Biolog 10 indd

Molekular biologiya
. Hujayra tuzilishida, unda kechadigan jarayonlarni 
energiya bilan ta’minlashda oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar, uglevodlar 
asosiy o‘rinni egallaydi. Ular orasida oqsillar va nuklein kislotalar hujayra 
hayotida muhim o‘rin tutadigan makromolekulalardir
. 
Kelib chiqishi yaqin va uzoq bo‘lgan turlarning ma’lum bir tarixiy 
taraqqiyot davrida makromolekulalardagi o‘zgarishlarni aniqlash uchun 
makromolekulalar (DNK)ni duragaylash, oqsil (gemoglobin, mioglobin, 
sitoxrom) molekula tarkibidagi aminokislotalarning joylashish tartibini 
belgilash va boshqa usullar qo‘llaniladi. Molekular biologiya rivojlanishining 
hozirgi holati har xil turlarga mansub organizmlar DNKsidagi nukleotidlar, 
oqsil molekulasidagi aminokislotalar joylashishidagi o‘zgarishlarni tahlil 
qilish va oqibatda ular orasidagi o‘xshashlik va farqlar darajasini aniqlash 
mumkinligini ko‘rsatmoqda. Har bir aminokislotani oqsil molekulasidagi 
almashinuvi bir, ikki, uch nukleotidlarning o‘zgarishi bilan aloqador. Shu bois 
u yoki bu oqsil molekulasidagi aminokislotalar almashinuvini e’tiborga olib, 
ana shu oqsil molekulasi sintezida qatnashgan gen tarkibidagi nukleotidlar 
almashinuv miqdorining maksimum va minimumini kompyuter yordamida 
hisoblash mumkin. Olingan ma’lumotlarga asoslanib ma’lum vaqt mobaynida 
oqsil molekulasida o‘rtacha qancha aminokislota almashinilganligi, gen 
tarkibidagi nukleotidlar joylanishida qanday o‘zgarishlar ro‘y berganligi 
to‘g‘risida hukm chiqarish mumkin. 
Odam eritrotsitlaridagi gemoglobin oqsili o‘zaro o‘xshash ikkita 
α
va 
ikkita 
β 
zanjirdan tashkil topgan. 
α
zanjirning har bir 141
 
tadan, 
β
zanjirning 

---

201
har bir zanjiri 146 tadan aminokislota qoldig‘idan iborat. Gemoglobinning