Siklik nukleotidlarning boshqaruv funksiyasi tegishli proteinkinazalarning
faollashuvi orqali amalga oshadi.
Siklik sAMF va sGMF larni hujayraviy
metabolizm jarayonini mustaqil ravishda boshqaruv funksiyasini ta‘minlovchi
sifatida qaraladi, lekin ular o‗rtasida ko‗p holatlarda antagonistik va sinergetik
munasabatlar mavjud bo‗ladi: sAMF (adrenalin kabi) yurak qisqarishini
stimullaydi, sGMF esa uni tormozlaydi (atsetilxolin kabi), sAMF silliq mushaklar
qisqarishini (ichak, bachadon, tomirlar) bo‗g‗adi, sGMF esa uni faollaydi; sAMF
hujayralar proliferatsiyasini tormozlaydi, sGMF esa uni stimullaydi; sGMF
atsetilxolin kabi postganglionar neyronlarni qutbsizlantiradi, sAMF esa ularni
giperqutblanishini keltirib chiqaradi.
Bundan tashqari sAMF lipolizni, glikogenni fosforolizni faollashtiradi,
insulin, prostanglandinlar, kalsitonin me‘dada xlorid kislota sekretsiyasini
stimullaydi, oqsillar sinteziga ta‘sir etadi, hujayralarning o‗sishini va
eritrotsitlarning agregatsiyasini ingibirlaydi.
Ish bajarayotgan mushakning bevosita energiya manbayi ATF bo‗lganiga
qaramay, uning mushakdagi miqdori uncha ko‗p bo‗lmaydi. Sutemizuvchilarning
mushagidagi makroergik birikma tarzidagi zaxira kreatinfosfat bo‗lsa,
umurtqasizlarda ‒ argininfosfat hisoblanadi. Bu birikmalarning makroergik
bog‗lari evaziga ADFdan ATF hosil bo‗ladi:
Kreatinfosfat Argininfosfat Tarkibida fosforli hosilalar tutuvchi makroergik birikmalardan tashqari, tioefir
birikmalar mavjud bo‗lib, sirka kislotasini atsillash kofermenti (koferment A yoki
KoA-SH) ta‘sirida faollanishi jarayonida hosil bo‗ladi. Koferment A ATF kabi
juda keng tarqalgan birikma, u barcha yuksak va tuban organizmlarda uchraydi va
adenozin, tioetanolamin, fosfat va pantoten kislotalardan tashkil topgan. KoA
organizmning eng muhim atsetillovchi moddasi hisoblanadi, uning ishtirokida
organizmda hosil bo‗lgan sirka kislotasining faollashuvi bilan birga yog‗ kislotalari
va boshqa qator moddalarning biosintezi amalga oshiriladi.
