BİZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ

Formalarının Aradan Qaldırılmasına dair Konvensiya haqqında nəşr olunmuş soraq 
kitabçası var.
İngiltərə Uşaq Hüquqları Birliyi kampaniya aparılması üzrə vasitələr toplusu daxil olmaqla  
Uşaq Hüquqlarına dair BMT Konvensiyası haqqında məlumatla təmin edir.
http://www.crae.org.uk/rights/uncrc.html

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
128
Əlavələr
IDEAS layihəsi barədə
IDEAS Avropa Komissiyası tərəfindən maliyyələşdirilmiş və British Council təşkilatının dəstəyi 
ilə həyata keçirilən Bərabər və Məsuliyyətli Cəmiyyət naminə inklüziv Qərarlar üzrə layihədir. 
Layihə Azərbaycan, Birləşmiş Krallıq, Ermənistan, Gürcüstan, İordaniya, Livan və Ukraynadan 
olan iştirakçıları bir araya gətirir.
IDEAS  layihəsinin  ümumi  məqsədi  əlillik  məsələləri  ilə  məşğul  olan  vətəndaş  cəmiyyəti 
təşkilatlarının yerli hökumətlə işləmək üçün rolunu və potensialını gücləndirmək, eləcə də, 
əlilliyi  olan  şəxslərin  siyasət  formalaşdırma  prosesində  daha  yaxşı  təmsil  olunmasını,  öz 
hüquqlarını daha yaxşı anlayıb qorumasını təmin etməkdir. 
Beynəlxalq Çərçivə haqqında
Beynəlxalq Çərçivə əlilliyi olan şəxsləri bəşəriyyətin bir parçası kimi qəbul etmək və fərqliliyə 
hörməti  təşviq  etmək  də  daxil  olmaqla,  insan  hüquqları,  ayrı-seçkilik  qoyulmaması,  seçim 
azadlığı, əlilliyi olan şəxslər üçün keyfiyyətli həyat kimi prinsiplərə əsaslanır.  
ƏOŞHDBMTK prinsipləri Beynəlxalq Çərçivənin standartlarıdır.
BMT Konvensiyasının 8 prinsipi var. Onlar aşağıdakılardır:
A- İnsanların ləyaqətinə hörmət etmək.
B- Qeyri-diskriminasiya: söhbət münasibətə əsaslanan birbaşa (aşkar) və dolayı (gizli) 
diskriminasiyadan gedir.  
Münasib uyğunlaşma: “Əlilliyi olan şəxslərin bütün əsas insan hüquqları və azadlıqlarından 
başqaları ilə eyni şəkildə istifadəsini təmin etmək üçün spesifik hallarda lazım olan 
dəyişiklik və uyğunlaşdırma deməkdir”. 
C- Cəmiyyətdə tam və fəal iştirak: 
-  Bu, həm vasitə, həm də məqsəddir.
-  Vasitə: əlilliyi olan şəxsləri öz problemlərini çözənlər kimi cəlb etmək; bu zaman 
onlar öz hüquqlarının sahibləri kimi hökumət orqanları ilə birgə işləyirlər. 
D- Fərqliliyə (müxtəlifliyə) hörmət və əlillyi olan şəxsləri insan fərqliliyin bir təzahürü, 
bəşəriyyətin bir parçası kimi qəbul etmək.
E-   Bərabər imkanlar
F-   Əlçatımlılıq
-  Bu, həm vasitə, həm də məqsəddir.
-  Bu, əlilliyi olan şəxsləri maneələrdən azad mühitdə yaşamağa, görünməyə və 
inteqrasiya olunmağa qabil hala gətirən proses və mexanizm baxımından vasitədir. 
Kommunal xidmətləri beynəlxalq standartlara uyğun işləyib hazırlamaq, qurmaq və 
təchiz etməklə xidmət və müəssisələrə əlçatımlı təmin etmək mühümdür.
-  “Bütün insanlar tərəfindən istifadə edilən məhsulların, məlumat, proqram və 
xidmətlərin dizaynı mümkün olduqca, xüsusi adaptasiya və ya dizayn ehtiyacı 
olmadan ...”

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
129
G-    Kişi və qadınlar arasında bərabərlik
H-    Əlilliyi olan uşaqların inkişaf potensialına və öz şəxsiyyətlərini qorumaq hüquqlarına 
hörmət etmək. 
a) 
Ləyaqətə, fərdi müstəqilliyə (seçim azadlığı daxil olmaqla) və müstəqil 
yaşamağa hörmət 
‘Ləyaqət’ hər bir kəsin dəyəri deməkdir. Əlilliyi olan şəxsin ləyaqətinə hörmət edilirsə, 
onun təcrübə və fikirlərinə dəyər verilir. 
“Fərdi müstəqillik” sərbəst hərəkət və seçim 
azadlığı deməkdir.
b) 
Qeyri-diskriminasiya
Bu, beynəlxalq insan haqları normalarının əsas prinsipidir və həm birbaşa (aşkar), həm 
də dolayı (gizli) diskriminasiyadan müdafiəni nəzərdə tutur. Konvensiyada diskriminasiya 
siyasi, sosial, mədəni, sivil və ya hər hansı digər sahədə başqaları ilə bərabər əsasda 
bütün  insan  hüquq  və  azadlıqlarının  tanınmasını,  istifadəsini  məhdudlaşdırmaq  və 
ya ləğv etmək məqsədilə əlillik yönümlü hər hansı ayrı-seçkilik, kənarlaşdırma və ya 
məhdudlaşdırma deməkdir. Buraya müvafiq uyğunlaşmadan imtina da daxil olmaqla, 
ayrı-seçkiliyin  bütün  formaları  aiddir.  Müvafiq  uyğunlaşma  “əlilliyi  olan  şəxslərin 
başqaları ilə bərabər şəkildə bütün insan hüquq və azadlıqlarından istifadəsini təmin 
etmək  üçün  onların  üzərinə  disproporsional  və  ya  lazımsız  yük  qoymamaqla  lazımi 
modifikasiya və dəyişiklikləri etmək deməkdir” (Konvensiya, maddə 2).
c) 
Cəmiyyətdə tam və effektli iştirak 
Cəmiyyətdə tam və effektli iştirak əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətin tam üzvləri kimi 
tanınması və dəyərləndirilməsini təmin edir. Əlilliyi olan şəxslərin ehtiyacları sosial- 
iqtisadi  inkişafın  ayrılmaz  hissəsi  sayılır.  Bu  ehtiyaclar  “xüsusi”  qisminə  aid  edilmir. 
Cəmiyyətdə tam və effektli iştirak anlamı universal dizayn anlamı (Konvensiya, maddə 
2), eləcə də, fiziki və sosial mühitə əlçatımlılıqla bağlıdır. İştirak və daxilolma prinsipi 
həm vasitə, həm də məqsəddir. Əlilliyi olan şəxslərin iştirakı ilə onların narahatlıqları 
eşidildikdə və aradan qaldırıldıqda bu, vasitədir. Əlilliyi olan şəxslərə hökumət orqanları 
ilə işləməklə aşkar etdikləri problemlərin həllini irəli sürmək səlahiyyəti verildikdə bu, 
həm də məqsəddir. 
d) 
Fərqliliyə hörmət və əlilliyi olan şəxsləri insan müxtəlifliyinin təzahürü, 
bəşəriyyətin bir parçası kimi qəbul etmək
Prinsip  müxtəlif  insanların  qarşılıqlı  anlaşma  və  hörmət  əsasında  qəbul  edilməsini 
tanıyır. Bəzi görünən və görünməyən fərqlərə baxmayaraq hər kəsin eyni hüquqları 
və ləyaqəti var.
e) 
İmkan bərabərliyi
Prinsip cəmiyyətdə fərqliliyə hörmət üçün şərait yaradılmasını, zərərli mühitin ləğvini, 
bütün qadın,
 kişi, qız və oğlanların cəmiyyət həyatında bərabər əsasda iştirakını vacib 
sayır. 

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
130
f) 
Əlçatımlılıq
Əlçatımlılıq prinsipi əlilliyi olan şəxsləri müstəqil yaşamağa, həyatın bütün sahələrində 
fəal iştiraka qabil edir. Dövlətlər əlilliyi olan şəxslərin fiziki mühitə, nəqliyyata, məlumat 
və kommunikasiya texnologiyaları və sistemlərinə, qalan əhali üçün mövcud olan və 
ya təmin edilən digər xidmətlərə çatması üçün müvafiq tədbirlər görür. 
g) 
Qadın və kişilər arasında bərabərlik
Bu prinsip hər kəsin qanun qarşısında bərabərliyini tanıyır, yəni hamı üçün bərabər 
hüquqlar və məsuliyyətlər var; cinsi əsasda heç bir məhdudiyyət və mənfəət yoxdur; 
bərabər hüquqlardan istifadə üçün əlilliyi olan qadın və kişilərə bərabər şərait yaradılır; 
cinsi diskriminasiya yoxdur.
h) 
Əlilliyi olan uşaqların potensialının inkişafına və onların öz şəxsiyyətini 
qorumaq hüququna hörmət
Prinsip əlilliyi olan uşaqların başqaları ilə bərabər hüquqlardan tam istifadəsini tanıyır; 
uşağın ən mühüm maraqları diqqət mərkəzində olmalıdır; əlilliyi olan uşaqların onların 
yaşına, yetkinliyinə və s. aid olan məsələlər üzrə sərbəst ifadə hüququ var.

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
131
Abbreviatura
Aİ - Avropa İttifaqı
BK - Birləşmiş Krallıq 
BM - Birləşmiş millətlər
BMT - Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
DPİ - Əlilliyi olan şəxslərin beynəlxalq təşkilatı (Disabled People International)
ƏİK - Ədliyyənin idarə olunması komitəsi
ƏİQ - Əlillik istinad qrupu
ƏOŞHDBMTK - Əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarına dair BMT konvensiyası
HİV - İnsanın immunçatışmazlığı virusu (Human İmmuno-deficiency Virus)
İƏİT - İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı
İİV - İnsanın immunçatışmazlığı virusu
İSG - İnvestisiyadan sosial gəlirlər
IDEAS - Bərabər və məsuliyyətli cəmiyyət üçün inklüziv qərarlar 
(Inclusive Decisions for Equal and Accountable Society)
KİV - Kütləvi informasiya vasitələri
QHT - Qeyri hökümət təşkilatı
MTTYM - Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi
NADP - Əlilliyi olan şəxslərin milli assambleyası (National Assembly of Disa-
bled People)
NHS - Milli səhiyyə xidməti (National Health Service)
VCT - Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatı

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
132
Məlumat
AVROPA İTTİFAQI
Avropa İttifaqı öz təcrübəsini, resurslarını və taleyini daimi əlaqələndirməyi qərara almış 28 
üzv dövlətdən ibarətdir. 50 illik genişlənmə dövründə bu dövlətlər mədəni müxtəlifliyi, toler-
antlığı və fərdi azadlıqları qorumaqla sabitlik, demokratiya və davamlı inkişaf zonası yaradıb. 
Avropa  İttifaqı  uğur  və  dəyərlərini  öz  sərhədlərindən  kənardakı  ölkələr  və  xalqlarla  pay-
laşmaq işini öhdəsinə götürüb.
BRITISH COUNCIL
1934-cü ildə əsası qoyulmuş British Council Birləşmiş Krallığın mədəni əlaqələr və təhsil im-
kanları üzrə işləyən beynəlxalq təşkilatıdır. Biz BK və başqa ölkələrin xalqları üçün beynəlx-
alq imkanlar açır və bütün dünyada onlar arasında etibar, inam yaradırıq.
Biz 110 ölkə və ərazidə 190-dan çox nümayəndəliyi olan qlobal təşkilatıq. Biz hər il təxminən 
500 milyon insanın – dünya əhalisinin, demək olar, onda birinin həyatına təsir edirik.

    British Council Azerbaijan
    AzBritish
T[phone]
F[phone]
www.britishcouncil.az