Biokimyo va molekulyar

Gitsonlar. Kuchsi
z asos xossasiga ega ega bо‘lib, kо‘pchilik murakkab 
oqsillar tarkibiga kiradilar. 
Skleroproteinlar. Suvda, tuzlar, kislota va ishqorlar eritmalarida 
erimaydilar. Bu guruh oqsillar teri, jun, suyak, tirnoq, soch, ipak fibroini 
taribida uchraydilar. Ularnin
g tarkibida kо‘p miqdorda oltingugurt mavjud 
bо‘ladi.
Proteidlar. 
Proteidlar oqsilsiz qismning tarkibiga kо‘ra quyidagi 
guruhlarga bо‘linadilar. 
Nukleoproteidlar. Gidrolizlanganda oddiy oqsillar, asosan gitsonlar va 
protaninlar bilan nuklein kislotalar ho
sil bо‘ladi. Nuklein kislotalar о‘z 
navbatida 
uglevodlar, 
fosfor 
kislota 
va 
geterotsiklik 
birikmalarga 

---

17 
gidrolizlanadilar. 
Nukleoproteidlar 
ishqorlarda 
eriydilar, 
kislotalarda 
erimaydilar. Ular protoplazmalar, tо‘qimalar va viruslar tarkibiga kiradilar.
Fosfoproteidlar. Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan fosfor kislota 
hosil bо‘ladi, kuchli kislotalik xususiyatiga ega. Kislotalar ta’sirida iviydi. 
Ularga sut kazeiniga taalluqlidir. 
Glyukoproteidlar. Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan uglevodlar 
hosil b
о‘ladi. Suvda erimaydi. Suyultirilgan ishqor eritmalarida eriydi. Neytral 
xususiyatga ega. Qizdirilganda ivimaydi. 
Xromoproteidlar. Gidrolizlanganda oddiy oqsillar bilan rangli 
moddalarni hosil qiladi. Ularga qon gemoglobini misol bо‘ladi. Murakkab 
oqsilla
rning boshqa guruhlari ham ma’lum. 
2.3.
§. 
Oqsillarning aminokislota tarkibi va
aminokisiotalarning tasnifi. 
Oqsillar tarkibiga 25 ga yaqin turli aminokislotalar kiradi. Bu 
aminokislotalardan 8 tasi almashtirib bо‘lmaydigan aminokislotalar deb atalib, 
ula
rni inson tayyor holda itse’mol qiladi. Agar, shu 8 ta aminokislotalardan 
birortasi inson itse’mol qilayotgan ovqat tarkibida yetarli darajada bо‘lmasa, 
bu turli kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bо‘ladi. 
Oqsillar gidrolizlanganda tabiiy aminokislotalar (ularni soni 22 ta) ning 
barchasi hosil bо‘ladi. Turli oqsillardagi aminokislotalarni miqdori turlicha 
bо‘ladi. Suvda eriydigan oqsillar monodispers tuzilishga egalar. Chunki ular 
aniq aminokislota tarkibiga ega va bu aminokislotalar ma’lum tartib bilan 
bog‘lanishida hosil bо‘lgandir. Oqsil molekulasida aminokislota qoldiqlari 
chiziqli peptid bog‘ bilan bog‘langan. Oqsillarni aminokislotalar qoldig‘idan 
peptid bog‘ hosil qilib tuzilganligi haqida 1907 yilda Z.Fisher va 
Gofiyeysorlar fikr bildirganlar. Bir aminokislotadagi karbosiklik guruh 
qо‘shni aminokislotaning aminoguruhi bilan ta’sirlanib, amid hosil qiladi. 
Alohida peptid qismlari bir-birlarida 
–
NH 
–
CO 
–
CHR 
–
dagi yon zanjirdagi 
guruh (R) lar bilan farq qiladilar: 100 tagacha aminokislota qoldig‘i
saqlagan 
birikmalar peptidlar 100 tadan ortiq aminokislota qoldig‘i saqlagan birikmalar 

---

18 
oqsillar deb ataladi. Aminokislotalarning birikish tartibi ularning ikki tarafida 
molekulalarni ajratib olish bilan aniqlanadi. Buning uchun aminokislotalar 
gidrolizga barqaror b
о‘lgan birikmalarga aylantiriladilar. Shu usul bilan 
kо‘pchilik oddiy oqsillar misulin, inoglobin, ribonukleazalar va boshqalarning 
tuzilishlari aniqlangan. Juda kо‘p oqsillar uchun aminokislotalarning 
qaytarilish tartibi aniqlangan.