Beynəlxalq maliyyə böhranı şəraitində korperativ idarəetmə sisteminin
Korperativ maliyyə idarəetmə sistemi üzrə beynəlxalq təcrübənin
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Korperativ maliyyə idarəetmə sistemi üzrə beynəlxalq təcrübənin
Azərbaycan reallığına tətbiqi imkanları Dünyada mövcud olan maliyyə və iqtisadi böhran hökm sürür, bir çox ölkələrdə Yaponiya, ABŞ, Avropa olkələri və habelə, keçmiş postsovet ölkelərinin əksəriyyətində iqtisadi geriləmə müşahidə edilir. Bunun tam əksi olaraq Azərbaycan iqtisadiyyatı isə ugurla inkişaf edir. Şübhəsiz ki, biz öz iqtisadi siyasətimizde daxili resurslardan səmərəli istifadə etməklə məqsədyönlü iqtisadi inkişafımızı ardıcıl surətdə reallaşdırırıq. Azərbaycan iqtisadiyyati geniş və şaxəli oldugundan onun inkişaf etməsi bir sektorun inkişafından asılı deyildir. İqtisadiyyatımızın belə çoxşaxəli inkişafı iqtisadi artımı şərtləndirir. Bizim bölgədə yerləşən ölkələrdə iqtisadi tənəzzül 10-15%, 15-18% səviyyəsindədir. Azərbaycan böhrandan ən az ziyan çəkən ölkələrden biridir. Bunun səbəbi ölkədə aparılan uğurlu siyasət, həyata keçirilən islahatlardır, sosial siyasətdir, infrastruktur layihələrdir. Ölkəmiz daxili siyasətlə bərabər, həm də çox uğurlu xarici iqtisadi siyasət həyata keçirir. Bu eyni anda beynəlxalq maliyyə qurumlari ilə ugurlu əməkdaşlıqdır. Fikrimizcə, bir çox inkişaf etmiş ölkələrin ümumi daxili məhsullarının artması dünya iqtisadiyyatının da tənəzzüldən çıxmağa doğru olduğunu göstərir. XXI əsrin əvvəllərində dünya maliyyə sistemnin formalaşdıgı bir mühitdə maliyyə böhrani daha da kəskinləşərək, dərin və uzunmüddetli olmaq üzrə, daha 67 çox ölkələri bürüyərək, o, dünya maliyyə böhranina çevrildi. İnkişaf etmis bazarlarda o, likvid bohranlarla, birjalarin dağılması, kredit iflicləri ilə müşahidə olunur. Lakin qloballaşma maliyyə bazarlarının yeni rolunu müəyyənləşdirdi. Müasir dövrümüzün maliyyə böhraninın ilkin nümayəndəsi kimi ABŞ-nm ipoteka kredit institutlarının fəaliyyətində meydana çıxan maliyyə çatışmazlığı əsas rol oynayıb. Qlobal maliyyə - kredit qurumlarını sarsıdan bu böhran əlaqəli və asılı şəkildə bütün maliyyə əməliyyatlarını pozmaqla, nəzərdə tutulan strateji planların həyata keçirilməsinə çətinlik yaratmış oldu. Maliyyə böhranına məruz qalmış ölkələr bu böhrandan çıxış yollan axtarmaqla, antiböhran tədbirləri hazırlamislar, ancaq bu tədbirlər indinin özündə də istənilən nəticelərə çatnağa imkan vermir. Respublikamız da bu dünya maliyyə - təsərrüfat qurumlarına iqtisadi inteqrasiya olunduğundan, bütün proseslərdə iştirak edir. Lakin ölkədə aparılan çox çevik iqtisadi siyasət böhranın təsirini azaltmaqla bu böhranin təsir gücünü zərərsizləsdirmək yönündə xalq təsərrüfati bölmələrində büdcə xərclərini və gəliri təhlil edərək, Azərbaycan höküməti 2010-cu il dövlet büdcesinin çərcivə parametrlərini müəyyən etdi. (42) Avropa Komissiyası qlobal maliyyə böhranı ilə bağlı 27 üzv ölkənin müraciətinə əsasən hazırlanan «vahid tədbirlər planı»nı təqdim etdi ki, biz də bundan bəhrələnməliyik. Nəticədə yekun rəyə gəlinib: iqtisadi problemlərin öhdəsindən gəlmək üçün Avropada daha çox əlavə maliyyə ehtiyatlarına deyil, tədbirlərin yaxşı əlaqələndirilməsinə ehtiyac duyuldu. Yeni təşəbbüsə görə 27 ölkənin vergi və investisiya sahəsində əlaqələndirilmiş siyasət aparılmasının zəruriliyi və tətbiqi qərara alındı. İş və istehlak bazarinda aktivliyi bərpa etməkdən ötəri ÜDM-in 1%-nin bu sahəyə yönəldilməsi tövsiyə olunur. Konkret olaraq bir neçə tədbirlə yanaşı, əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) tətbiqinin aradan qaldırılması da təklif olunur. İqtisadiyyatı canlandırmaq üçün müəssisələrdə daha çox vəsaitin qalması və deməli, onların öz işçilərinə daha qayğıyla yanaşması və istehsalatı genişləndirməsi üçün mənfəət vergisinin azaldılması nəzərdə tutulur. Neftin dünya bazarında qiyməti, ümumdünya iqtisadi dirçəlişindən, OPEK üzvlərinin neft hasilatmın azaldilması kvotasina riayət etməsinden, alternativ enerji menbələrinin 68 inkişafindan (məsələn, günəş enerjisini yığan cihazlar) və enerji qənaətindən (səmərəli avtomobillər və evlər) asılı olacaq. Likvidliyi bərpa etmək üçün görülən tədbirlərə əlavə olaraq, hökumət iflas riskindən uzaq böyük bankların aksiyalarını almaq yolu ilə kapital bazasım möhkemləndirir. Banklar isə zəifləmis aksiya bazasinı artırımaq üçün şəxsi hesablarinda kapitalı artırirlar. İqtisadi, işgüzar fəalliyətin genişlənməsi sahəsində nailiyyətlər əldə etmiş ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq, görmək olar ki, həmin ölkələrdə maliyyə bazarlarının kompleks inkişafı məhz iqtisadiyyatın korporativ idarəetmə prinsiplərinə tam keçməsi yolu ilə mümkün olub. Söhbət şirkətin rəhbərliyi, müşahidə şurası, səhmdarlari və özgə bir sıra maraqlı tərəfləri arasında münasibətləri əhatə edən korporativ idarəetmədən gedir. Məlumat üçün bildirək ki, korporativ idarəetmə şirkətin məqsədlərini müəyyən edən, və bu məqsədlərə çatmaq və fəaliyyətə nəzarət etmək vasitələrini müəyyən edən struktur təklif edir. Qabaqcıl korporativ idarəetmə şirkətin və səhmdarların maraqlarına cavab verən məqsədlərin şura və rəhbərlik tərəfindən əldə edilməsi üçün lazımi stimul yaradır və səmərəli nəzarət sistemini təşkil edir. Korporativ idarəetmə yolu ilə yerli müəssisələrin biznes fəalliyyətinə başlamasına daha əlverişli şərait formalaşdırmaq onlara imkan yaradır ki, daha sürətlə böyüsünlər, daha keyfiyətli iş yerləri açsınlar və bütün bunlar daha yaxşı əmək qanunvericiliyi vasitəsilə tənzimlənsin. Yəni belə demək olarsa, korporativ islahatlar aşağıdan yuxarıya, əlverişli fürsətlər yaratmaq yolu ilə güclənməsinə daha yaxşı bir yol açan yanaşmanı nəzərdə tutur. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən dəstəklənən bu islahatlar biznes mühitinin təkmilləşməsi aləti olmaqla yanaşı, həm də ölkəmizin beynəlxalq iqtisadiyyata inteqrasiyasını gücləndirən məsələlərdəndir. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası 2005-ci ildən indiyədək 400-ə yaxın şirkət və banka korporativ idarəetmə ilə bağlı məsləhətlər verib. Bunun nəticəsində şirkətlər 17 milyon dollarlıq sərmayə əldə edə bilib. Ekspertlərin qənaətinə görə, son illər ərzində həyata keçirilən korporativ 69 islahatların ən böyük faydası ölkə daxilində xırdalı-irili müəssisələrin geniş maneəsiz fəaliyyət göstərməsi üçün daha əlverişli mühitin yaradılmasıdır. Bu, yerli şirkətlər üçün daha çox imkanlar yaradır və təbii ki, bu da onların daha çox məşğulluq imkanları yaratmasına imkan verir. Faydanın digər bir tərəfi isə ondadır ki, ən çox korporativ islahatlar həyata keçirmiş müəssisə başqa müəssisələr üçün bir nümunəvi modelə çevrilir. Yəni bu müəssisənin təcrübəsini digər şirkətlər öyrənməyə çalışır. Üçüncü tərəfdən isə investorlar fəaliyyəti hesabatlıq və şəf- faflığa söykənən müəssisələrə daha çox maraq göstərirlər.(42) Korporativ sistemlərlə idarəolunma şirkətlərin təkcə hökumət və ya tabe olduğu qurum qarşısında deyil, eyni zamanda müəssisə işçilərinin və səhmdarları qarşısında hesabatlı olmasına gətirib çıxarır. Başqa sözlə hər bir müəssisə özünün bütün maraqlı tərəfləri qarşısında hüquqi və mənəvi məsuliyyət daşıyır. Ən maraqlısı isə ondan ibarətdir ki, şirkətin strateji məqsədləri səhmdarların xeyrinə mənfəətin maksimum səviyyəsinə çatdırılması ilə məhdudlaşmır. Milli Məclisin iqtisadi siyasət komitəsinin üzvi Əli Məsimlinin sözlərinə görə, Azərbaycan maliyyə bazarında qabaqcıl korporativ idarəetmənin tətbiqi şirkətlərə bir sıra üstünlüklər gətirib: “Birinci növbədə ölkəmizin sərbəst kapital hərəkətinə təkan verib. Eyni zamanda investorlar dairəsinin genişlənməsinə səbəb olub. Əgər müstəqilliyin ilk illərində hətta iri müəssisələr belə fəaliyyətlərinin bu və digər sahələrinə kredit qoyuluşu həyata keçirmək üçün istənilən investorun təkliflərini nəzərə alırdısa, indi investorların arasında seçim etmək iqtidarına malikdir. Yəni öz istəklərinə uyğun şərtlər irəli sürən investorla anlaşılır. Bununla, da digər bir üstünlük kimi risklərin azaldılması mümkün olub”. O bildirdi ki, indi korporativ prinsiplərlə idarəolunan şirkətlərin həyata keçirdiyi əməliyyatların şəffaflığına 100 faiz təminat vermək olar: ”Bu sıradan olan üstünlükləri sadalasaq siyahıya məlumat dövriyyəsinin gücləndirilməsi, maraqların üzləşməsinin qarsısının alinması, investorların hüquqlarının qorunmasını da daxil etmək olar”. Digər iqtisadçı millət vəkili Vahid Əhmədov isə korporativ idarəetmədə yol verilən nöqsanların böhrana gətirib çıxaran yeganə səbəb olmasa da, mühüm olduğunu söylədi: ”Çünki ilk növbədə şirkət rəhbərləri riskləri başa düşüb, onları 70 idarə edə bilməmiş və menecmentə hədsiz mükafat verilməsinin qarşısını almır. Buna görə də yalnız təkmilləşdirilmiş korporativ idarəetmə təcrübələri bazara etibarı qaytarmağa və ölkə iqtisadiyyatını gələcək böhranlardan qorunmağa kömək edə bilər”. Millət vəkili korporativ idarəetmədə fundamental nöqsanların olmasının da mühüm dərəcədə hazırkı kredit böhranına səbəb ola bilməsini qeyd edir. “ Maliyyə institutları yerli qaydalara və məcəllələrə uyğun olsalar da, əsas məsələni bəzən unudurlar. Söhbət qabaqcıl korporativ idarəetmədə rəhbərliyin təşkilatı səhmdarların maraqlarına uyğun istiqamətləndirməsi və ona nəzarət etməsindən gedir. Effektiv nəzarətə mane olan hədsiz mürəkkəb maliyyə məhsullarından istifadə və qaytarılmasına az ümid olan kreditlərin verilməsi korporativ idarəetmənin yox səviyyəsində olmasının göstəricisidir”.(42) İqtisadçı millət vəkili Nazim Məmmədov Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının, korporativ idaretmə layihəsi çərçivəsində bəzi bank və səhmdar cəmiyyətlərlə işini məqsədəuyğun hesab etsə də, Azərbaycan maliyyə bazarının təşəkül tapması üçün yetərli hesab etməmişdir: ”Bu layihəyə müvafiq olaraq Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bankların və özəl müəssisələrin böhrandan qorunması üçün antiböhran proqramı çərçivəsində göstərilən dəstək şirkət və bankların fəaliyyətinin təkmilləşməsinə səbəb olub. Lakin əsas məsələ ondan ibarətdir ki, əksər banklar bu təcrübədən istifadə etmir. Elə banklar çox vaxt bir ne- çə səhmdarın monopolist obyekti kimi fəaliyyət göstərir. Orada qərarlar əsas səhm payı olan səhmdarın maraqları ilə tənzimlənir”. Ekspertin fikrincə, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası korporativ idaretmə institutunun ölkəmizdə yeni formalaşmaqda olan institut olmasını nəzərə alaraq bank sektorunda korporativ idarəetmə sahəsində fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi istiqamətində məsələhətlər davam etdirilməlidir: “Bundan başqa şirkət daxilində nağd pulların hərəkətinin təkmilləşməsi ilə bağlı məsləhətlər verilməli, lazımi kö- məkliklər göstərilməlidir. Bütün bunlar özəl sektorda fəaliyyət göstərən təşkilatların böhrandan tam itkisiz çıxmasına köməklik edər”. İqtisadi və sosial inkişaf mərkəzinin rəhbəri Vüqar Bayramov isə Beynəlxalq 71 Maliyyə Korporasiyasının həm korporativ idarəetmə, həm də biznes mühitinin tək- milləşdirilməsi və daha çox sərmayə cəlb edilməsi üçün dövlət orqanları ilə də sıx əməkdaşlığını xüsusi qeyd etmişdir. Ancaq o, Azərbaycan biznesinin problemlərindən biri kimi korporativ idarəetmə sisteminin hələ tam forma- laşmamasında gördü:: ”Bu gün Azərbaycanda kiçik səhmdarların hüquqlarının qorunması ilə əlaqədar heç bir qanunvericilik qaydaları yoxdur. Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində isə kiçik sahibkarların hüquqlarının qorunması ayrıca hüquqi aktlara söykənir. Həmin ölkələrdə səhmlərinin böyük əksəriyyətinə malik olan səhmdar heç də qərarları təkbaşına qəbul etmir. Bu idarəetmənin tam formalaşmaması müəssisənin hesabatlı və şəffaf olmasına da imkan vermir”. Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan ekspert Azərbaycanda da Korporativ idarəetmə məcəlləsinin hazırlanmasını zəruri hesab edir: ”Bu məcəllə ölkənin xüsusi hüquqi və biznes mühiti çərçivəsində şirkətlərin idarəetmə təcrübələrini təkmilləşdirmək və istiqamətləndirmək məqsədini daşıyan tövsiyəvi sənəd olmalıdır. Həmçinin Korporativ idarəetmə məcəlləsi hüquqi qüvvəyə malik olan və qanunve- riciliyin tərkib hissəsini təşkil edən məcəllələr ilə qarışdırılmamalıdır. Məcəllə korporativ idarəetmə sahəsində qabaqcıl təcrübələri özündə ehtiva etməlidir”. Sonda qeyd edək ki, Azərbaycan son dövrlərdə Dünya Bankı tərəfindən islahatçı ölkə elan edilib. 7 sahədə aparılan islahatlar böyük nailiyyətlər əldə etməsinə səbəb olub. Bütün bunlar misli görünməmiş bir nailiyyət kimi xarakterizə edilir. Beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, korporativ idaretmə islahatları uğurla başa çatarsa Azərbaycanın maliyyə bazarında görünməmiş sıçrayış, baş verər ki, bununla da ölkəmiz yaxın illər ərzində başqa ölkələr üçün bir təcrübə nümunəsi ola bilər. Son zamanlarda Azərbaycan Respublikasinda bank sisteminde ugurlu islahatlar ölkə İqtisadiyyatının inkişafında mühüm rol oynamışdır. Belə ki, bank texnologiya və məhsullarinın genislənməsi, bank sisteminin innovasiya təşəbbüsləri xeyli çoxalmışdır. Azərbaycanın bank sistemi keçən illər ərzində beynəlxalq bank təcrübəsində tətbiq edilən məhsul və texnologiyaların 72 mənimsənilməsində mühüm irəliləyişə nail olmuşdur. Hal-hazırda banklarin həm bazara təklif etdikleri xidmət və məhsullari, həm də əməliyyat - idarəetmə sistemleri yeni və mütərəqi texnologiyalara əsaslanir. Bazar seqmentinin genişləndirilməsi strategiyası isə, bankları məhsul çeşidini genişləndirməyə və nou-hau və elmi-tətbiqi innovasiyaları daha aktiv şəkildə tətbiq etmeyə sövq edir.(42) Təşkilati təkmilləşmə, idarəetmə texnologiyalarının inkişafı sahəsində böyük işlər görülmüşdür. Beynəlxalq maliyyə bazarlarında daha aktiv iştirak istəyi bankları qabaqcıl korporativ idarəetmə standartlarının tətbiq edilməsinə təşviq etmisdir. Hazirda öncül bank qurumlarinda bu bölmədə əhəmiyyətli nəticelərə də nail olunmuşdur. Qeyd edək ki, bank sistemində korporativ idarəetmə standartlarının tətbiqi əlahiddə də bank qanunvericiliyi vasitəsilə, həm də ki, banklarin institusional inkişafı istiqamətində həyata keçirilmiş iri layihələrlə də dəstəklənmişdir. Bu isə mütərəqqi idarəetmə texnologiyalarının tətbiqi sahəsində banklar üçün korporativ sektorla müqayisədə daha qabaqcıl şərtləri təmin etmisdir. Qeyd etməyimiz yerinə düşər ki, banklara güvənin bərpa edilməsi üçün mütərəqqi idarəetmə, risklərin tənzimlənməsi və daxili nəzarət sistemləri ilə yanaşı, dolğun maliyyə hesabatlığı sisteminin mövcud olması da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu bölmədə də mühüm nəticələr əldə olunmuşdur. Bank sistemi hər bir ölkədə Beynəlxalq Maliyyə Hesabatlıgı Standartlarina keçmiş mövcud yeganə İqtisadi sektordur. Bu standartlar investorların, kreditorların, əhalinin və bütün maraqlı tərəflərin banklar haqqında şəffaf maliyyə məlumatı əldə etmək imkanını artırmaqla, onların risklərinin əlverişli tənzimlənməsinə şərait yaradır. Bu isə öz növbəsində nəinki banklara güvəni bərpa edir, həmçinin bütövlükdə İqtisadi sistemdə risklərin endirilməsinə zəmin yaradır. Turan Bankda beynəlxalq korporativ idarəetmə standartlarının qabaqcıl təcrübəsinin tətbiq edilməsi səyinin nəticəsi kimi 5 iyun 2009-cu il tarixində Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının Azərbaycan Korporativ İdarəetmə Layihəsinin 2-ci fazasına qoşulması olmuşdur. Layihə çərçivəsində BMK-nın 73 ekspertleri tərəfindən TuranBankın menecmenti və struktur bölmələri ilə müsahibələr aparılmış, korporativ idarəetmənin qabaqcıl təcrübəsinin bankda tətbiq edilməsi həyata keçirilmişdir. Qeyd edək ki, 2 illik layihə çərçivəsində Bankın müxtəlif sahələrində aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilmişdir: (40) Korporativ İdarəetmə Məcəlləsinin hazirlanması Korporativ Katib vəzifəsinin yaradılması Maraqların Toqquşması və Aidiyyatı üzrə Şəxslərlə Əqdlərə dair Siyasətin işlənib hazırlanması Risklərin İdarəedilməsinə dair tədbirlərin həyata keçirilməsi Məlumatların açıqlanmasına dair Siyasətin hazirlanması və bu bölmə üzrə təcrübələrin təkmilləsdirilməsi Fəaliyyətin davamlı olmasına dair Siyasətin hazırlanması Dividend Siyasətinin işlənmməsi Bundan başqa, Bankın tədbirlər planında Səhmdarların Ümumi Yığıncagının Əsasnaməsinə düzəlişlər olunmuş, Səhmdarların Ümumi Yığıncagının və Müşahidə Şurasının fəaliyyətinin öncül təcrübələrə yaxınlasdırılması üçün tədbirlər həyata keçirilmiş, İdarə Heyətinin və Daxili Komitələrin fəaliyyətinin öncül təcrübələrə çatdırmaq üçün tövsiyyələr verilmiş və s. bir sıra tədbirlər icra olunmuşdur. Azərbaycan Mikromaliyyə Assosiyasiyası (AMA) Azərbaycanda Korporativ İdarəetmə standartlarinın səmərəli tətbiqini dəyərləndirmək məqsədilə, üzv olan təşkilatlar arasında "Effektiv Korporativ İdarəetmə" nominasiyası üzrə mükafat programı elan etmisdir. Qeyd edilən layihənin nəticəsi olaraq TuranBank, AMA- nın 29 yanvar 2013-cü il tarixində aparılan VI İllik Təltif Şam Ziyafətində "Effektiv Korporativ idarəetmə" nominasiyası üzrə mükafatla təltif olunmuşdur. 74 NƏTİCƏ Beləliklə, idarəetmə üçün müəssisənin miqyası vacib rol oynayır. Korporativ idareetməni xarakterizə edən əsas amil idarəetmənin tətbiq edilən metodları vasitəsilə müəyyən olunan idarəetmə metodologiyasıdır. Korporativ idarəetməni xarakterizə edən əsas göstərici korporativ səhmdar mülkiyyətinin, bu mülkiyyət tərəfindən idarəetmənin tətbiq olunan üsul və alətlərinin mövcud olmasıdır. Dünyada son illərdə çox böyük sürət qazanan qloballaşma və rəqabət şərtləri, xüsusi sektorun get-gedə artan rolu və bunlarla yanaşı 90-cı illərdə baş verən maliyyə böhranları və şirkət skandalları, korporativ idarəetmə anlayışının yaranmasında və inkişafında əhəmiyyətli ünsürlər olmuşdur. Digər bir tərəfdən, bu anlayışın inkişafı zamanı müxtəlif ölkələrdə, xüsusilə onların sahib olduğu qanuni sistemdən qaynaqlanan tətbiq fərqlilikləri da ortaya çıxmışdır. Müxtəlif beynəlxalq və milli təşkilatlar tərəfindən, korporativ idarəetmə mövzusunda nümayiş olunan prinsiplər də, korporativ idarəetmə təcrübələrinin geniş kütlələr mənimsənməsi və məşhur tətbiq sahəsi tapmasında olduqca təsirli olmuşur. Xüsusilə, xalqa açıq anonim şirkətlərin fəaliyyətlərinin, əsas səhmdarlarının yanında digər maraqlı tərəflərin da əlaqəsi istiqamətində idarə olunması ilə əlaqədar tənzimləmə və təkliflər ehtiva edən bu prinsiplər, müxtəlif ölkələrin də mövcud kommersiya qanunlarını bu qanunlar çərçivəsində təkrar nəzərdən keçirmələrini bir mənada zəruri etmişdir. Bütün bu izah edilən fəaliyyətlərinin yanında, korperativ idarəetmə prinsiplərinin nə dərəcədə və nə şəkildə tətbiq olunduğunun ölçülməsi mövzusu da, xüsusilə elmi araşdırmalara mövzu olmuşdur. Korporativ idarəetmə, rəhbərlik sistemində iştirak edən aktyorlar arasındakı əlaqələrdən təsirlənir. Nəzarət hissələrini əlində saxlayan səhmdarların şirkətə davranışını diqqətə çarpan bir şəkildə təsir edir, bunlar şəxslər, ailə birlikləri, ittifaq blokları ya da əksəriyyət hissələrini əlində saxlayan bir holdinq şirkəti vasitəsilə və ya çarpaz şərik olaraq hərəkət edən digər şirkətlər ola bilər. Bəzi bazarlarda, təşkilati investorlar, pay sahibi olaraq, şirkət rəhbərliyində get-gedə daha çox söz sahibi olmağı tələb etdikləri fərdi səhmdarlarla, ümumiyyətlə 75 rəhbərlik haqqlarını istifadə istəkli görünməməklə birlikdə, əksəriyyət hissələrini əlində saxlayan hissədarlardan və rəhbərlikdən ədalətli rəftar görmək istəyirlər. Bəzi rəhbərlik sistemlərində kreditorlar əhəmiyyətli bir rola sahib olub, şirkət performansı üzərində kənardan müşahidəçi kimi hərəkət etmə potensialına sahibdirlər. Korporativ idarəetmə anlayışı keçmişdə, OECD prinsiplərinin giriş hissəsində qeyd edildiyi kimi daşınan qiymətlər birjalarında əməliyyat aparan şirkətlərə yönəldilməsinə qarşı xüsusilə böhrandan sonra bütün şirkətləri, dövlət qurumlarını hətta dövlətləri də içinə alaraq genişlənmişdir. Kapitalın sürətli gəzdiyi və gəzməyə davam edəcəyi qloballaşma dövründə yeni böhranların baş vermə ehtimalı yüksəkdir. Bazarlara yeridilən pul istehsal sahələrinə deyil, yeni kapital bazarlarına yönəlmişdir. Səhmlərin qiymətləri inkişaf etmiş ölkələrdə rekordlar qırmağa davam edir. Sektoru canlandırmaq üçün ABŞ-da mortgage krediti almaq istəyənlər üçün lazım olan minimum kredit notları aşağı salınır. Qısaca, 2008-ci ildə partlayan şar şişməyə davam edir. Tədbirlərin, monitorinqlərin çox sıx olduğu, bir az boşaltmaq lazım olduğu böhranın üzərindən 10 ildən çox keçsə də yüksək səslə danışılmağa başlamışdır. Nəzarətdə olan bir sahənin, adamın, qurumun hesabat da verməyəcəyi, eyni zamanda şəffaf da olmayacağı son dərəcə açıqdır. Bu halda ədalətli olmaqdan da, öhdəliklərin yerinə yetirilməsindən də bəhs etmək mümkün deyil. Nəzəri baxımdan baxıldığında, "nəzarətdən yayınma" korporativ idarəetmənin dörd prinsipinin də tapdanmasına səbəb olur. Böhranların yalnız nəzarətlərlə qarşısının alınmayacağı açıqdır, ancaq nəzarətsiz bazarların da bizləri partlayışı labüd "şar" larla, "zəhərli varlıqlar" la qarşı qarşıya qoyduğu da unudulmamalıdır. Şirkətlərə kredit verən banklar müştərilərinin təşkilati və iş əxlaqına sahib olmalarını arzu edərkən, özləri etikadan kənar cinayətlərə imza atır. Qlobal böhran dövründə istər ABŞ-da, istərsə də Avropa Birliyində libor və valyuta məzənnəsi bağlı manipulyasiyalar üçün tələffüz edilən cərimələrin miqdarının 40 milyard dolları keçdiyini bildirilir. Qlobal (Birja Mütəxəssisləri Dərnəyi Mətbuat Bülleteni, 2014) maliyyə böhranın və bu böhranları ortaya çıxan aparıcı böhranların ölçüləri 76 düşündükdə, bu cəzaların buzdağı yalnız görünən üzü olduğunu söyləmək səhv olmaz. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi yaşanan böhran nə ilkdir, nə də son olacaq. Ancaq edilə biləcək olan bu cür böhranların depressiyaya çevrilməsinin qarşısının alınmasıdır. Bu isə həm şirkət, həm də dövlət bazasında risklərin fərqində olmaq, riski erkən müəyyən edərək düzgün qiymətləndirmək və riski düzgün idarə etmək ilə olur. Böhrandan çıxarılması lazım olan ən mühüm korporativ idarəetmə dərslərindən biri budur. |