Biologiya 5 new indd

Q e d u rtm _ u z
4 1 -ra s m . Gullagan o‘rik daraxti.
o ‘simliklar daraxt, buta va o ‘t ko‘ rinishida b o ‘ lishi mumkin. Gul- 
li o ‘simliklarga daraxtlardan o ‘ rik, terak; butalardan anor, limon; 
o ‘tlardan qoqi, b u g ‘doy kabi o ‘simliklarni kiritish mumkin.
O ‘ rik erta bahorda gullaydigan o ‘simlik (41-rasm). Dastlab gul 
kurtaklari, keyin barg kurtaklarini yozadi. Bargi oddiy, tuxumsimon 
shaklda. Dastlabki tukkan mevasi - dovuchcha vitaminga boy 
bo‘ lib, iste’ mol qilinadi. Pishgan mevasi yurakni quvvatlantirishda, 
qonni suyultirishda katta ahamiyatga ega. Quritilgan mevasi - tur- 
shak holida ham iste’ mol qilinadi. Danagi ichidagi m ag‘zi B guruh 
vitaminlariga boy, aqliy faoliyatni yaxshilaydi.
T e ra k uzunligi 3 0 - 45 m, bargi oddiy tuxumsimon, poyasi tik 
va tez o ‘suvchi daraxt. Avval gullab, keyin barg yozadi. May oyida 
teraklarning urug‘chili tuplarida m omiqqa o ‘xshash uchma meva 
hosil bo‘ ladi (42-rasm). Uchma mevalari allergiya chaqirish xusu- 
siyatiga ega. Terak y o g ‘ochbop o ‘simlik, asosan, uy-joy qurilishida 
va boshqa sohalarda ishlatiladi. Chang va shovqinni yaxshi yutadi. 
Ko‘pincha y o ‘ l chetlariga ekiladi.
Yuksak o ‘simliklar juda xilma-xil bo‘ lib, sporalari va urug‘ lari 
yordamida ko‘payadi. Urug‘dan ko‘ payadigan o ‘simliklarda tashqi
47

---

4 2 -ra s m . Terakning uchma mevali shoxi va bargi.
muhit o ‘zgarishlariga turli moslanishlar paydo b o ‘ lgan. Urug‘ larning 
meva bilan himoyalanganligi ularni keng tarqalishi uchun imkoni- 
yat yaratadi. Shunga ko‘ra, hozirgi kunda yopiq urug‘ li o ‘simliklar 
keng tarqalgan.
1. Sporali o'simliklarga misol keltiring.
2.
Qaysi yuksak sporali o'simlikning ildizi bo'lmaydi?
3. Qaysi o'simlik ikki xil poyaga ega?
4. Qaysi o‘simlik sorus hosil qiladi?
5. Ochiq urug‘li o‘simliklardan qanday maqsadlarda foydalani- 
ladi?
6. Yopiq urug‘li o‘simliklar yana qanday nomlanadi?
48

---