Bilimlendiriw ministrligi

11.6-keste 
Faktorlı analiz ushın dáslepki maǵlıwmatlar 
№ 
Kórsetkishler 
Bazis dáwir 
Esabat dáwir 
1 Jalpı ónim (mln. sum) 
6348,72 
7132,48 
2 
Kárхana хızmetkerleriniń dizimdegi 
ortasha sanı 
960 
1000 
3 Sonnan: jumısshılar sanı
780 
820 
4 
Jumısshılardıń islegen jumıs kúnleri 
(adam-kún) 
219,07 
191,88 
5 
Jumısshılardıń islegen jumıs saatları 
(adam-saat) 
1511,5 
1485,1 
6 
Sonnan: jumıs waqtınan tısqarı islegen 
saatları 
43,8 
3,8 
Berilgen maǵlıwmatlarǵa tiykarlanıp, miynet ónimdarlıǵı hám jumıs 
waqtınan paydalanıw kórsetkishlerin esaplaymız (11.7-keste).
11.7-keste 
Jumıs waqtın paydalanıw kórsetkishlerin esaplaw tártibi 
Kórsetkishler 
Belgiler 
Bazis 
dáwir 
Esabat 
dáwir 
Dinamika 
kórsetkishleri 
Saatbay ónimdarlıq 
1˗qatar
5˗qatar
a 
4,2 
4,8 
1,143 
Tiykarǵı jumıs waqtınıń 
dawamıylıǵı-saatta 
5˗qatar−6˗qatar
4˗qatar
b 
6,7 
7,72 
1,152 
Jumıs waqtınan tısqarı islegen 
saatlar esabanan wzayttırılǵan 
jumıs kúni koefficienti 
5˗qatar
5˗qatar−6˗qatar
c 
1,03 
1,003 
0,974 
Bir хızmetkerge tuwra kelgen 
d 
0,281 
0,234 
0,833 

---

206 
ortasha islegen jumıs kúnleri 
4˗qatar
3˗qatar
Jumısshılardıń barlıq 
хızmetkerler sanındaǵı 
salmaǵı 
3˗qatar
2˗qatar
f 
0,81 
0,82 
1,009 
Bir хızmetkerge tuwra kelgen 
jalpı ónim 
1˗𝑞𝑎𝑡𝑎𝑟
2˗𝑞𝑎𝑡𝑎𝑟
e 
6,613 
7,132 
1,079 
Eger altınshı faktor sıpatında dizimdegi ortasha хızmetkrler sanın qabıl etip 
alsaq «
e
», onda jalpı ónim muǵdarınıń ulıwma ózgerisi tómendegi faktorlar tásiri 
astında boladı:
𝐼 =
𝑎
1
𝑏
1
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
0
𝑒
0
=
7132,48
6348,72
= 1,123
yaǵnıy jalpı ónim 12,3% ke yaki 783,76 mln. sumǵa kóbeygen. 
Hár bir faktor tásirin kórip shıǵamız: 
𝐼
𝑎
=
𝑎
1
𝑏
1
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
1
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
=
4,8 ∙ 7,72 ∙ 1,003 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
4,2 ∙ 7,72 ∙ 1,003 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
=
50,872
44,491
= 1,143
yaǵnıy jalpı ónim «
a
» faktorı esabına 14,3% ke yaki 6,381 mln. sumǵa 
kóbeygen 
(𝑎
1
− 𝑎
0
)𝑏
1
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
.
𝐼
𝑏
=
𝑎
0
𝑏
1
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
=
4,2 ∙ 7,72 ∙ 1,003 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,003 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
=
44,49
38,61
= 1,152
yaǵnıy jalpı ónim «
b
» faktorı esabına 15,2% ke yaki 5,879 mln. sumǵa 
kóbeygen 
(𝑏
1
− 𝑏
0
)𝑎
0
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
.
𝐼
𝑐
=
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
1
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
=
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,003 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
=
38,61
39,66
= 0,974
yaǵnıy jalpı ónim «
c
» faktorı esabına 2,6% ke yaki 1,050 mln. sumǵa 
kemeygen
(𝑐
1
− 𝑐
0
)𝑎
0
𝑏
0
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
.
𝐼
𝑑
=
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
1
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
1
𝑒
1
=
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,234 ∙ 0,82 ∙ 7,132
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,281 ∙ 0,82 ∙ 7,132
=
39,66
47,60
= 0,833
yaǵnıy jalpı ónim «
d
» faktorı esabına 16,7% ke yaki 7,942 mln. sumǵa 
kemeygen
(𝑑
1
− 𝑑
0
)𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑓
1
𝑒
1
.
𝐼
𝑓
=
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
1
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
0
𝑒
1
=
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,281 ∙ 0,82 ∙ 7,132
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,281 ∙ 0,81 ∙ 7,132
=
47,60
47,16
= 1,009

---

207 
yaǵnıy jalpı ónim «
f
» faktorı esabına 0,9% ke yaki 0,435 mln. sumǵa 
kóbeygen
(𝑓
1
− 𝑓
0
)𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑒
1
.
𝐼
𝑒
=
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
0
𝑒
1
𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
0
𝑒
0
=
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,281 ∙ 0,81 ∙ 7,132
4,2 ∙ 6,7 ∙ 1,03 ∙ 0,281 ∙ 0,81 ∙ 6,613
=
47,16
43,73
= 1,079
yaǵnıy jalpı ónim «
e
» faktorı esabına 7,9% ke yaki 3,433 mln. sumǵa 
kóbeygen
(𝑒
1
− 𝑒
0
)𝑎
0
𝑏
0
𝑐
0
𝑑
0
𝑓
0
.
Faktorlar tásirin tómendegishe ulıwmalastırıw múmkin (11.8-keste). 
11.8-keste 
Faktorlar tásir kúshin хarakterlewshi absolyut hám salıstırmalı muǵdarlar 
Faktorlar
Belgiler
Jalpı ónim muǵdarı 
ózgerisi 
mln. sum 
% 
Saatbay ónimdarlıq ózgeriwi esabına 
a 
+6,381 
+14,3 
Tiykarǵı jumıs waqtında kúnlik jumıs 
dawamıylıǵınıń ózgeriwi esabına 
b 
+5,879 
+15,2 
Jumıs waqtınan tısqarı islegen saatlar 
esabanan wzayttırılǵan jumıs kúnleri 
ózgeriwi esabına 
c 
-1,050 
-2,6 
Bir хızmetkerge tuwra kelgen ortasha 
islegen jumıs kúnleri ózgeriw esabına 
d 
-7,942 
-16,7 
Jumısshılardıń barlıq хızmetkerler 
sanındaǵı salmaǵınıń ózgeriwi esabına 
f 
+0,435 
+0,9 
Хızmetkerler sanınıń ózgeriwi esabına 
e 
3,433 
+7,9 
Jámi 
 
7,136 
19,0 
Keste maǵlıwmatlarınan 7,136 mln. sumlıq qosımsha jalpı ónimniń 
6,381mln. sumı saatbay ónimdarlıq ózgeriwi esabına, 5,879 mln. sum tiykarǵı 
jumıs waqtında kúnlik jumıs dawamıylıǵınıń ózgeriwi esabına tuwra kelgen. Bir 
хızmetkerge tuwra kelgen ortasha islegen jumıs kúnleri ózgeriwi qosımsha jalpı 
ónimniń ósiwine keri tásir kórsetip 7,942 mln. sum kemeyiwine alıp kelgen.
Хalıq dáramatın indeksaciyalaw degende хalıq tutınıw buyımları hám 
turımıslıq хızmetlerdiń qımbatlasqan bir bólegin yamasa tolıq bólegin qaplaw 
ushın puqaralardıń dáramatın asırıw túsiniledi. Indeksaciya – bul puqaralardı 
sociallıq qorǵaw boyınsha mámleket ulıwma siyasatınıń bir túri bolıp, хalıqtıń, 
ásirese tómen qatlamdaǵı puхaralar (pensionerler, mayıplar, kóp balalı semyalar, 

---

208 
sonday - aq jaslar)dıń pul dárámatların hám olardıń satıp alıw uqıbın saqlap 
qalıwǵa qaratılǵan.
Indeksaciya bir tárepten beriletuǵın miynet haqı, pensiya, stependiya hám 
basqa túrdegi dárámatlardıń dárejelerin qayta kóriw jolı menen de orınlanıwı 
múmkin.
Ámeliyatında eki usılda indeksaciyalanadı. 
a) avtomatik 
b) yarım avtomatik 
Avtomatik usılda miynet haqı baha indeksaciyasınıń ósiw pátine qarap 
asırıladı hám хalıqtıń zıyan kórgen dáramat bólegi tolıq qaplanadı. Biraq bul usıl 
miynet haqınıń nátiyjeli shólkemlestiriliwine keri tásir kórsetedi, sebebi bunda 
miynet haqınıń asıwı miynet ónimdarlıǵı menen baylanıspaǵan halda orınlanadı.
Dúnya júzlik ulıwma bazarǵa qatnasıwshı mámleketlerde yarım avtomatik 
indeksaciya usılı qollanıladı. Bul usıldıń áhmiyeti tómendegilerden ibarat: bahanıń 
asıwın esapqa alǵan halda miynet haqını qanshaǵa asırıw kerekligi úsh táreptiń 
qatnasında (mámleket, profsoyuz hám islewshiler) shártnama dúziw jolı menen 
sheshiledi. 
Indeksaciyanı ámelge asırıwda «Tutınıw sebetshesi» tártibin anıqlaw 
zárúrligi tuwıladı. Bul sebetshesiniń ózi júdá shártli túrde alınadı. Insanǵa zárúr 
bolǵan azıq–awqat, sanaat buyımları hám хızmetlerdiń tirishilik ushın jetkilikli 
kólemi «Tutınıw sebetshesi» dep ataladı. Bunda gáp eń zárúr talaplardı qalay 
bolmasın qanaatlandırıw haqqında baradı, yaǵnıy sol zatlarsız insan turımıs 
keshiriwi qıyın bolıp qaladı.