BİZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
65
Tərəfdaşlıq
•  Siyasi üstünlüklər barədə məsləhət üçün daimi və ya xüsusi ekspert qrupu kimi işçi 
qrup və ya komitə formalaşdırılır.
2. İlkin variantların hazırlanması və təhlil 
Dövlət  orqanlarının  adətən  siyasət  hazırlanması  üçün  yaxşı  müəyyənləşdirilmiş  prosesləri 
olur. Burada vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları çox zaman problemlərin müəyyən olunması, həll 
yollarının təklif edilməsi və üstünlük verdikləri təklif üçün dəlillərin toplanması kimi sahələrə 
cəlb  olunur.  Bu  mərhələdə  məsləhətləşmə  imkanlarına  dəstək  vermək,  əsas  maraqlı 
tərəflərdən məlumat toplamaq üçün dialoqun müxtəlif formalarını tapmaq başlıca məsələdir.
Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları aşağıdakıları edə bilər:
•  Təşviq etmək: layihə siyasətinin təsir dairəsində olan maraqlı tərəflərin ehtiyac və 
maraqlarının nəzərə alınmasına zəmanət. 
•  İnformasiya vermək və maarifləndirmə aparmaq: üzvləri və xidmət istifadəçilərini layihə 
hazırlanması prosesi haqqında məlumatlandırmaq. 
•  Təcrübə və məsləhətlərlə təmin etmək: baxılan məsələlər üzrə təhlil və tədqiqat 
aparmaq, siyasi layihəyə daxil edilməsi məqsədilə əlavə prioritetlər irəli sürmək. 
•  Yeniliklər etmək: yeni yanaşmalar, praktik çözümlər və xüsusi istifadəçi qrupların fayda 
gətirən konkret modellərinin tətbiqi vasitəsilə həll variantları təklif etmək.
•  Xidmətlərlə təminat: xüsusi istifadəçilərin ehtiyaclarını nəzərə almaq və lazımi şərtləri 
yerinə yetirmək üçün məlumatla təmin etmək. 
•  Nəzarət funksiyasını yerinə yetirmək: aidiyyəti tərəflərin maraqlarını nəzərə almaq və 
layihə hazırlanması prosesinin inkluzivliyini izləmək.
Hökumət qurumları aşağıdakıları edə bilər:
Məlumat vermək:
 cari məsləhət prosesləri üzrə vaxtında və təfsilatlı məlumat çatdırmaq.
•  İnklüziv prosedurları həyata keçirmək: aydın məqsədlər, iştirak qaydaları, vaxt çərçivəsi, 
əlaqələr və s. kimi minimum məsləhətləşmə standartlarını işləyib hazırlamaq və onlara 
əməl etmək; bütün maraqlı tərəfləri çağırmaqla açıq məsləhətləşmə görüşləri keçirmək.
•  Resurs təminatı: vətəndaş cəmiyyətinin müxtəlif səviyyələrdə işirakını təmin etmək 
üçün müvafiq vaxt və vasitələr.
•  Məsuliyyətli ol: müvafiq siyasət formalaşdıranların fəal iştirakını təmin etmək üçün dinlə, 
reaksiya göstər, cavab ver. 
Faydalı vasitə və mexanizmlər: 
Məlumat 
•  Məlumatın müxtəlif formatlarda mövcudluğu ilə siyasətin ilkin variantının işlənib 
hazırlanması    üçün vahid məlumat nöqtəsi daxil olmaqla siyasi sənədlərə açıq və 
sərbəst əlçatımlılıq.

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
66
•  Əsas sənədlərə tam əlçatımlı və ictimai tədbirlərlə bağlı elanlar verən vebsayt.
•  Siyasi layihəni formalaşdırmaq üçün baxışları əks etdirən sənədlər, məktublar, 
manifestlər vasitəsilə təşviqat və lobbiçilik.
•  Dinləmələr, görüşlər və müzakirələr zamanı baxmaq və dinləmək üçün internetdə 
yayımlanma. 
•  Siyasi layihənin hazırlanma prosesinə töhfə vermək məqsədilə araşdırma aparmaq.
Məsləhətləşmə və dialoq
•  Narahatlıq doğuran həssas məsələləri müəyyən və şərh etmək üçün maraqlı tərəflərlə 
dinləmələr və sual-cavab panelləri keçirmək, üzbəüz və onlayn təklifləri toplamaq.
•  Siyasi layihənin hazırlanmasında istifadə edilə biləcək xüsusi tədqiqat və ya araşdırma 
aparılması üçün ekspertlərin iştirakı ilə seminarlar və görüşlər.
•  Vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərindən yaradılan və ya onların da daxil olduğu bir çox 
maraqlı tərəflərdən ibarət komitə və məşvərət qurumları; ya daimi, ya da xüsusi 
qaydada.
Tərəfdaşlıq
•  Layihənin birgə hazırlanması: qanunvericiliyin və ya siyasi prosesin hissələrinin ilkin 
variantının hazırlanmasında fəal iştirak.
3. Siyasəti müəyyən etmək
Siyasi  qərar  qəbulu  milli  kontekstə  və  qanunvericiliyə  görə  dəyişir.  Ümumi  xarakteristik 
cəhət  budur  ki,  ya  nazirlik  tərəfindən  hökumətin  siyasi  direktivi  yaradılır,  ya  parlament 
səsverməsi ilə qanun qəbul olunur, ya da ümumxalq referendumu yolu ilə böyük bir siyasi 
proses başladılır. 
Qanun  layihələri  və  təkliflər  vətəndaş  cəmiyyətinin  töhfələri,  iştirakı  üçün  açıq  olmalıdır. 
Qərar verməzdən əvvəl hökumət qurumları müxtəlif baxış və rəyləri qiymətləndirməlidir. Bu 
mərhələdə məlumatlı şəkildə məsləhətləşmə qərar qəbulu üçün əsasdır. 
Qərar ümumxalq səsverməsi, referendum və ya birgə qərar mexanizmi ilə verilmədiyi halda, 
yekun seçim səlahiyyəti hökumət qurumlarında olur.
Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları aşağıdakıları edə bilər:
•  Təşviq etmək: qərar qəbul edənlərə səsvermədən əvvəl təsir göstərmək.
•  Məlumat vermək və maarifləndirmə aparmaq: üzvləri və xidmət istifadəçilərini siyasi 
qərar seçimləri, onların potensial təsirləri haqqında məlumatlandırmaq. 
•  Ekspertiza və məsləhətlə təmin etmək: qərar verən şəxsləri məlumatlandırmaq və 
onlara təsir göstərmək üçün təfsilatlı təhlil aparmaq.
•  Nəzarət funksiyasını yerinə yetirmək: qərar qəbulu prosesinin demokratikliyini, 
şəffaflığını və optimal effektivliyini təmin etmək üçün onun nəticələrini izləmək.

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
67
Hökumət qurumları aşağıdakıları edə bilər:
•  İnformasiya paylaşmaq: qərar qəbulu prosesində cari siyasətə dair məlumat vermək.  
•  İnklüziv prosedurlar: uyğun olan yerdə birgə qərar mexanizmləri üçün təklif və izləmə 
prosedurları tətbiq etmək.
•  Resurs təminatı: məsələn, büdcə təminatı, maddi dəstək və ya inzibati xidmətlər vasitəsilə  
həyata keçirmə mərhələsində vətəndaş cəmiyyətinin aktiv iştirakına imkan yaratmaq. 
•  Məsuliyyətli olmaq: dinləmək, nəzərdən keçirmək və cavab vermək.
Faydalı alət və mexanizmlər:
Məlumat
•  Qərar qəbul edənlərə təsir göstərmək üçün kampaniyalaşma və lobbiləşmə (məsələn, 
vərəqələr, vebsaytlar, press-relizlər və ictimai nümayişlərdən istifadə etməklə). 
Məsləhətləşmə və dialoq
•  Qərar qəbulu prosesində müzakirələrə əıçatımlılıqı təmin etmək üçün açıq plenar və ya 
komitə iclasları.
Tərəfdaşlıq
•  Forumlar, həmrəylik konfransları və digər birgə iclaslar vasitəsilə birgə qərar qəbulu.
•  Məsələn, barəsində iştirakçılıqla qərar verilmiş büdcə kimi birgə qərar qəbulu.
4. Siyasəti həyata keçirmək
Bu, bir çox vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının ən fəal olduğu mərhələdir (məsələn, xidmət 
göstərilməsi). Əvvəlki mərhələlərdə vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən görülən işlərin çoxu 
siyasətin həyata keçirilməsinə təsir göstərmə cəhdlərindən ibarətdir. Bu mərhələ gözlənən 
nəticənin əldə edilməsi üçün mühümdür. Gözlənənlər və imkanlarla bağlı aydın və şəffaf 
məlumata əlçatımlılıq fəal tərəfdaşlıq qədər vacibdir.   
Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları aşağıdakıları edə bilər:
•  Diqqəti əsasən ictimai maarifləndirmə, siyasətin təsiri, müsbət və mənfi cəhətlərin izahı 
üzərində cəmləməklə məlumat vermək və maarifləndirmə aparmaq.
•  Xidmətlərlə təmin etmək: yeniliklə əlaqəli olaraq vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları 
siyasətin formalaşdırılmasında, ayrıca istifadəçi qruplar üçün alternativ və ya yeni 
xidmətlərin yaradılmasında aparıcı iştirakçı ola bilər.  
 
•  Nəzarət funksiyasını yerinə yetirmək: siyasətin nəzərdə tutulmuş şəkildə, heç bir əks-
təsir olmadan yerinə yetirilməsini qiymətləndirmək və təmin etmək.
 
Hökumət qurumları aşağıdakıları edə bilər:
•  Məlumat paylaşmaq: həyata keçirmə strategiyası, açıq tender prosedurları və layihə 
direktivləri haqqında məlumat vermək.
•  İnklüziv prosedurlar: siyasətin həyata keçirilməsi üçün qoyulmuş qaydalara əməl edin.
•  Resurs təminatı: həyata keçirmə mərhələsində vətəndaş cəmiyyətinin fəal iştirakını 
təmin etmək (məsələn, büdcə təminatı, maddi dəstək və inzibati xidmətlər yolu ilə). 
•  Məsuliyyətli olun: həyata keçirmənin doğurduğu ayrıca ehtiyaclara reaksiya verin və 
əlçatımlı olun.

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
68
Faydalı vasitə və mexanizmlər:
Məlumat
•  Layihələr və həyata keçirilmə qərarları ilə əlaqəli dövlət sektoru sənədlərinə açıq və 
sərbəst əıçatımlılıq.
•  Əsas sənədlərə tam əlçatımlılıq və ictimai tədbirlərə dair elanları olan vebsayt.
•  Layihə və maliyyələşdirmə imkanlarını bildirən elektron məktublar.
•  Ən çox verilən suallara cavablardan ibarət məlumatı sual-cavab formasında internet və 
başqa kanallarla təklif etmək, praktik kömək və direktivlərlə təmin etmək.   
•  Xidmət təchizatının şəffaflığını təmin etmək üçün açıq şəkildə elan olunmuş tender 
proseduru. 
Məsləhətləşmə
•  Siyasətin həyata keçirildiyini bildirmək və müzakirə etmək üçün QHT-lər və ictimaiyyətlə   
tədbirlər, konfranslar, forumlar və seminarlar.
Dialoq
•  Həyata keçirmə ilə bağlı bilgi və bacarığı artırmaq üçün potensialı gücləndirmə 
seminarları.  
•  Təchizat, layihə və maliyyələşdirmə kimi həyata keçirilmə ilə əlaqəli xüsusi mövzularda 
vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və hökumət qurumları üçün təlim seminarları. 
Tərəfdaşlıq
•  Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının və hökumət qurumlarının siyasəti həyata keçirmək 
məqsədilə formalaşdırdığı strateji tərəfdaşlıq (kiçik pilot layihədən tam həyata keçirmə 
məsuliyyətinə qədər).
5. Monitorinq və  nəzərdən keçirmə
Dövriyyənin bu mərhələsində vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının rolu həyata keçirilmiş 
siyasətin nəticələrini monitorinq edib qiymətləndirməkdir. Siyasət/proqramın nəzərdə 
tutulan məqsədə çatdığının təminat altına alındığı yerdə effektiv və şəffaf monitorinq 
sisteminə sahib olmaq mühümdür.  
Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları aşağıdakıları edə bilər:
•  Təşviq etmək: siyasi təşəbbüsün nəzərdə tutulan benefisiarlara çatıb-çatmadığını və 
cəmiyyət üçün nəzərdə tutulan nəticələrə nail olub-olmadığını yoxlamaq və bildirmək.  
•  Ekspertiza və məsləhətlə təmin etmək: imkan daxilində tədqiqat mərkəzlərini, araşdırma 
institutlarını cəlb etməklə siyasətin təsiri barədə dəlil toplamaq və ya təhlil aparmaq. 
•  Xidmət təminatı: keyfiyyət, davamlılıq, effektivlik və real örnəklər baxımından proqramın 
təsirini yoxlamaq.
•  Nəzarət funksiyasını yerinə yetirmək: nəzərdə tutulan məqsədlərə nail olunduğuna 
əminlik üçün siyasətin təsirinin monitorinqində prioritet rol almaq. 
Hökumət qurumları aşağıdakıları edə bilər:
•  Məlumat paylaşmaq: mövcud siyasi vəziyyət barədə məlumatla təmin etmək.
•  Cavab reaksiyası verin: dinləyin, nəzərə alın və cavab verin.

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
69
Faydalı vasitə və mexanizmlər:
Məlumat
•  Siyasi irəliləyiş barədə məlumata açıq və sərbəst əlçatımlılıq.
•  Layihənin icrası barədə statistika və örnəkləri toplamaq üçün dəlil yığmaq.
•  Konfranslar və hesabat vermə vasitəsilə siyasətin və onun təsirinin qiymətləndirilməsi.
•  Həlledici dərsləri aşkarlamaq üçün müstəqil araşdırma.
Məsləhətləşmə
•  İrəliləyişi izləmək üçün cavab reaksiyası mexanizmləri, rəy sorğuları, veb sorğular və ya 
anketlər.
Dialoq
•  Siyasi təşəbbüsün monitorinq və qiymətləndirilməsinə cavabdeh olan vətəndaş 
cəmiyyəti təşkilatlarından ibarət işçi qrup və ya komitə.
Tərəfdaşlıq
•  Siyasi təşəbbüsü yoxlamaq və qiymətləndirmək üçün strateji tərəfdaşlıqla bir yerə 
toplanmış vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və hökumət qurumlarından ibarət işçi qrup və 
ya komitə.
İnklüziv qərar qəbulunun mərhələləri hansılardır?
1.  Mümkün qədər geniş diapozonlu münasib məlumatı qabaqcadan al. Bütün aidiyyəti 
olanları (siyasət və ya xidmətdən istifadə edənləri, yaxud da faydalananları; qərarı 
həyata keçirəcək heyəti; bundan ötrü pul ödəyənləri) ilkin mərhələdə və proses boyu 
cəlb edin.
2.  Məsələ üzərində cəmlənmiş geniş diapozonlu müzakirə aparın.
3.  Razılıq əldə etməyə çalışın.
4.  Təsir hədəflərinin və irəliləyişin qiymətləndirilməsi, monitorinqi üçün meyarları müəyyən 
edin.
5.  Qərarı aydın şəkildə elan edin.
6.  Yeni əhəmiyyətli məlumat olmayana qədər qərarı yenidən nəzərdən keçirməyin.
7.  Müntəzəm monitorinq aparın və nəzərdən keçirin.
Ətraflı düşünün, sonra qərar verin
 
   Məlumat                            Müzakirə       
                   Qərar                        Baxış
   Tədqiqat      
              Əks olunma
   İdeyalar 
 
 
    Sınaq seçimləri
Səmərəli görüşlər - “geniş, dar, geniş”
Bəzi ekspertlər inanırlar ki, görüşlərə “geniş-dar-geniş” yanaşması səmərəlilik və məlumatın 
genişliyi arasında yaxşı balans yaradır.  

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
70
Layihənin başlanğıcında böyük iclaslar problemlərin beyin həmləsi tapşırığı və həllə potensial 
yanaşmalara görə yaxşı nəticə verə bilər. Bu mərhələdə çox adamın olması yaxşıdır, çünki 
insanlar çox zaman bir-birinin fikirlərindən faydalanırlar. 
Elə ki beyin həmləsi edildi, spesifik yanaşmaları seçmək və detalları konkretləşdirmək üçün 
kiçik qruplarla işləmək daha yaxşı olar. Böyük komitələr bütün aidiyyəti olanlar üçün düzgün 
həlli tapmaq məqsədilə mübarizə apara bilərlər. 
Bir  və  ya  daha  çox  mümkün  həll  variantı  işlənib  hazırlandıqdan  sonra  təklifləri  nəzərdən 
keçirmək, güclü və zəif cəhətləri müəyyən etmək üçün geniş məlumatların vaxtı çatır. 
Düzəlişlər  tələb  olunarsa,  bunu  müzakirə  etmək  üçün  kiçik  qruplara  qayıtmaq  hələ 
mümkündür: qoy böyük qrup problemləri və yəqin ki, bəzi mümkün yanaşmaları müəyyən 
etsin, kiçik qruplar isə detalları işləsinlər. 
Qərar qəbulu üçün geniş diapozonlu məlumatı necə almalı
Geniş diapozonlu məlumat almağın və aidiyyəti olanları cəlb etməyin başlıca məqsədi qərarın 
keyfiyyətini artırmaqdır: çox adamın yaxşı ideyalarını birləşdirmək (istər texniki bacarıq və 
biliyinə,  istərsə  də  təcrübəsinə  və  mahiyyəti  bilməsinə  görə)  az  adamın  yaxşı  ideyalarını 
birləşdirməkdən daha yaxşı nəticə verəcək.  
Məlumat istəmək ideyanın dəstəklənməsini də artırır: hətta yekun qərar onların fikirlərinə 
tam uyğun gəlməsə belə, qərara cəlb edilən insanlar özlərini yaxşı hiss edirlər.    
Prosesdə məlumatı erkən, hələ onun təsir müddəti bitməmiş toplayın. Nə qədər gözləsəniz, 
verilən məlumat o qədər az faydalı olacaq. Məlumatın hər bir dövriyyəsindən sonra dəyişiklik 
etməyi planlaşdırmalısınız, beləliklə, ideyalarınız barədə məlumatı onları hələ tam formalaşmış 
hesab  etməzdən  qabaq  toplayın.  Fikirlər,  cavab  reaksiyası  bildirildikdən  sonra  dəyişiklik 
etməyə hazır deyilsinizsə, onda siz məlumat istəməmisiniz, razılaşma istəmisiniz. Məlumatı 
istəmək və sonra ona məhəl qoymamaq nə qərarın keyfiyyətini, nə də onun dəstəklənməsini 
artırır: bu, sadəcə hər kəs üçün vaxt itkisidir. 
Məlumatı  toplayarkən  ən  özünəinamlı  insanları  erkən  cəlb  etdiyinizə  əmin  olun.  Təbii 
tendensiya  əksini  etmək  və  ziddiyyətli  məlumatı  mümkün  qədər  ləngitməkdən  ibarətdir. 
Ancaq güclü fikirləri erkən toplamağın bir neçə üstünlüyü var:  
•  Birincisi, mümkün həllərin spektrını müəyyənləşdirməyə kömək edir, sizin müqayisə 
üçün yaxşı seçiminiz olur. 
•  İkincisi, daha ziddiyyətli yanaşmanın doğru olduğu meydana çıxa bilər. Əgər belədirsə, 
qeyri-ziddiyyətli yanaşmadansa oyunu dəyişdirən inqilabi yanaşmanın üzərində durma 
ehtimalı daha çoxdur. 
•  Üçüncüsü, ziddiyyətli təklifin yanlışlığına əmin olsanız belə, onu vicdanla nəzərdən 
keçirmək yaxşıdır ki, hər kəs özünü prosesin bir parçası kimi hiss etsin, üstəlik də, sizin 
əks-arqument hazırlamaq üçün kifayət qədər məlumatınız olsun.  
Geniş məlumatların bir riski də qərar verməmək üçün ondan bəhanə kimi istifadə edilməsidir: 

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
71
“bağışlayın,  biz  həmin  qərarı  vermədik,  ancaq  biz  hələ  də  məlumat  gözləyirik.”  Geniş 
məlumatların əldə edilməsinin nəticəni ləngitməməsi üçün kifayət qədər tez qərar verilməsi 
lazımdır.  Buna  nail  olmaq  demək  olar  ki,  həmişə  mümkündür.  İnklüziv  qərar  qəbulu  ləng 
qərar verilməsi üçün bəhanə olmamalıdır. 
Effektivliyin müqayisəsi (bençmarkinq)
Effektivliyin müqayisəsi həm siyasət və xidmətləri əhatə edən məhsullarla, həm də həmin 
məhsulların yaradılması və çatdırılması prosesləri ilə əlaqəli ən yaxşı təcrübənin müəyyən 
olunma prosesidir. “Ən yaxşı təcrübə” axtarışı həm müəyyən sektor daxilində, həm də digər 
sektorlarda baş verə bilər (məsələn, inklüziv qərarla bağlı digər sektorlardan alınmalı dərslər 
varmı?).
Effektivliyin  müqayisəsinin  məqsədi  təşkilatın  ən  yaxşı  təcrübə  ilə  müqayisədə  hazırkı 
vəziyyətini  başa  düşmək,  qiymətləndirmək  və  performansın  təkmilləşdirmə  sahələrini, 
vasitələrini müəyyənləşdirməkdir.   
Effektivliyin  müqayisəsinə  başqalarının  öz  performans  səviyyələrinə  necə  nail  olduqlarını 
yoxlamaq və apardıqları prosesləri başa düşmək üçün xarici aləmə (müəyyən təşkilat, sektor, 
region və ya ölkədən kənara) nəzər yetirmək aiddir. 
Effektivliyin  müqayisəsi  tapşırıqlarından  öyrənilən  dərslər  uyğun  şəkildə  tətbiq  olunsa, 
təşkilat daxilində həlledici funksiyalarda təkmilləşdirilmiş performansa kömək etmiş olar.   
Effektivliyin müqayisəsinin tətbiqi dörd həlledici mərhələdən ibarətdir:
1. 
Mövcud prosesləri təfsilatı ilə başa düşmək.
2. 
Başqalarının keçdiyi prosesi analiz etmək.
3. 
Öz performansını başqalarının təhlil olunmuş performansları ilə müqayisə etmək.
4. 
Performansdakı boşluqları doldurmaq üçün lazımi mərhələləri həyata keçirmək.
Prosesi 
müayən 
etmək
Başlanğıc
Məlumatın toplanması
Məlumatın müqayisəsi
Fəaliyyət
Təkrar etmək
Bençmarkinq
Təhlil

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
72
Effektivliyin  müqayisəsi  birdəfəlik  tapşırıq  kimi  nəzərdən  keçirilməməlidir.  Effektiv  olması 
üçün  bu  proses  ardıcıl  aparılmalı,  ən  yaxşı  təcrübədən  xəbər  tutmaq  məqsədilə  davamlı 
təkmilləşmə prosesinin ayrılmaz hissəsi olmalıdır. 
Razılaşma
Bəziləri  hesab  edirlər  ki,  inklüziv  qərar  qəbulu  prosesləri  təcrübə  (“təhlil  durğunluğu”) 
baxımından  həddən  artıq  yararsızdır.  Amma  bunun  əksini  göstərən  kifayət  qədər  dəlil 
var. Əgər siz prosesi doğru şəkildə idarə edirsinizsə, onda qərar verərkən razılaşma əldə 
olunmasa,  yaxud  insanlar  ən  azından  onunla  tam  razılaşmasalar  belə,  qərarın  arxasında 
duran  səbəbləri  həmişə  başa  düşəcəklər.  Razılıqla  gəlinmiş  qərar  razılaşmasız  qərardan 
daha dəyərlidir: onun doğru olma ehtimalı daha çox, effektiv həyata keçirilmə imkanı daha 
artıqdır, çünki hər kəs ona inanır. 
Razılaşma imkanını artırmaq məqsədilə müzakirələr diqqətlə idarə oluna bilər:
 
•
Seçimləri qiymətləndirmə kriteriyaları ilə yanaşı problemi aydın şəkildə qoyun. Əgər 
insanlar problemin qoyuluşu və ya məqsədlə razılaşmırlarsa, çətin ki, onun həlli yolu ilə 
də razılaşsınlar.  
•
Hər bir seçimin lehinə və əleyhinə olan arqumentləri hər kəsin başa düşə biləcəyi 
şəkildə  göstərin.
•
İnklüziv və hörmətcil olun. Əsas qaydaları müəyyənləşdirin və müzakirəni elə aparın 
ki, insanların məsələləri şəxsiləşdirmədən bir-birinə əks-arqument gətirməklə 
razılaşmamaq imkanı olsun.
İnklüziv qərar qəbulu nə zaman işləyir, nə zaman işləmir
İnklüziv qərar qəbulu aşağıdakı mühitlərdə daha yaxşı işləyir: 
•
Səmərəli razılaşmamanı cəsarətləndirən mədəni mühitdə; belə ki, insanlar fikirlərini 
rahat söyləyirlər, liderlər isə onları dinləməyə dəyər verirlər.
•
Ümumi məqsədlərə dair ümumi razılaşma mühitində; belə ki, insanlar bir neçə alternativ 
arasından birini seçmək üzrə razılaşa bilsinlər.
 
Kiçik təşkilatların bu keyfiyyətlərə malik olma ehtimalı böyüklərdən daha çoxdur. Ancaq yerli 
və  milli  hökumətlər,  media  təşkilatları  və  vətəndaş  cəmiyyəti  təşkilatları  yəqin  ki,  inklüziv 
qərar qəbulundan daha çox faydalanır.
İnklüziv qərarverməyə kömək üçün aşağıdakılar lazımdır:
•  qərar vermək üçün insanları dəstəkləmək və səlahiyyət vermək 
•  aydın məqsədlər, kontekst, limitlər və mövzular 
•  hətta birbaşa və ya dərhal dəyişiklik olmasa belə fikir söyləmək, reaksiya vermək - 
insanların iştirakın dəyərini hiss etmələri üçün
•  insanların bilgilərinə, təcrübəsinə və fikirlərinə hörmət 

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
73
İnklüziv qərar qəbulu üçün model 
Əlilliyi  olan  şəxsləri  inklüziv  qərar  qəbuluna  qabil  etmək  üçün  model  iştirak  strategiyası 
aşağıdakılar ola bilər:
•  məsələlərin müəyyən olunması və təhlili (məsələn, tədqiqat dəlillərini nəzərdən 
keçirmək, dəyirmi masa müzakirələri, ictimai və ya özəl dəlil dinləmələri, işçi qrupların 
idarə edilməsi)
•  strategiya və fəaliyyət planının işlənib hazırlanması (məqsəd və nəticələri 
müəyyən etməli; hansı mexanizmlərdən istifadə etməli; insan və maliyyə resursları; 
agentliklərarası əməkdaşlıq; monitorinq və qiymətləndirmə göstəriciləri)
•  fəaliyyət planını həyata keçirmək (həyata keçirmənin müntəzəm monitorinqi və lazım 
olarsa, planın yenilənməsi)
•  öyrənmə və davamlı təkmilləşmə daxil olmaqla monitorinq və qiymətləndirmə