Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sənəd № 621 AKT
|
Sənəd № 607 Dindirmə protokolu 1919-cu il, 24 fevral. Bakı şəhəri. Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis- mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir: İran təbəəsi, Xoy şəhərinin sakini, Məşədi Abbas Hacı Rza oğlu, 50 ya- şım var, Bakı şəhəri, 1-ci Kanitapinskaya küçəsi, 109 №-li evdə yaşayıram.
263 FƏSİL III. MÜXTƏLİF MİLLƏTLƏRDƏN OLAN BAKI SAKİNLƏRİNİN VƏ XARİCİ VƏTƏNDAŞLARIN ŞAHİD İFADƏLƏRİ 1918-ci ilin mart ayının 18-də Bakıda törədilən qanlı hadisələr zama- nı, müsəlmanlar ermənilər tərəfindən amansızcasına qətlə yetirilərkən, mənim oğlum, 20 yaşlı gənc, Sadıq da ermənilərin qurbanı olmuşdur. Ermənilər yuxarıda göstərilən tarixdə mənim evimin yanındakı küçədə oğlumu yaraladılar və yaralı oğlum, qanı axa-axa evə gəldi. Ağır yaralını özümüzlə aparmaq iqtidarında olmadığımız üçün, onu evdə qoyaraq, mən ailəmin bütün üzvləri ilə birlikdə, qaçmaqla canımızı qurtardıq. Barışıq elan edildikdən sonra evimə qayıtdıqda, oğlumu ölmüş və eybəcər hala salınmış vəziyyətdə tapdım, bədənində çoxlu sayda süngü yaraları var idi, başı isə demək olar ki, tamamilə əzilmişdi, görünür, ermənilər iri daşlar- la oğlumun başına vurmuşdular. Beləliklə, mən bədbəxt, sonuncu oğlu- mu və qoca yaşlarımda sonuncu dayağımı itirdim. Ermənilər tərəfindən həmçinin mənim mənzilim talan edilmiş və 173.905 rubl (yeni qiymətlə) dəyərində əmlakım aparılmışdır. Oxundu. Savadlıdır. İmza. (ərəb hərfləri ilə) Komissiya üzvləri: А.Hacı-İrzayev, А.Kluge (imzalar) AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 26, v. 88.
Ələkbər Tağı oğlu, İran təbəəsi, Bakı şəhəri, Bazarnaya küçəsi, 43 №-li evdə yaşayıram, savadsızam. Mənim, biri Vrangelskaya küçəsi, 19 №-li evdə, digəri isə Bazarna- ya küçəsi, 3 №-li evdə yerləşən iki çayxanam, həmçinin Vorontsovs- kaya küçəsi 7 №-li evdə baqqal dükanım, Bazarnaya küçəsi, 3 №-li evdə isə mənzilim var idi. Mart ayının 20-də erməni əsgərləri mənim hər iki çayxanamı, baqqal dükanımı və mənzilimi - 224.000 dəyərində - qarət et- mişlər. Qarət edilmiş əşyaların siyahısını təqdim edirəm. Qarətdən sonra erməni əsgərləri içində 50 nəfərdən artıq müsəlmanın tamamilə yandığı BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 264
“Dağıstan” mehmanxanasına od vurdular, “Dağıstan” mehmanxanasının qarşısında yerləşən Karvansaraya od vurdular və burada 100 nəfərdən ar- tıq müsəlman tamamilə yandı. Bunun ardınca erməni əsgərləri Abbas Ey- vazovun Lalayevin evində yerləşən Karvansarayına soxuldular və erməni zabiti revolverlə 7 müsəlmanı – mənim üç bacım oğlanlarını – Mövsüm Ağa Sadıq oğlunu, Mirzə Bağır Mövsüm oğlunu, Qulam Əli Bəyməmməd oğlunu, Qarabağ sakini Salmanı və onun qardaşı İsgəndəri, “Növbahar” restoranının işçisi Qurban Əlini öldürdülər. Ola bilsin ki, ermənilər daha çox adam öldürmüşlər, lakin mən yalnız bu şəxsləri tanıyıram. Mən “Dağıstan” mehmanxanasında idim və İran konsulunun evinə qaça bildim. Oxundu. Savadsızdır. Komissiya üzvləri: M.Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 15, v. 38-39. Sənəd № 609 Dindirmə protokolu 1918-ci il, 18 noyabr. Bakı şəhəri. Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis- mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir: Məşədi Şükür Hüseyn oğlu, 30 yaşım var, İran təbəəsiyəm, Bakı şəhəri, Çadrovaya küçəsində yaşayıram. Bu ilin mart ayının ortalarında erməni əsgərləri evimizə soxuldu- lar, beş müsəlmanı – İran təbəələrini və bir qadını öldürdülər. Mən erməni əsgərlərinə 5822 rubl verdim və bunun sayəsində ermənilər məni öldürmədilər, ancaq məni və ailəmi əsir apardılar. Ermənilər müsəlman evlərinin hamısını qarət etdilər və bütün əşyaları götürüb apardılar. Ermənilər mənim də mənzilimi qarət etdilər və təqdim etdi- yim siyahıda göstərilmiş əşyalarımızı apardılar, bu siyahının işə əlavə olunmasını xahiş edirəm. Ermənilər mənzilimi 27.350 rubl dəyərində qarət etmişlər. Oxundu. Savadsızdır.
265 FƏSİL III. MÜXTƏLİF MİLLƏTLƏRDƏN OLAN BAKI SAKİNLƏRİNİN VƏ XARİCİ VƏTƏNDAŞLARIN ŞAHİD İFADƏLƏRİ Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvü: Məmməd Xan Təkinski (imza). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 161.
Əli Murad Səfər Əli oğlu, 35 yaşım var, İran təbəəsi, Sərab şəhərin- dənəm, Bakı şəhəri, Budaqovskaya küçəsi, 81 №-li evdə yaşayıram. Bakı şəhərində 1918-ci il mart hadisələri zamanı silahlı ermənilər yuxarıda göstərilən evə soxuldular və iki hissəyə ayrılaraq, mənzillərə gir- məyə başladılar; onlar daha sağlam və gənc kişiləri öldürdülər, qadınla- rı və qoca və xəstə kişiləri, o cümlədən, bütün ailəmlə birlikdə, məni də əsir götürdülər, və şəhər nəqliyyatının 5-ci Kanitapinskaya küçəsindəki binasına apardılar. Orada 4 gün saxladıqdan sonra bütün əsirlərlə birlikdə məni azad etdilər və mən öz mənzilimə qayıtdıqda, onun ermənilər tərə- findən qarət edildiyini gördüm: köhnə qiymətlərlə 22.085 rubl dəyərində qiymətləndirdiyim əmlakımın hamısı qarət edilmişdi. Qarət edilmiş əş- yaların siyahısının işə əlavə olunmasını xahiş edirəm. Oxundu. Savadlıdır. İmza. Komissiya üzvləri: Aleksandroviç, А.Kluge, А.Hacı-İrzayev (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 25, v. 4. BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 266
Sənəd № 617 Dindirmə protokolu 1918-ci il, 9 dekabr. Bakı şəhəri. Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis- mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir: Yaqub Məmməd Tağı oğlu, 35 yaşım var, İran təbəəsi, Zabrat kən- dində, Volginskaya küçəsi 262 №-li evdə yaşayıram. Bu il sentyabr ayının ilk günlərində erməni əsgərləri Zabrata girdilər. Mən qaçdım, ermənilər isə mənim dükanımı 29.660 rubl məbləğində qarət etdilər və 3.300 nağd pulu apardılar. Siyahını təqdim edirəm. Mənə məlumdur ki, ermənilər Zabrat kəndində 30 nəfəri öldürmüş və hər şeyi talan etmişlər. Bundan başqa, erməni əsgərləri mənim evimi qarət etmiş və mənim əşyalarımı aparmışlar. Oxundu. İmza (ərəb hərfləri ilə). Komissiya üzvləri: M.Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 14, v. 102. Sənəd № 618 Dindirmə protokolu 1918-ci il, 9 dekabr. Bakı şəhəri. Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis- mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir: Müftəli İsmayıl oğlu, 35 yaşım var, İran təbəəsi, çoxdan Bakıda, 7-ci Parallelnaya küçəsində yaşayıram, savadsızam. Bu il mart ayında ermənilər quldurluq yolu ilə mənim evimi soyublar, amma mənim yaxınlarımdan heç kimi öldürməyiblər və yaralamayıblar, çünki qaçmışdıq. Əşyaların siyahısını təqdim edirəm. Köhnə qiymətlə cəmi 8.200 rubl məbləğində əmlak qarət olunmuşdur. İfadə oxundu. Savadsızdır. 267 FƏSİL III. MÜXTƏLİF MİLLƏTLƏRDƏN OLAN BAKI SAKİNLƏRİNİN VƏ XARİCİ VƏTƏNDAŞLARIN ŞAHİD İFADƏLƏRİ Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sədri: Ələk. Xasməmmədov Komissiya üzvü: А.Kluge (imza). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 14, v. 96.
Muxtar Həsən oğlu Hüseynov, 45 yaşlı, İran təbəəsi, Bakı şəhəri, Aziatskaya küçəsi, 1 №-li evdə ,Axundovun evi, yaşayıram. Bakı şəhərində 1918-ci il mart qırğınları zamanı Qubernskaya küçəsi 57 №-li evdə yerləşən bərbərxana dağıdılmış və 22.700 rubl məbləğində müxtəlif əmlak qarət edilmişdir. Savadlıdır, oxunmuşdur. İmza (ərəb hərfləri ilə). Komissiya üzvləri: A.Hacı-İrzayev, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 26, v. 58.
Fəxrəddin Abdulla oğlu, 33 yaşım var, İran təbəəsi, çoxdan Bakıda, 7-ci Parallelnaya küçəsində yaşayıram, savadsızam. Bu il sentyabr ayının ilk günlərində erməni əsgərləri Sabunçuya gir- dilər və mənim dükanımı 45.340 rubl məbləğində qarət etdilər. Oxundu. İmza (ərəb hərfləri ilə). Komissiya üzvləri: M.Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 14, v. 102. FƏSİL IV DƏYMİŞ ZİYANLAR HAQQINDA ŞAHİD İFADƏLƏRİ (mülki, sənaye, sosial, ticarət və digər obyektlər)
269 FƏSİL IV. DƏYMİŞ ZİYANLAR HAQQINDA ŞAHİD İFADƏLƏRİ (mülki, sənaye, sosial, ticarət və digər obyektlər)
1918-ci il, 22 noyabrda Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası, ekspert qismində xüsusi olaraq dəvət edilmiş qu- berniya Mühəndisi A.M.Şternberqin iştirakı ilə, “İsmailiyyə” Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin 1918-ci ilin martında yanmış binasına baxış ke- çirdi və aşağıdakıları aşkar etdi. Bina Nikolayevskaya küçəsində Birinci və İkinci Nikolayevskaya dön- gələrinin arasında yerləşir və 4 №-li məhəllənin 440 kvadrat sajen ərazi- sini əhatə edir. Bina azacıq Mavritaniya üslubunun qarışığı ilə qotika üslubunda, göstərilən üslubun detallarının hazırlanması üçün zəruri olan çox gözəl yonulan yerli əhəngdaşının Badamdar növündən - kiçik müstəvilərin kaşı kərpic və mozaik medalyonlarla bəzədilməsi ilə - tikilmişdir. Binanın ictimai istifadə üçün nəzərdə tutulmuş əsas hissəsi dəbdəbəli daxili bəzəyi və bütün detalların dəqiqliyi ilə seçilirdi. Hal-hazırda bina- nın həyətə yarımsirkulyar çıxıntısında yerləşən mərkəzi giriş pilləkəni tamamilə uçmuşdur. Dəmir-beton pilləkənlər və tirlər onların üzərinə tökülmüş tavanın və yuxarı meydançanın dəmir tirlərinin ağırlığına da- vam gətirməmişdir və yanğının çox yüksək temperaturundan əyilmiş və qatlanmış bu tirlərlə birlikdə pilləkənin aşağı meydançasında xaotik tonqal yaratmışdır. Binanın çatı, həmçinin iki rəngli mərkəzi böyük salo- nun üstündəki tirləri ağacdan idi və onlar tamamilə yanmışdır; lakin ça- tıların şprengel hissələrini birləşdirən iri dəmir halqalar və onlara doğru çəkilib gətirilmiş tavan tirləri uçaraq 1-ci mərtəbənin döşəməsinin dəmir tirləri üzrə kərpic qübbələri müxtəlif yerlərdən deşmişdir və yerdən yuxa- rıya qədər birbaşa dəliklər açmışdır. Salonun döşəməsinin tirləri hərarət- dən əyilmişdir və döşəmənin düz səthi bütövlükdə çatlarla dolu dalğavarı görünüş ifadə edir. Salonun, foyenin və pilləkənin yapma naxışlı kirəc bəzək işləməsi hərarətdən və divar daşlarının alışmasından aralanmış və bəzi yerlərdə qopub düşmüşdür. Əsas korpusun divarlarının hər iki tərəfdən alovun hərarətinə məruz qalmış yerlərində – daşın keyfiyyətini o dərəcədə dəyiş- mişdir ki, ondan tikinti materialı kimi istifadə edilə bilməz. Daha az yan-
BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 270
mış bayır fasad divarı, daşlarda olan çatlar, laylanma və yanğının sonrakı nəticələrinin olacağı ehtimalı nəzərə alnmaqla, atmosfer təsirləri ilə bir- likdə yalnız çox məsuliyyət istəməyən tikintilərdə yonulmamış daş kimi istifadə edilə bilər. Əsas korpusun birinci mərtəbəsi əsas girişdən gələn bir aralıq istisna olmaqla, 4 böyük mağaza gözündən – kənardakılar dəmir-beton örtüklü – ibarət idi. Əsas dəmir-beton tirlər hərarətin təsirindən əhəmiyyətli dərə- cədə əyilmişdir və onların, eləcə də kənar pilləkənlərin uçmaq təhlükəsi vardır. Onların konstruksiyası – dəmirləri divara oturdulmuş dəmir-be- ton pilləkənlər, kosoursuz (pilləkənin yan taxtası) dəmir tirlər üzərində meydançalar. Daxili hərarətdən bayır divar qabarma vermişdir və daxili divarlarda pilləkənin iki səkisinin arasındakı hissədən keçən çatlar ya- ranmışdır, bu səbəbdən asma pilləkənin bağlılığı pozulmuşdur və uçmaq təhlükəsi vardır. İşçilər üçün mənzil kimi nəzərdə tutulmuş yan fligellər (evlər) həm fasadına, həm də daxili bəzəyinə görə əsas binadan sadədir. Hər üç mərtəbədə tirlər ağacdan idi, tamamilə yanmışlar və damın uçma- sı nəticəsində indi binanın bünövrəsi heç bir otaqlara bölünmə əlaməti olmadan açıq görünür. Binanın hər yerində yalnız korlanmış vəziyyətdə daş və dəmir hissələr qalmışdır və hətta fasad pəncərələrinin dəmir çər- çivələrinin sement işləmələri hərarətin təsirindən uçub tökülmüşdür, bü- tün çərçivələr, qapılar və s. tamamilə yox dərəcəsindədir. Bina buxarla isitmə sistemi ilə təchiz edilmişdi və kameraların qa- lıqlarından göründüyü kini, yəqin ki, qızdırılmış havanın verilməsi ilə isidilirmiş, lakin pəncərələrin taxçalarındakı əyilmiş, yanıb qaralmış borulardan asılıb qalan radiatorların vəziyyəti onların hətta əsaslı tə- mirdən sonra istifadə edilməsinin mümkünlüyünü şübhə altında qo- yur. Binanın mərkəzi hissəsi kifayət qədər çoxlu sayda yanğınsöndürən kranlarla təchiz edilmişdi, lakin onların, baxış keçirilməsi mümkün olanlarının, hamısı bağlı idi və bu da alovun lokallaşdırılması üçün təd- birlərin görülmədiyindən xəbər verir, daha doğrusu əksinə, belə ki, bi- nada alışan material çox az idi və buna baxmayaraq bu aktda göstərilən səbəblərə görə bütün binanın hal-hazırda heç bir qiyməti olmadığı bi- zim tərəfimizdən təsdiq olunur. Eskizə əsasən binanın həcmi təxminən 3000 kub sajen təşkil edir. 1907-1908-ci illərdə bu cür binanın bəzəkli işlənmə ilə tikilməsinin dəyə- ri bir kub sajena görə 100-120 rubl təşkil edirdi və deməli, binanın qiy- 271 FƏSİL IV. DƏYMİŞ ZİYANLAR HAQQINDA ŞAHİD İFADƏLƏRİ (mülki, sənaye, sosial, ticarət və digər obyektlər) məti 330.000 rubla yaxın olmalı idi. Hal-hazırda işçi qüvvəsinin qiyməti o vaxtdan 25 dəfə, tikinti materiallarının qiyməti isə orta hesabla 20 dəfə artmışdır. Orta hesabla işçi qüvvəsinə çəkilən xərci materialın xərcinə bə- rabər tutsaq, binanın indi tikilməsinin qiymətinin 22 dəfə artdığını alırıq, yəni bu qiymət 7.260.000 rubl təşkil edir və bunu hazırkı aktda yazmağı qərara aldıq. Bakı Quberniya Mühəndisi: Mühəndis Şternberq (imza). Komissiya üzvləri: Məmməd Xan Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 168-169. Sənəd № 622 Protokol 1918-ci il, 22 noyabr, Bakı şəhəri. Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının tapşırığı ilə, adı çəkilən Komissiyanın üzvü, aşağıda adları çəkilən şahidlərin iştirakı ilə ermənilər tərəfindən 1918-ci ilin martında Bazarnaya küçəsində yandırılmış bi- naların xarabalıqlarına baxış keçirmişdir: 1. Bazar küçəsinin başlanğıcında Xanlarovun evinin xarabalıqları yerləşir; hal-hazırda aşağı mərtəbə təmir edilmişdir. Təsvir edilən evin fasadı Bazarnaya küçəsinə, yan fasadları isə Vrangelevskaya və Çelya- yevskaya küçələrinə baxır. Bazarnaya küçəsi tərəfdən binanın uzunluğu 60 addıma, yan tərəflərdən isə – 45 addıma bərabərdir. Aşağı mərtəbə elə təmir edilmişdir ki, burada hal-hazırda dükan kimi icarəyə verilmiş 26 dükan gözü, içəri tərəfdən isə - müxtəlif anbarlar kimi icarəyə verilmiş 20 dükan gözü yerləşir. Həm tavanlar, həm də döşəmə və divarlar (yan) yenidən tikilmişdir. Yuxarı mərtəbənin yalnız divarları qalmışdır, həm də şərq küncü ta- mamilə açılmışdır, belə ki, aşağı mərtəbədə Vrangelevkaya küçəsi tərəf- dən üç dükan gözünün və Çelyavskaya küçəsi tərəfdən üç dükan gözünün divarlarının yuxarı hissəsində davamı yoxdur. Baxış keçirilən evin həyətində, yəqin ki, evin dördbucaqlı şəklində ti- kilmiş dörd korpusu boyunca uzanan geniş daş qalereyanın qalıqları görü- nür. Hal-hazırda qalereyadan orda-burda çox dağılmış, daşdan hörülmüş
BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 272
ikimərtəbəli divar qalmışdır; divarda əvvəlki qalereyanın pəncərələrini, bəzi yerlərdə isə qapıları olmuş 14 böyük, yarımdairəvi, tağ dəlikləri var- dır. Qalereyanın nə tavanı, nə də döşəməsi qalmamışdır. Divarların hər yerində his və alovun izləri görünür. Ev sahiblərinin, həmçinin qonşuların dediyinə görə, təsvir edilən evin yuxarı mərtəbəsində 35 ayrı-ayrı nömrələrdən ibarət olan “Dağıstan” mehmanxanası var idi. Dağıntıların bayırdan və daxildən fotoşəkilləri çə- kilmişdir. 2. Yaxınlıqda Bakı sakini Məmməd Sadıq Talıbov tərəfindən icarəyə gö- türülmüş və aşağı mərtəbəsi artıq təmir edilmiş evin xarabalıqları yerlə- şir. Evin əsas fasadı Bazarnaya küçəsinə, yan fasadları isə Çelyayevskaya və Kolyubakinskaya küçələrinə baxır. Əsas fasadın uzunluğu 60 addıma, yan fasadların isə – 42 addıma bərabərdir. Ev, daxildən dördbucaqlı həyə- ti olmaqla, düzbucaq formasında tikilmişdir. Aşağı mərtəbəsində divarlar təzələnmiş, döşəmə və tavan yenidən vurulmuşdur. Bu binada dükan və müxtəlif anbarlar kimi icarəyə verilmiş bayırdan 34 dükan gözü və içəri- dən 24 dükan gözü yerləşir. Üst mərtəbədən yalnız bəzi yerlərdə yüngülcə uçulmuş və alov izləri olan xarici və daxili divarlar qalmışdır. Həm divarlar, həm onların üzərin- də bəzi yerlərdə qalmış ornamentlər binanın şərq üslubunda tikildiyin- dən xəbər verir. Baxış keçirilən evin həyətində onun dörd fasadı boyunca, yəqin ki, evin hər iki mərtəbəsinə əlavə olaraq tikilmiş qalereyanın çöl divarını təşkil edən geniş, daşdan hörülmüş ikimərtəbəli divar mövcuddur. Divar həddən artıq korlanmışdır və üzərində alov izləri vardır. Qalereyanın alt hissəsi təmir edilmişdir, döşəmə, tavan, qapı və pəncərələr qaydaya salın- mışdır və hal-hazırda burada anbar kimi icarəyə verilmiş 24 dükan gözü yerləşir. Alovdan daha çox ziyan çəkmiş üst mərtəbə təmir olunmamışdır; tavansız və döşəməsizdir. Divarlarda yanmış qapı və pəncərələrdən sonra qalmış bir sıra dəliklər görünür. Evin daxili divarında, üst mərtəbədə əvvəlki qapı və pəncərələrdən 42 dəlik qalmışdır. Evin icarədarı Məmməd Sadıq Talıbovun sözlərinə görə, ikinci mərtəbədə onun 40 otaqdan ibarət “İsgəndəriyyə” mehmanxanası yerləşirdi. Evin xarabalıqlarının iki görünüşdə fotoşəkilləri çəkilmişdir. 3. Həmin Bazarnaya küçəsində, bir qədər aralıda “İslamiyyə” meh- 273 FƏSİL IV. DƏYMİŞ ZİYANLAR HAQQINDA ŞAHİD İFADƏLƏRİ (mülki, sənaye, sosial, ticarət və digər obyektlər) manxanasının olduğu Hacı Mustafa Rəsulovun evinin xarabalıqları yer- ləşir. Əsas fasad Qubernskaya küçəsi boyunca 70 addım uzunluğunda, yan fasad Bazarnaya küçəsi boyunca 55 addım uzunluğundadır, evin arxa fa- sadı isə 70 addım uzunluğunda Staro-Poçtovaya küçəsinə çıxır. 4. Evdən yalnız yarımdağılmış iki mərtəbəli, aşağı hissəsində – Bazar- naya küçəsi tərəfdən isə üç mərtəbəli, üzərində alov və tüstü izləri olan divarlar qalmışdır. Qubernskaya küçəsinə çıxan birinci mərtəbədə 15 bö- yük dəlik – keçmiş dükan gözlərinin qalıqları görünür: eyni sayda böyük dəliklər ikinci mərtəbədə də nəzərə açılır. Bazarnaya küçəsinə çıxan bi- rinci mərtəbənin divarlarında keçmiş dükan gözlərindən qalmış 11 bö- yük dəlik görünür; ikinci mərtəbədə kiçik ölçülərdə 22 dəlik – pəncərə iz- ləri görünür. Evin Staro-Poçtovaya küçəsinə baxan arxa divarında, aşağı mərtəbədə də dükan gözlərinin 15 dəliyi görünür, üst mərtəbədə isə kiçik ölçülərdə 15 dəlik – əvvəlcədən orada olmuş pəncərələrin izləri görünür. Bazarnaya küçəsinə doğru torpağın səviyyəsinin təbii surətdə aşağı en- məsi səbəbindən, divar həmin tərəfdən 3 mərtəbə hündürlüyündə tikil- mişdir; 3-cü mərtəbədən yalnız bu fasadının küncləri üzrə iki aralıq qal- mışdır. Təsvir olunan binanın həyətinə girmək mümkün deyildir, çünki divar- lar, tavanlar və dam uçaraq oraya girişi tamamilə tutmuşdur. Evin sahibi Hacı Mustafa Rəsulov tərəfindən təqdim edilmiş məlumat- lara əsasən, təsvir edilən evdə; birinci mərtəbədə bayırdan 26, daxildən isə 14 mağaza; yuxarı mərtəbədə 60 otaqdan ibarət olan “İslamiyyə” meh- manxanası yerləşirdi. Xarabalıqların bayır tərəfdən fotoşəkilləri çəkilmişdir. Şahidlər: B.Buludxanov, … ( iki imza). Komissiya üzvü: А.Kluge (imza). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, i. 13, v. 170- 172.
|