3. Kislorodli bosqich – hujayraning nafas olishi. 22-rasm. Moddalar almashinuvi bosqichlari.
1. Tayyorgarlik bosqichi. Bu bosqich tirik organizmlarning ovqat hazm
qilish organlarida va hujayra lizosomasi fermentlari ishtirokida o‘tadi. Bu
bosqichda ovqat hazm qilish organlarida ishlab chiqiladigan fermentlar ta’sirida
yuqori molekulali organik birikmalar kichik molekulalarga, ya’ni oqsillar
aminokislotalarga, lipidlar glitserin va yog‘ kislotalariga, polisaxaridlar esa
monosaxaridlarga parchalanadi.
Tayyorgarlik bosqichida hosil bo‘lgan energiya issiqlik sifatida to‘-
liq tarqalib ketadi. Bu bosqichda hosil bo‘lgan moddalarning bir qismi hu-
jayraning hayotiy jarayonlari uchun zarur bo‘ladigan organik moddalarining
sintezlanishiga sarfl anadi, bir qismi esa parchalanadi.
2. Kislorodsiz bosqich. Kislorodsiz bosqich (glikoliz)da tayyorgarlik
bosqichida hosil bo‘lgan kichik molekulali organik moddalar, masalan glukoza
kislorod ishtirokisiz fermentlar ta’sirida parchalanadi. Glikoliz – glukozaning
ko‘p bosqichli kislorodsiz parchalanishidir. Glikoliz natijasida bir molekula
glukozadan 2 molekula sut kislotasi (C
3 H
6 O
3 ) , 2 molekula ATF hosil bo‘ladi,
hamda 2 molekula suv ajralib chiqadi. Bir molekula glukozaning kislorodsiz
parchalanishi natijasida jami 200 kJ energiya ajraladi. Bu energiyaning 40% i
41
ATFning fosfat bog‘lariga to‘planadi. Qolgan 60% energiya esa issiqlik sifatida
tarqalib ketadi.
C
6 H
12 O
6 + 2H
3 PO
4 + 2ADF
= 2C
3 H
6 O
