Biolog 10 indd
Moslanishlarning kelib chiqishi
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Organizmdagi moslanishlarning nisbiyligi.
|
Moslanishlarning kelib chiqishi.
Darvin tashqi muhitning muayyan sharoitida organizm lardagi murakkab va turli-tuman moslanishlar qanday paydo bo‘lganligini ilmiy asosda tu shuntirib berdi. Darvin mulohazasi qanchalik to‘g‘ri ekanligini aniqlash maqsadida kapalaklar tana rangining o‘zgarishiga oid ma’lumotlarni tahlil qilib chiqamiz. XVIII–XIX asrdan boshlab tangaqanotlilarning 70 ga yaqin turida tana rangining o‘zgarganligi ma’lum bo‘ldi. Bunday o‘zgarishlarning sababi qayin odimchisi deb nom olgan kapalak turida atrofl icha o‘rganildi (104-rasm). Mazkur kapalakning tanasi oq rangda bo‘lib, u oqqayin po‘stlog‘iga o‘tirganda ko‘zga tashlanmaydi. Binobarin, u himoya vazifasini o‘taydi. Keyingi 200 yil davomida ko‘pgina Yevropa mamlakatlarida zavod-fab- ri kala rning ko‘payishi va ulardan ajralgan 104-rasm . Qayin odimchisi kapalagining shahardagi (qoramtir) va daladagi (oqish) formalari. 190 chiqindilar hisobiga shahar, sanoat markazlari ifl oslanib, daraxt tanalari, shox-shabbalari, barglari qurum, changlar bilan qoplana bordi. Ma’lumki, muhit omillarining o‘zgarishi u yerda yashayotgan organizmlarga ta’sir etmay qolmaydi. Shunga ko‘ra qishloq joylarda mutatsion o‘zgaruvchanlik natijasida qoramtir kapalaklar paydo bo‘lsa, ular tezda hasharotxo‘r qushlar tomonidan yeb bitirilgan. Sanoatlashgan markazlarda esa bunday kapalaklar rangi qurum bosgan daraxt tanasi, shox-shabbasi rangida bo‘lgani sababli himoya vazifasini o‘tagan. Shu zaylda shaharda qoramtir, qishloqda oq rangli kapalaklar son jihatdan ko‘paya borgan. Genetiklarning aniqlashicha, qayin odimchisi kapalagida tana rangi xatti-harakatining o‘z garishi gen mutatsiyasiga aloqador. Organizmdagi moslanishlarning nisbiyligi. Organizmlarning muhit sharoitiga moslanishi uzoq muddatli tarixiy jarayonda tabiiy tanlanish ta’siri tufayli paydo bo‘lgan. Shunga qaramay u mutlaq emas, nisbiydir. Moslanishning nisbiy xarakterda ekanligini juda ko‘p dalillar yordamida isbotlash mumkin. Organizmda bir turdan saqlanish uchun paydo bo‘lgan moslanishlar boshqa turdan himoyalanishda samara bermadi. Masalan, cho‘l toshbaqalarining kosa lari ko‘pchilik yirtqich hayvonlardan himoya qilsa ham burgut, boltayutar, sarisor kabi yirtqich qushlardan himoya qila olmaydi. Chunki ular toshbaqalarni osmondan qattiq yerga tashlab parchalab yeydilar. Shunga o‘xshash tipratikanning «tikanli po‘stini» ham uni yirtqich hayvonlardan, xususan, tulkilardan himoya qila olmaydi. Ko‘pchilik hayvonlar, va odamlar uchun xavfl i hisoblangan zaharli ilonlarni mangustlar, tipratikanlar, cho‘chqalar yeyishi ma’lum. Ari, qovog‘arini aksariyat ko‘pchilik hasharotxo‘r qushlar yemaydi, lekin ular Sirdaryo atrofi da uchrovchi qarchig‘aysimon oilasiga kiruvchi arixo‘r qushning asosiy ozig‘i hisoblanadi. Qaldirg‘ochning uzun qanotlari, havo muhitida foydali bo‘lsa-da, yerdagi harakatlanishiga xalaqit beradi. Xuddi shuningdek, tog‘ g‘ozlari barmoqlarining orasidagi parda suvda suzish uchun qulay, lekin quruqlikda harakatlanish uchun noqulay. Hayvonlardagi yashash uchun kurash tabiiy tanlanish ta’sirida shakllangan instinktlar ba’zan maqsadga nomuvofi q bo‘ladi. Chunonchi, tungi kapalaklar oq gullardan nektar yig‘ish instinktiga ega. Shu bilan tungi kapalaklar yorug‘ beruvchi lampaga yaqinlashib o‘zlarini nobud qilishlarini har bir o‘quvchi ko‘rgan. Bularning hammasi organizmlardagi barcha moslanishlar mutlaq emas, nisbiy ekanligidan dalolat beradi. |