Biotexnologiya asoslari

3. KALLUS TO’QIMALAR KULTURASI 
 
Umumiy holati 
 
Ajratilgan to’qimalar kulturasi odatda yoki kallusli, yoki shish (juda kam holatda) to’qima 
bo’lishi mumkin. Kallusli kultura tabaqalashmagan (dedifferensirovanno’y) hujayralardan tashkil 
topgan, tartibsiz to’qimalardir. Keyinroq ular kallusliga ixtisoslashadi, ya’ni o’ziga xos ravishda 
tabaqalashadi. Kallus degani qadoq (qotib qolgan) degan ma’noni anglatib, in vitro sharoitida 
alohida olingan to’qimalarni (eksplantlar) bir qismida va butun o’simlikni bir qismida 
(shikastlanganda) paydo bo’lishi mumkin. 
In vitro sharoitida kallus to’qima, asosan oq yoki sariqrog’ juda hm kam holatlarda och-yashil 
rangda bo’ladi. Kallus hujayralar qariganda, to’q qo’ng’ir rangga kiradilar, bunga sabab ularda 

---

fenol birikmalarini to’planishi bilan bog’liq. Vaqt o’tishi bilan fenollar oksidlanib, linonga 
aylanadilar. Ulardan qutulish maqsdida ozuqa muhitiga antioksidantlar qo’shiladi. 
Kallus to’qimalar amorf bo’lib, ma’lum bir anatomik tuzilishga ega eamslar, ammo kelib – 
chiqishi va o’stirish sharoitiga qarab, har xil konsistensiyaga (suyuq - quyuq va x.) ega bo’ladilar:
¾
Birinchi 
– uvalanib ketadigan po’k xolatda kichik agregatlarga engil maydalanib 
ketadigan, kuchli suvlangan hujayralar
; 
¾
Ikkinchi – 
o’rta zichli yaxshi namoyon bo’lib turadigan meristemali o’choqlar
;
 
¾
Uchinchi – 
zich xolatda, unda kambiy (o’simlik po’tlog’i tagidagi bo’linuvchan 
hujayralar) elementlari va o’tkazuvchi tizim tabaqalashgan (differensiasiya) holatda 
uchraydi
. 
O’simlik hujayrasini tabasizlanishi va uni kallusga aylaniishi uchun shart bo’lgan sharoit-bu 
ozuqa muhiti tarkibida ikki fitogormonlarni ya’ni auksinlar va sitokininlarni bo’lishidir. Auksinlar 
hujayralarni tabaqasizlanishini (dedifferensirovka) chaqirsa ularni bo’linishiga tayyorlaydi, 
sitokininlar tabaqasizlangan hujayralarni bo’linishiga (troliforsiya) olib keladi. Agar tarkibida 
gormon saqlamagan ozuqa muhitiga poya, barg yoki ildizni bir qismini tiqib qo’yilsa, hujayralarni 
bo’linishi amalga oshmaydi va kallus to’qima hosil bo’lmaydi. Bu tabaqalashgan hujayralarni 
bo’linaolmasligi bilan bog’liqdir (3.1-rasm). 
3.1-rasm. 
Turli xil eksplantlardan kallus 
to’qimasi kultura-larini olish: 

---

Har bir hujayra o’sishni uch bosqichda o’tadi:
¾