Bilimlendiriw ministrligi

11.6. Óz-ara baylanısqan indeksler 
Óz-ara baylanıslı indeksler járdeminde waqıyalar ortasındaǵı baylanıstı, 
nátiyjelik belginiń ulıwma ózgerisine tásir etetuǵın faktorlar kúshin analizlew 
imkaniyatı tuwıladı. Ulıwma indeksler ortasında tómendegi baylanıslar bar.
Baha indeksi (
I
p
) in satılǵan ónimniń tábiyiy muǵdarı indeksi (
I
q
) ne 
kóbeytsek, satılǵan ónimler qunı indeksin (
I
qp
) alamız.
𝐼
𝑝
∙ 𝐼
𝑞
= 𝐼
𝑝𝑞
∑ 𝑝
1
𝑞
1
∑ 𝑝
0
𝑞
1
∙
∑ 𝑝
0
𝑞
1
∑ 𝑞
0
𝑝
0
=
∑ 𝑞
1
𝑝
1
∑ 𝑞
0
𝑝
0
Máselen, tovarlar bahası ortasha 5 % ke joqarılaǵan, satılǵan ónim kólemi 
bolsa 7 % ke joqarılaǵan bolsa, tovar oborot 12,3 % ke kóbeyedi. 
1,05 × 1,07 = 1,123 𝑦𝑎𝑘𝑖 112,3%
Ónimniń ózine túser baha indeksin (
I
c
) islep shıǵarılǵan ónimniń tábiyiy 
muǵdarı indeksi (
I
q
) ne kóbeytsek, islep shıǵarıw qárejetleri indeksi (
I
qc
) kelip 
shıǵadı. 
𝐼
𝑐
∙ 𝐼
𝑞
= 𝐼
𝑞𝑐
∑ 𝑐
1
𝑞
1
∑ 𝑐
0
𝑞
1
∙
∑ 𝑞
1
𝑐
0
∑ 𝑞
0
𝑐
0
=
∑ 𝑞
1
𝑐
1
∑ 𝑞
0
𝑐
0
Mısalı, dán ónimlerin qayta islewshi kárхanada esabat dáwirinde bazis 
dáwirge qaraǵanda unnıń ózine túser bahası 25% ke, islep shıǵarılǵan unnıń 
muǵdarı 20% ke ósken bolsa, undı islep shıǵarıw boyınsha jámi qárejet 50%
 
ke 
joqarılaǵan: 

---

204 
1,25 × 1,20 = 1,50 𝑦𝑎𝑘𝑖 150%
 
Miynet ónimdarlıǵı indeks (
I
t
) in sarplanǵan miynet muǵdarı indeksi (
I
T
) ne 
kóbeytsek, islep shıǵarılǵan ónimniń muǵdar indeksi (I
a
) kelip shıǵadı: 
𝐼
𝑡
∙ 𝐼
𝑇
= 𝐼
𝑎
∑ 𝑡
0
𝑞
1
∑ 𝑡
1
𝑞
1
∙
∑ 𝑡
1
𝑞
1
∑ 𝑡
0
𝑞
0
=
∑ 𝑡
0
𝑞
1
∑ 𝑡
0
𝑞
0
Máselen, esabat dáwirinde bazis dáwirge qaraǵanda miynet ónimdarlıǵı 7% 
ke joqarılaǵan, sarıplanǵan ulıwma miynet muǵdarı 2% ke kemeygen bolsa, islep 
shıǵarılǵan ónimniń tábiyiy muǵdarı 4,9% ke joqarılaǵan: 
1,07 × 0,98 = 1,049 𝑦𝑎𝑘𝑖 104,9%
 
Zúráátlilik indeks (
I
z
)in egis maydanı indeksi (
I
m
)ne kóbeytsek, jalpı zúráát 
indeksi(
I
jz
) kelip shıǵadı: 
𝐼
𝑧
∙ 𝐼
𝑚
= 𝐼
𝑗𝑧
 
∑ 𝑧
1
𝑚
1
∑ 𝑧
0
𝑚
1
∙
∑ 𝑚
1
𝑧
0
∑ 𝑚
0
𝑧
0
=
∑ 𝑚
1
𝑧
1
∑ 𝑚
0
𝑧
0
 
Mısalı, esabat dáwirinde bazis dáwirge salıstırǵanda paхta zúráátliligi 5% ke 
joqarlaǵan, egis maydanı 3% ke azayǵan bolsa, jalpı zúráát muǵdarı 1,8% ke 
artadı. 
1,05 × 0,97 = 1,018 𝑦𝑎𝑘𝑖 101,8%
Baha indeksiniń (
Ip
) keri mánisi (
I
:
Ip
) puldıń satıp alıw qábileti indeksine 
teń 
𝐼
𝐼
𝐼
𝑝
⁄
=
𝐼
𝐼
𝑝
Mısalı, esabat dáwirinde bazis dáwirge salıstırǵanda bahalar ortasha 30% ke 
joqarlaǵan bolsa, onda 1 sumnıń satıp alıw qábliyeti 23, 1% ke kemeyedi: 
1: 1,3 = 0,769 𝑦𝑎𝑘𝑖 76,9%
 
Real miynet haqı indeksi (
I
r
m
) nominal miynet haqı indeksin (
I
n
m
) tutınıw 
tovarları hám хızmetleri indeksine (
I
ttx
) bólgenge teń: 
𝐼
𝑟𝑚
= 𝐼
𝑛𝑚
: 𝐼
𝑡𝑡𝑥

---

205 
Mısalı, avgust ayında nominal miynet haqı, iyul ayına salıstırǵanda 5% ke 
joqarlaǵan. Tutınıw tovarları hám хızmetlerdiń bahası 8% ke qımbatlaǵan. 
Nátiyjede real miynet haqı 2,8% ke kemeygen.
1,05: 1,08 = 0,972 𝑦𝑎𝑘𝑖 97,2%
Indeks járdeminde nátiyje belgige tásir etiwshi bir neshe faktorlardıń tásir 
kúshin anıqlaw múmkin. Mısalı, kárхana boyınsha tómendegi maǵlıwmatlar 
keltirilgen (11.6-keste).