Bikr va nobikr aerodrom qoplamlarini konstruksiyasi va ularni loyihalash Reja

Asfaltbeton qoplamalar.
Asfaltbeton qoplama – bikir bo‘lmagan qoplama turlaridan biri. Uning yuzi tekis bo‘ladi, turli uchastkalardan turli qalinlikda qurilishi mumkin. Asosan, reaktiv dvigatellarning issiq gaz oqimlari kam tegadigan, yonilg‘i va moylash materiallari to‘kilmaydigan elementlarda - RY da, SUQM ning o‘rta qismlarida qo‘llanadi. Reaktiv dvigatellarning gazlari uzoq vaqt (3-4 minutdan ortiq) ta’sir qiladigan, qoplama harorati 100⁰S dan oshadigan gaz oqim tezligi 50 km/sek va undan oshadigan uchastkalarda qo‘llash mumkin emas.
Bunday qoplamalarning asosiy qatlami – asfaltbeton qatlamdir. Uni chaqiq tosh, qum, mineral kukun va bitumdan oqilona aralashtirib, yotqizib, so‘ng muayyan darajada zichlab hosil qilinadi. Tarkibidagi chaqiq tosh, katta mustahkamlikka ega bo‘lgan, monolitning eng katta hajmini oladigan komponentdir. Chaqiq tosh qattiq toshlardan bitum aralashtirib, vulqonli yoki cho‘kma jinslar, domna shlaklardan tayyorlanadi. Jinslarning mustahkamligi, siqilishda 8...12x10⁷n/m². CHaqiq tosh bir xil bo‘lishi, tarkibida qumoq tuproq bo‘laklar bo‘lmasligi, changsimon va tuproq zarralari
2 % dan oshmasligi kerak, sovuqqa chidamli bo‘lishi kerak (qattiq va o‘rtacha sovuq sharoitlarda Mr₃ 350, yumshoq iqlimlarda Mr₃ 325 markali).
Asfaltbetonlar tarkibidagi qum chaqiq toshlar orasini to‘ldiradi, aralashmani yoyiluvchan, yotqizishga qulay qiladi; tabiiy va maydalangan qum bo‘ladi; yirik yoki o‘rtacha zarrali bo‘lishi, changsimon va tuproq zarralari 3 % dan oshmasligi kerak.
Mineral kukun aralashmani issiqqa bardoshli, mustahkam va zich qiladi; ohaktoshlar, dolomitlar, metallurgiya shlaklaridan (mustahkamligi kamida 210 MPa) tayyorlanadi; quruq, toza, g‘ovakli bo‘lishi kerak.
Bitum bog‘lovchilik vazifasini bajaradi. To‘g‘ri tayyorlangan asfalbeton plastik bo‘ladi, ayni vaqtda, haroratlar keskin tushganda ham, asos cho‘kkanda ham darz ketmasdan deformatsiyalanadi. Uni yuqorida aytilgan materiallarni qizigan holda, aralashtirgichda qorib tayyorlanadi.
Yotqizish harorati va aralashma tayyorlanadigan bitum haroratiga qarab, asfaltbeton qorishmalar uch xil bo‘ladi: issiq, iliq va sovuq.
Issiq asfaltbeton aralashma BID 90/130, BID 60/190 va BID 40/60 markali yopishqoq bitum bilan tayyorlanadi. YOtqiziladigan aralashma harorati 120-160⁰S bo‘lishi kerak. Iliq asfaltbeton aralashma BID 200/300, BID 130/200 markali yopishqoq bitum yoki BG 70/130, SG 130/200 markali suyuq aralashma harorati 80-130⁰S bo‘lishi kerak.
Sovuq aralashma SG 70/130 yoki MG 70/130 markali suyuq bitum bilan tayyorlanadi, yotqizilayotganda harorati 5...40⁰S bo‘lishi kerak.
Asfaltbeton aralashmalarni, qoidaga ko‘ra, issiq paytida yotqiziladi, chunki shunda qoplama eng mustahkam bo‘ladi. Sovuq asfaltbeton aralashmalar aerodromlarda ishlatilmaydi, chunki qoplama yuzasidagi mayda tokchalar reaktiv dvigatelning havo so‘rg‘ichiga kirib ketishi mumkin. Bu aralashmalardan ta’sir ishlarida foydalanish qulay; ularning tarkibida tosh miqdori ko‘p, o‘lchamlari ham kattaroq.
Bitum markasini aerodrom qurilayotgan rayonga qarab tanlanadi. Issiq iqlimda qovushqoqligi yuqori bitumlar, yog‘in-sochin ko‘p bo‘ladigan joylarda – qoplamani tez shakllantiradigan va monolit qiladigan suyuq bitumlar, slenetsli bitumlar ishlatiladi. Bitumlar sarfi mineral materiallar massasining 4...7 % ni tashkil etadi. Mineral materiallarning namligi optimal bo‘lsa, qoplamaning sifati yuqori bo‘ladi. Namligi etarli bo‘lmasa, qoplamaning qovushqoqligi past bo‘lib, tez emiriladi; namlik ortiqcha bo‘lsa, zichlash jarayonida to‘lqinlar va darzlar hosil bo‘ladi; mineral materiallarning tavsiya etiladigan namligi 3...5 %.
Suyuq bitumga qorilgan mayda va chaqiq tosh aralashmalari mustahkamligi va suvda bardoshligi jihatidan quyidagi talablarga javob berishi kerak
Siqilganda mustahkamlik chegarasi, MPa, kamida 50⁰S da...................... 0.5
Siqilganda mustahkamlik chegarasi, MPa, kamida 20⁰S da , kamida 0,5....... 0.8
Siqilganda mustahkamlik chegarasi, MPa, o‘sha, suvga to‘yingan holda, kamida .. 0.5
Massa bo‘yicha suvga to‘yinganlik, % ko‘pi bilan ......................................................... -3
Ko‘pchilik xajm bo‘yicha % ko‘pi bilan............................................................................ – 3
Mayda va chaqiq toshlarni qurilish joyida aralashtirish uchun statsionar va ko‘chma uskunalar ishlatiladi. Buning uchun diskli borona, kultivator, avtogreyder va yo‘l frezalaridan foydalanish mumkin.
Qora qoplamalarni kun issiq paytlarda qurib, shunday tugatish kerakki, havo harorati +10⁰S dan kam bo‘lmay turib 20-30 sutkada shakllansin va yog‘ingarchilikka qolmasin. SHunda bitum bir xil tarqalib, qoplama bir xil va mustahkam bo‘ladi.