Biolog 10 indd

mikroevolutsiya 
deyiladi. 
Populatsiya evolutsiyaning eng kichik va asosiy birligi hisoblanadi. 
Chunki evolutsion jarayon populatsiya ichida boshlanadi. Populatsiya 
individlari orasida doimo irsiy oʻzgaruvchanlik paydo boʻlib turadi. Jinsiy 
koʻpayish tufayli bu oʻzgaruvchanlik populatsiya individlari orasida tarqaladi. 
Populatsiyada boradigan yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish tufayli 
foydali oʻzgarishlarga ega boʻlgan individlar saqlanib qolib, nasl beradi. 
Bundan keyingi evolutsion jarayonlarda populatsiya kenja tur va turlarni hosil 
qiladi. Populatsiya genofondning yo‘naltirilgan o‘zgarishlari tabiiy tanlanish 
7 – Biologiya 10

---

194
natijasida kechadi. Tabiiy tanlanish tufayli populatsiyalarning genofondida 
foydali, ya’ni mazkur muhit sharoitida organizmlarning yashab qolishini 
ta’minlaydigan genlar mustahkamlanadi. Ularning ulushi orta boradi va 
genofondning umumiy tarkibi o‘zgaradi. 
XX asrga kelib irsiyat va o‘zgaruvchanlik, bir va har xil turga kiruvchi 
organizmlar orasidagi munosabatlar, tur strukturasi kabi masalalar atrofl icha 
o‘rganila boshlandi. Genetika, ekologiya, molekular biologiya singari bio-
logiyaning yangi shoxobchalari shakllandi. Mazkur fanlarning klassik darvinizm 
bilan qo‘shilishi natijasida evolutsiyaning sintetik nazariyasi yaratildi.
Evolutsiya sintetik nazariyasining asosiy qoidalarini quyidagicha ifodalash 
mumkin:
1. Populatsiya – evolutsiyaning eng kichik, elementar birligi.
2. Populatsiya genetik tarkibining o‘zgarishi evolutsiyaning elementar 
hodisasi hisoblanadi.
3. Evolutsiyaning boshlang‘ich materiali mutatsion va kombinativ 
o‘zgaruvchanlik hisoblanadi.
4. Evolutsiyaning harakatlantiruvchi omillari: populatsiya to‘lqini, genetik-
avtomatik jarayonlar (genlar dreyfi ), migratsiya, alohidalanish, yashash uchun 
kurashda yuzaga chiqadigan tabiiy tanlanishdan iborat.
5. Mutatsion va kombinativ o‘zgaruvchanlik, populatsiya to‘lqini va 
alohidalanish tasodifi y yo‘naltirilmagan xarakterga ega omillardir. 
6. Evolutsiyaning yo‘naltiruvchi omili yashash uchun kurash asosida paydo 
bo‘ladigan tabiiy tanlanishdir. 
7. Evolutsiya asta-sekin va uzoq davom etadigan jarayondir. 
8. Tur o‘zaro bog‘langan, morfologik, fi ziologik va genetik jihatdan farq 
qiladigan, biroq reproduktiv jihatdan alohidalashmagan birliklar – kenja turlar 
va populatsiyalardan tarkib topadi. 
9. Allellar almashinuvi, genlar oqimi tur ichidagina ro‘y beradi. 
10. Evolutsiya divergent xarakterga ega, ya’ni bir turdan bir necha turlar 
kelib chiqishi mumkin, ba’zan esa yagona bir turdan boshqa yagona tur kelib 
chiqishi mumkin. 
11. Mikroevolutsiya tur doirasida, makroevolutsiya turdan yuqori sistematik 
birliklarda yuzaga keladigan evolutsion jarayonlarni ifodalaydi.

---

195