Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

Nitq texnikası. 
Bu mərhələdə mətnin səslənən sözdə ifadə 
edilməsi metodikasına xüsusi diqqət yetirilir. İfaçı əsərin ideya-
məzmununa öz münasibətini müəyyənləşdirməli, mətni dinləyicilə-
rə təsirli şəkildə çatdırmaq, onların fikir, hiss, iradə və təxəyyülünə 
təsir etmək üçün nitqin məntiqi və texnikasına yiyələnməlidir. 
Nitq texnikasına mükəmməl yiyələnmək 
səs, tənəffüs, diksiya
vərdişlərinin tərbiyəsi üzrə iş aparılmasını tələb edir. Tənəffüs, səs, 
diksiya nitq texnikası anlayışının mühüm elementləri sayılır. Nitqin 
təsirliliyi ifaçının tənəffüs qaydalarına, diksiya və orfoepik norma-
lara bələdliyindən, öz səsini idarə etmək bacarığından, təxəyyülün-
dən asılıdır.
Səs. 
Nitqin yaranmasında mürəkkəb psixofizioloji fəaliyyətin 
nəticəsi olan səs iştirak edir. Səs insanın idrakı, hisləri və iradəsi ilə 
sıx əlaqəlidir. “Səs, bu və ya digər mühitdə (adətən havada) yayılıb 
eşitmə üzvü ilə qəbul olunan və beyində müəyyən təəssürat yaradan 
rəqslənmədir”.
1
Səs ifaçının əsas ifadə vasitəsidir. İfaçı məhz səslənən sözlə 
mətnin bütün emosional-məna çalarlarını, birbaşa ifadə edilməyən 
mətnaltı mənanı dinləyicilərə çatdırır.
Tənəffüs (nəfəsəalma və nəfəsvermə) səsin yaranmasının, 
səslənən sözün zəruri şərtidir.
Lakin səs bilavasitə səs tellərinin 
1
Ə.Dəmirçizadə. Müasir Azərbaycan dili. (Fonetika, orfoepiya, orfoqrafiya) Bakı: 
Maarif, 1972, s.16. 

---

61 
yerləşdiyi qırtlaqda yaranır. İnsan danışmağa hazırlaşarkən əvvəlcə 
nəfəs alır, sonra nəfəs verir. “Səsi idarə etmək, eləcə də onun saflığı, 
ürəyəyatımlılığı, dəyişmələri (avaz çalarları) düzgün tənəffüsdən 
(nəfəs alıb nəfəs verməkdən) asılıdır. Məsələ burasındadır ki, danı-
şıq və oxu prosesindəki tənəffüs adi fizioloji tənəffüsdən fərqlənir. 
Adi tənəffüs qeyri-ixtiyaridir, ahəngdardır, orqanizmin tələbatı əsa-
sında və sərbəst tənzimləməklə baş verir. Nitq və oxu prosesində
isə tənəffüs şüurlu olaraq idarə edilir, deməli ixtiyari olur. 
Tənəffüsün bu iki növü arasındakl fərq aşağıdakı şəkildə 
göstərilə bilər: