt-tacına varislik uğrunda müharibə başlandı və bu savaş daha uzun 
olmaqla  12  il  çəkdi,  1701-ci  ildən  1713-cü  ilə  qədər  davam  etdi.  1701-ci  ildən 
İngiltərə,  Hollandiya,  Avstriya, Prussiya,  Müqəddəs  Roma  imperiyası, Hannover, 
Portuqaliya  və  Savoy  hersoqluğu  mütləqiyyət  Fransasına  qarşı  koalisiya  bağladı. 
1702-ci  ildə  İngiltərə  Fransaya  müharibə  elan  etdi.  1709-cu  ildə  ispan  taxt-tacına 
varislik  uğrunda müharibənin gedişində sülh danışıqları uğursuzluqla nəticələndi. 
XIV Lui nəinki ispan irsindən imtina etmək istəyirdi, hətta Elzası da verməyə razı 
idi.  Lakin  müttəfiqlər  tələb  etdilər  ki,  o,  ispan  kralı  V  Filippə  qarşı  yürüş  etsin. 
XIV Lui bu təklifi rədd etdi.  
İspan  irsi  uğrunda  müharibədə  anti-fransız  alyansı,  öz  ölümündən  əvvəlki 
dövrdə  Uilyam  Oranclı  tərəfindən  yenidən  fəallaşdı.  Müharibənin  bədbəxtliyi  o 
qədər  böyük  idi  ki,  1709-cu  ildə  Fransa,  ondan  əvvəlki  əsrlərdə  əldə  etdiyi 
faydaların hamısını itirməyə yaxın idi. 
Nəhayət,  ispan  irsi  uğrunda  müharibə  1713-cü  ildə  Utrext  sülhü  ilə  başa 
çatdı.  V  Filippi  ispan  kralı  kimi  tanımayan  Müqəddəs  Roma  imperatoru  VI  Karl 
sülh müqaviləsini imzalamaqdan imtina etdi, çünki onun özü bu vaxt həmin taxt-
taca iddia edirdi. Lakin anti-fransız koalisiyası öz niyyətini həyata keçirmək üçün 
kifayət qədər gücə malik deyildi. Ona görə də Utrext sülhü çərçivəsində Raştattda 
(6  mart  1714-cü  il)  və  Badendə  (7  sentyabr  1714-cü  il)  bağlanmış  müqavilələr 
Fransa  ilə  müharibəyə  son  qoydu.  Fransa  Şimali  Amerikadakı  bəzi  ərazilərini 
itirdi. Müharibə heç də həmişə fayda vəd etmir. Günəş Kral Tsitseronun “Cedant 
arma  togae”  (lat)  –  “Qoy  silah  yerini  toqaya  versin”  məsləhətinə  əməl  etsəydi, 
Fransaya  daha  böyük  xeyir  verərdi.  Ölkədə  sosial  vəziyyət  də  ağır  idi.  Günəş 
Kralın hakimiyyətinin son dövrlərində milyonlarla fransız acından ölmüşdü. 
 
Daxildə  təriflənmənin  izafi  səviyyəsi  kral  haqqında  süni  imic  yaratmamış 
deyildi.  Ona  büt  kimi  baxırdılar.  O,  yalnız  pis  taleyin  zərbəsi  altında  süqut  edə 
bilərdi, lakin əks olan hadisələr baş verdi. Zəfər çalan millətin ilk təcəssümü olan 
Lui  özünü  ağır  əzablarla  çətin  vəziyyətə  saldı.  Utrext,  Raştatt  və  Baden 
müqavilələri  Fransanın  hegemonluğu  hesabına  başa  gəldi  və  ciddi 
məğlubiyyətlərinə  baxmayaraq  onun  ərazilərinə  toxunulmadı.  Flandriyadakı  və 
Reyn üzərindəki ərazilərin bir az əvvəl baş vermiş işğalını da müqavilələr qüvvədə 

55 
 
saxladı.  Bu  o  qədər  böyük  məsələ  idi  ki,  sonrakı  məğlubiyyətlər  və  inqilablar  da 
onların itirilməsinə gətirib çıxarmadı. 
Luinin  ictimai  bədbəxtliklərinin  üzərinə  şəxsi  itkiləri  də  əlavə  olundu. 
Demək olar ki, eyni vaxtda o, oğlunu – Böyük Dofini və  nəvəsini  itirdi. Bu itkilər 
onun tənəzzül illərinin hüznünə çevrildi. 
Kralın  özü  də  ciddi  xəstə  idi,  yoğun  bağırsaq  fistulundan  əziyyət  çəkirdi. 
Yeganə  çıxış  yolu  cərrahiyyə  əməliyyatı  idi,  lakin  belə  müalicə  üsulu  nadir 
hallarda uğurlu olurdu. XVII əsrdə həkimlər xəstələri müalicə etməkdən daha çox 
onları  öldürürdülər.  O,öz  cərrahına  müraciət  edərək  dedi:  “Msye  cərrah,  məni  ən 
axırıncı təbəəm kimi müalicə et, onda əliniz titrəməyəcəkdir”. Kral əməliyyat vaxtı 
böyuk dözümlülük göstərdi, dəhşətli ağrıya tab gətirə bildi. Həmin axşam o, kral 
şurasının iclasını keçirdi. Fransa kralın xəstə olduğunu bilməməli idi. Kralın ölüm 
xəbəri isə Avropada böyük diplomatik əks-səda doğurardı. 
Saray,  divarlarından  qəmginlik  yağan  bir  məkana  çevrilmişdi.  Kral  özü 
demişdi  ki,”Bizim  Versal  çox  qaşqabaqlıdır”.  Mentenon  krala  təsəlli  verirdi.  Axı 
ölüm  kralın  yaxınlarının,  əzizlərinin  çoxunu  həyatdn  aparmışdı.  Versal  həqiqətən 
də  əvvəlki  şadlıq  atmosferini  itirmişdi.  Lui  sarayın  salonlarında  qəmgin  şəkildə 
oturb, fikirə dalırdı, Mentenon isə kənarda daynıb, müqəddəs hörümçək kimi ona 
tamaşa edirdi. Kral bəzən hətta otağının qapısını bağlayıb öz taleyinə ağlayırdı. 
1715-ci  ildə  o,zəifləmişdi,qanqrena  onun  ayaqlarına  yayılmışdı  O,bu  vaxt 
demişdi  :  “Mən  öz  saray  adamlarımın  arasında  yaşamışam,  onların  arasında  da 
öləcəyəm”.  Ona  görə  də  göstəriş  verdi  ki,  onlar  yanına  nahara  dəvət  olunsunlar. 
Kral ölən anlarda Mentenon monastıra getmişdi, orada azacıq da olsa təsəlli tapsın. 
O,  kralı  keşişin  və  nəhayət  etibarilə  Allahın  mərhəmətinə  tapşırmışdı.  Ölüm 
aninda,  qaydalara görə o, kralın yanında olmamalı idi. 
1 sentyabr 1715-ci ildə fransız kralı XIV Lui 77 yaşına bir neçə gün qalmış 
Versalda  öldü.  Onun  cəsədi  San-Dieqo  bazilikasında  dəfn  edildi.  Öz  nəticəsi  və 
varisi XV Luiyə Günəş Kral elə bir ölkəni miras qoydu ki, burada marşal Vobanın 
sözü  ilə  deyilsə,  sakinlərin  onda  bir  hissəsi  dilənçilik  edirdi,  əhalinin  yarısı  isə 
yoxsulluğuna görə dilənçilərə ianə vermək imkanında deyildi. 
Bu vaxt onun varisi, Burbon hersoqunun sonuncu oğlu beş yaşlı uşaq idi və 
onun  da  sağ  qalması  gözlənilmirdi.  Lui  öz  qohumu  olan  Orlean  hersoquna 
inanmırdı  və  istəyirdi  ki,  real  hakimiyyət  madam  de  Montespanın  oğlu  Men 
hersoqunun  əlində  qalsın.  Buna  nail  olmaq  üçün  o,  vəsiyyətinin  layihəsini  cızdı, 
bu, monarxiyanı məhv etməyə kömək edəcəkdi. Paris parlamenti kralın ölümündən 
sonra  onun  vəsiyyətini  ləğv  etdi,  siyasi  hakimiyyəti  yenidən  qaldırdı  ki,  sonrakı 
hökmranlıq  dövrlərində  bütün  islahatların  qarşısı  alınsın,  bu  isə  hökmən  inqilabı 
zəruri edəcəkdi. 
XIV  Luinin  hər  bir  hərəkəti  müqəddəs  bir  işə  çevrilirdi,  bu,  monarxı 
şöhrətləndirməyə  xidmət  edirdi.  Sarayın  böyük  dəbdəbəsi  Kolberin  tətbiq  etdiyi 
maliyyə  sistemi  vasitəsilə  təmin  edilirdi.  Kolber  isə  merkantilizmin  ixtiraçısı  idi. 
Lui həyatı boyu öz təbəələri tərəfindən arası kəsilmədən təriflənirdi, bu vaxt xarici 
jurnalistlər isə onu qaniçən pələnglə müqayisə edirdilər. Volter “XIV Luinin erası” 
əsərində  onun  böyüklüyünü  tərənnüm  edirdi.  XIV  Lui  monarxiyanın  ən  böyük 

56 
 
nümunəsi idi, Fransanı öz yüksəkliyinə, zirvəsinə çatdırmışdı. O, həm də xüsusən 
öz  dini  siyasətinə,  son  vəsiyyətinə  və  sarayı  xalqdan  ayrı  saldığına  görə 
monarxiyanın qəbrini qazmaqda ittiham edilirdi. O, bütün dövlət maşınını özündə 
mərkəzləşdirmişdi,  bu,  monarxiyanı  insan  gücündən  kənarda  olan  ağır  yükə 
çevirmişdi. Volter onun hökmranlığını Roma imperatoru Avqustunku ilə müqayisə 
etmişdi,  doğrudan  da  hər  ikisi  güclü  və  zəif  cəhətlərə  malik  idi.  Qələbələrinə  və 
işğallarına baxmayaraq onun idarəçiliyi altında Fransa birinciliyini itirdi. 
Avropanın kübarlığı Günəş Kralın parladığı Fransanın dilini və qaydalarını 
qəbul etdi, baxmayaraq ki, uzun müddət ona qarşı nifrət bəslənməkdə qalırdı.  
Bəzi  tarixçilər  deyirlər  ki,  XVII  əsr  Avropada  müasir  dövlətin 
evolyusiyasının dönüş nöqtəsi oldu. Avropa Birləşmiş Xristianlığının idealı əslində 
dünyəvi dövlət sisteminin praktiki olaraq meydana gəlməsinə yol açdı. XIV Luinin 
dəbdəbəli  hökmranlığı  dövründə  mütləqiyyət  monarxiyasının  dəqiq  təcəssümü 
meydana gəldi. Kralın təbii lətafəti ona xüsusi vurğunluq bəxş edirdi. “O, xalatını 
geyinəndə, dövlət mantiyasında olduqda və qoşunların başında at belində çapdıqda 
nəcib  və  möhtəşəm  görünürdü”.  O,  təbii  qaydada  xoş  xasiyyətli  idi  və  “həqiqəti, 
ədaləti,  qaydanı  və  ağılı”  sevirdi.  Onun  həyatı  qaydaya  tabe  idi.  “Heç  nə  onun 
günləri  və  saatları  kimi  belə  böyük  dəqiqliklə  nizamlana  bilməzdi”.  Onun  özünə 
nəzarətinə  söz  ola  bilməzdi.  “O,  bütün  həyatı  boyu  on  dəfə  belə,  özünə  nəzarəti 
itirməmişdi və bu vaxtı da yalnız özündən aşağı adamlara sərf edirdi”. Lakin hətta 
mütləq monarx da qeyri-kamillikdən uzaq deyildi. Sen-Simon bu cəhətləri də qeyd 
etmək  cəsarətinə  malik  idi:  “XIV  Luinin  özündən  razılığı  hüdudsuz  idi  və  ya 
cilovlanan  deyildi”,  bunlar  isə  onun  bütün  ləyaqətlərindən,  fərasətlərindən, 
təhsilindən, ümumən hər şeydən əvvəl xarakterinin müstəqilliyindən irəli gəlirdi və 
digərlərinin  hissiyyatından  onun  “zəhləsinin  getməsinə”,  “həm  də  mühüm 
məsələlərə aid mühakimələrdə səhvlər etməyə” aparıb çıxarırdı. 
XIV  Luinin  hərbi  şöhrətə  can  atması  kralı  müharibələrə  başlamağa  sövq 
edirdi. Fransa sülh dövründə 100 minlik, müharibə dövründə isə 400 minlik orduya 
malik  olurdu.  Lui  müharibəni  öz  hökmranlığının  demək  olar  ki,  ardı-arası 
kəsilməyən  fəaliyyətinə  çevirmişdi.  Nüfuz  və  hərbi  şöhrət  qazanmaq,  Burbon 
sülaləsinin  Avropa  məsələlərində  ağalıq  etməsinə  nail  olmaq  bir  sarsılmaz  istək 
kimi  Günəş  Kralı  cəlb  edirdi.  O,  1667  və  1673-cü  illər  arasında  dörd  müharibə 
başlamışdı. 
Utrext sülhündən iki il sonra Günəş Kral öləndə Fransa borc içərisində idi və 
düşmənlər  tərəfindən  əhatə  olunmuşdu.  Ölüm  yatağında  76  yaşlı  monarx  öz 
varisinə bu sözləri deyəndə peşiman kimi görünürdü: 
“Tezliklə  sən  böyük  səltənətin  kralı  olacaqsan.  Sənə  tapşırıram  ki,  Allah 
qarşısında borcunu unutmamalısan; yadda saxla ki, sən hər şey üçün ona borclusan. 
Öz  qonşularınla  sülh  şəraitində  qalmağa  çalış.  Mən  müharibəni  olduqca  çox 
sevmişdim.  Bunda  və  ya  pulu  külə  sovurmaqda  məni  təqlid  etmə.  Hər  şeydə 
məsləhət  al,  çalış  ki,  ən  yaxşı  xətti  tapasan  və  o  yolla  gedəsən,  nə  qədər  tez  və 
mümkünsə öz xalqının yükünü yüngülləşdir və mənim uğursuz olduğum vaxtlarda 
mənim etmədiklərimi et”. 

57 
 
XIV Luinin idarəetmə üslubu bütün Avropada onu təqlid edənlərə malik idi. 
Əvvəlcə  Günəş  Kralın  xarici  siyasəti  uğur  qazanırdı,  bunu  işğal  müharibələri  ilə 
möhkəmləndirirdi  və  onun  səsi  Avropada  həlledici  rola  malik  idi.  Lakin  tezliklə 
onun ekspansiyası Avropa dövlətlərinin müqaviməti ilə qarşılaşdı. Daxili siyasətdə 
isə mütləqiyyət rejimi monarxın özbaşınalığına çevrildi. 
Din  sahəsində  də  aparılan  siyasət  vəziyyəti  ağırlaşdırdı.  XIV  Lui  Roma 
Papası  ilə  münaqişəyə  girdi.  Huqenotların  təqib  edilməsi  1685-ci  ildə  Nant 
ediktinin  ləğvi  ilə  nəticələndi.  Huqenotların  ölkədən  qaçması  Fransa  üçün  ağır 
iqtisadi nəticələrə səbəb oldu. 
XIV  Luinin  daimi  müharibələri  xarici  siyasətdə  azacıq  uğur  gətirsə  də, 
iqtisadi vəziyyəti mürəkkəbləşdirdi. Aclıq, əhalinin sayının azalması, mütləqiyyətə 
müxalifliyin  güclənməsi,  kralın  dayanmaq  bilməyən  bədxərcliyi,  hakimiyyətdə 
olanların  özbaşınalıqları,  qeyri-məhdud  səlahiyyətlərə  malik  olan  monarxın 
hökmranlığının  nəticəsi  idi.  Ona  görə  də  Günəş  Kralın  mirası  viranə  qalmış  ölkə 
oldu. 
XIV  Lui  Fransanın  güclü,  çiçəklənən  olmasını  istəyirdi,  öz  ölkəsini 
şöhrətləndirməyə can atırdı. O, Fransanın əzəməti barədə özşüur hissi yaratmışdı,  
həmin  özşüur  hissi  bu  gün  də  yaşayır.  O,  hamını  heyrətləndirmək  istyirdi,  onun 
baxış bucağı sadəcə olaraq təəccüb doğuran idi. O, dünyaya bütün məsələlərdə öz 
baxışını təlqin edirdi, əlbəttə ki, heç kəs onunla müqayisə oluna bilməzdi. 
 Onun  çox  sevdiyi  müharibələr  ölkəsinə  və  xalqına  olduqca  baha  başa 
gəlirdi.  Onun  orduları  dəhşətli  əməllərə  yol  verirdi.  Lakin  bu  günün  dəhşətləri 
fonunda  onlar  çox  sönük  görünür,  onun  hökmranlığı  altında  heç  kəs  millətin 
quldarlığa,  kütləvi  deportasiyalara  və  genosidə  məruz  qalmasını  görməmişdi. 
İtalyan  kimyaçısı  ona  ilk  bakterioloji  silahı  təklif  edəndə  o,  bir  şərtlə  bu  adama 
pension kəsdi ki, öz icadını, onun sirrini heç vaxt bəyan etməyəcək, açmayacaqdır. 
XIV Lui bəzi hallarda tiran idi, lakin Volterin sözləri ilə deyilsə: “onun adı 
heç  vaxt  ehtiramsız  qaydada  və  daim  yad  edilən  era  kimi  qeyd  edilmədən 
çəkilməyəcəkdir”.