Biotexnologiya asoslari

Ikkinchi guruh
: prolaktinlar va o’stirish gormonlari. Bu gormonlar 170–195 amnokislotalardan 
iborat bo’ladi, bu gormonlar pregormon signal peptidida uzunligi 25 aminokislota holda 
parchalanadi. Gen muhandisligi tajribalarida bu gormonlar ham uzun molekula holida sintez 
qilib olinadi va keyin ma’lum uchastkasidan kesiladi. Hujayraning mRNK sida sintezlanuvchi 
o’sish gormonlari genlari ham sun’iy holda olinadi. 
Amaliyotda–191 aminokislotadan tashkil topgan gipofizgormoni – samototropin olingan va 

---

qo’llanmoqda. U spesefik turga ega bo’ladi va shuning uchun medisinada hayvon samototropini 
qo’llaniladi. 
Uchinchi guruh: glikozillangan gormonlardan tashkil topgan bo’lib, ikkita subedinisadan 
iborat. Bu guruh: follikulstimulyator, lyutsonizirlovchi va tireotropinli gormonlar kiradi. 
Bular hammasi glikozillangan bo’lgani holda bakteriya hujayrasida to’liq holda 
sintezlanmaydi. To’liq sintezlansa gormonlar olish uchun ularning genlari achitqilarga (achitqi hosil 
qilgan glkozillangan gormonlar odamga gormonlariga mos keladi) yoki to’qima hujayralariga 
o’tqaziladi. Gen muhandisligi usullari yordamida aurikulin garmoni ishlab chiqiladigan 
rekombinant mikroorganizmlar yaratilgan. U organizmda qon aylanishi bosimi, organizmdan tuz va 
suvlar ajralish regulyasiyasi, yurak to’qimalari sintezida asosiy rol o’ynaydi. 
Renin hosil qiluvchi gen markaziy zveno bo’lib, renin– antigiotezin–aldosterol va qon 
bosimining oshishini ta’minlaydi. 
Garmonlar maxsus hujayralarda ishlab chiqarilib qon orqali butun organizmga tarqatiladi va 
xilma xil hujayra - nishonlarga ta’sir etib ularda o’tadigan ma’lum hayotiy zarur jarayonlarni 
boshqarishda faol ishtirok etadilar. 
Ko’pincha qanday sharoitda garmonlardan foydalaniladi?:
 
1.
Avloddan-avlodga o’tadigan ba’zi-bir nuqsonlarni (qand kasalligi, past bo’ylik, jinsiy sustlik 
va x.q.) to’ldirish uchun yoki hayot davomida kelib chiqadigan kasalliklarni davolash uchun. 
2.
Garmonlar tomonidan boshqarilib turiladigan jarayonlarni yanada jadallashtirish uchun 
(ko’p nasllilikni jadallashtirish va x.k.).
Garmonlardan tibbiyotda yanada kengroq foydalanishga eng avvalo ularning kamligi to’g’on 
bo’lib turibdi. O’tgan asrning 80-yillarigacha garmonlar manbai bo’lib, inson va hayvon to’qimalari 
va organlari hamda donorlarning qonlari xizmat qilgan. 
Ammo, keyingi yillarda biopreparatlar manbai sifatida inson organlaridan yoki qonidan 
foydalanish cheklab qo’yildi. Bunga asosiy sabab insonlar orasida keng tarqalib ketadigan xilma-xil 
virus kasalliklarini, ayniqsa OITS (SPID) ni tarqalishidan xadiksirashdir. 
Hayvonlardan olinadigan oqsil tabiatli garmonlar inson oqsillaridan immunologik farq qiladi 
va shu sababli insonlarda har xil allergik reaksiyalar chiqishiga sabab bo’ladi. Bunday 
reaksiyalarning kuchi garmon tabiatiga hamda uni qabul qiluvchi kasallarni tabiati bilan uzviy 
bog’liqdir. 
SHunga qaramasdan hozirgi vaqtgacha ham ko’pchilik kasalliklarni oldini olish yoki davolash 
uchun hayvon garmonlaridan foydalanib kelinmoqda.
Gen muxandisligi davriga kelgan biotexnologiya fani inson va hayvonlardan an’naviy usulda 
olinib kelinadigan garmonlar va boshqa preparatlarni sanoat miqyosida ishlab chiqarish 
mumkinligini butun dunyoga namoyish qildi. SHu tufayli ham, hozirgi vaqtda ko’plab hayotiy zarur 
biopreparatlar gen muxandisligi usullaridan foydalanib yaratilgan mikroorganizmlar yordamida 
ishlab chiqarilmoqda. Mana shunday preparatlardan eng muhimlarini ko’rib chiqamiz.