Bosh muharrir

Allashev Akbar Anvar o`g`li

UrDU lingvistika (ingliz tili) 2 kurs magistranti.
Annotatsiya: Badiiy asar tarjimasi millatlararo muloqotning eng muhim ko`rinishi hisoblanadi. Ushbu maqola badiiy asar tarjimasida she’rni tarjima qilish usullari va bosqichlari haqida ma`lumot beradi.
Kalit so`zlar: she’rning tarjima shakli, bosqichlari, Robert Bly fikri
Umuman olganda, she’r tarjimasida ikki asosiy bosqich olinadi: o‘qish va yozish. O’qish bosqichida tarjimon she’rning asl nusxasini o’qib, xabarni va matnni his qiladi. Tarjimon asl xabarni olishi va she’r orqali shoir yetkazmoqchi bo‘lgan tilakni olishi kerak. Bu bosqich Bathgate tomonidan taklif qilingan “sozlash” bosqichiga o’xshaydi. Bu bosqichda tarjimon she’rning qofiya, o‘lchagich (agar mavjud bo‘lsa), metafora, so‘z tanlash, obrazli til kabi asosiy unsurlarini tushunib, shoir uslubiga ega bo‘lishi kerak.
Keyingi muhim bosqich – bu olingan xabarni tarjimada (qayta) yozish. Demak, yozish jarayoni natijasining sifati o’qish sifatiga bog’liq. Ushbu yozish jarayonida tarjimon har doim juda keng, ammo muhim maslahatni eslab turishi kerak, “asl nusxaga sodiq bo’ling!”.
Yuqorida keltirilgan maslahatlar she’rni tarjima qilishda asosiy e’tibordir. Va haqiqiy protsedura bir tarjimondan boshqalarga farq qilishi mumkin. Quyida Robert Bly tomonidan taklif qilingan texnika va uning qo’llanilishi keltirilgan.
Birinchi bosqich she’rning so’zma-so’z shaklini tarjimaga o’rnatishdir. Bosqichda hech narsa tashvishlanmasligi kerak. “Tarjima” ning tekis iboralari haqida tashvishlanmang. Dump va prozaik iboralar yaxshi. Shunday qilib, birinchi bosqichning natijasi quyidagicha bo’lishi mumkin:


Chiroqlar sizga g’amxo’rlik qiladimi, sevgilim Chiroqlar sizga g’amxo’rlik qiladimi, sevgilim senga boshqa mehrsiz tikiladiganlar
Binolar oqarib, uzunroq bo’ladi soqov, she’rlarimdan g’oyib
Lekin biz hali ham sevishimiz mumkin, yig’lamang Lekin biz hali ham kutishimiz mumkin.
Shohlar o’tib ketadi va asrlar o’tadi
Biz 1000 ta qiyomat kunini doimiy ravishda yo’q qilayotganimizda
Ikkinchidan, tarjimon asl she’rning asl ma’nosini qazib olishga harakat qilishi kerak. Bu bosqichda tarjimon she’r mazmunini anglash uchun adabiyot kurslarida olgan barcha bilim va mahoratini ishga solishi mumkin. Shuningdek, u do’stlaridan va asl she’rda ishlatiladigan tilda so’zlashuvchilardan yordam olishi mumkin. U yerda tarjimon shoir nima uchun ma’lum bir belgidan foydalanishini va hokazolarni ochib beradi. Xulosa qilib aytganda, bu bosqichdan tarjimon she’r g‘oyasini oladi. Shoir abadiy muhabbatga ishonchini ifodalaydi. Birinchi baytda u sovuq, nomaqbul muhitni (qizga endi mehrsiz boqayotgan uyg‘ongan ishq va shoir she’rlarida yo‘qolib borayotgan oqarayotgan uzun bino) tasvirlaydi. Ammo ikkinchi baytda shoir qizni barcha sovuq, noqulay muhitga qaramay, ular bir-birlarini abadiy sevishlari mumkinligiga ishontiradi.
Keyingi bosqichda tarjimon so’zma-so’z variantiga, birinchi bosqich natijasiga qaytishi, uning ma’nosi va ikkinchi bosqichdan olingan asl ma’noni solishtirishi kerak. U erda u to’g’ridan-to’g’ri versiyaning asl ma’nosini yo’qotgan joyini ko’rdi. Keyin u so’zma-so’z versiyani qayta tiklashi va uni yaxshi tarjima konstruktsiyasiga kiritishi kerak. Agar birinchi bosqichda tarjimon asl she’rning tartibiga amal qilsa, bu bosqichda uni tuzilish jihatidan yaxshi tarjimaga aylantirishi kerak (yaxshi degani har doim ham standart degani emas). Natija hali ham noqulay bo’lishi mumkin.
Yuqoridagi misoldan so‘ng tarjimon quyidagi fikrlarni qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Birinchisi, “berjaga” so’zining ma’nosi. Tarjimada birinchi qadam natijasida

“ehtiyot bo‘l” deb tarjima qilingan. Darhaqiqat, “jaga” so‘zi “ehtiyotkorlik”, “qo‘riqlash”, “saqlash” va hatto “uyg‘oq” degan ma’nolarni anglatadi.

Ikkinchisi “membisu” so’zi haqida. Bu so’z “soqov” deb tarjima qilingan. Lekin “membisu” qilgan odam “bisu” yoki “soqov” emas. U gapira oladi, lekin ba’zi sabablarga ko’ra gapirishni xohlamaydi. Shunday qilib, eng yaqin tarjima “soqov” emas, “jim”.
Keyingisi “bisa” so‘zi haqida. Tuzilishda so’z “may”, “mumkin”, “qodir” kabilarga tarjima qilinishi mumkin. Ammo asl she’rda bu so’z qobiliyatni ta’kidlaydi, chunki u sovuq noaniq vaziyatga qarama-qarshi qo’yilgan. Shunday qilib, tanlovlar “mumkin” yoki “qodir”. Asl satrni hisobga olgan holda (yana she’riy tuzilish haqida bahsga qarang), tarjimon “qodir” so’zini tanlashi kerak.
Qayta ko’rib chiqilishi kerak bo’lgan to’rtinchi nuqta – “menangis” so’zi. Bu so’z aslida “yig’lash” deb tarjima qilinishi mumkin. Ammo “yig’lash” baland shovqin tasvirini uyg’otadi. She’rda yaratilgan muhit shovqinli bo’lmasa; jim tun. Demak, tarjimon xuddi shu obrazni uyg‘otish uchun boshqa so‘z topishi kerak. Eng yaqin so’z “yig’lash” bo’ladi.
Yana ko‘rib chiqilishi kerak bo‘lgan oxirgi nuqta – oltinchi va yettinchi qatordagi “akan levat” so‘zi. Ushbu tuzilma kelajakdagi voqeani nazarda tutadi. Shoir esa bunga juda amindek tuyuladi. She’r davomida yaratilgan muhitni hisobga olsak, tarjimon “akan levat” qurilishida ham jarayonga urg‘u berilgan degan xulosaga kelishi mumkin. Yaxshiyamki, g’oyalarni ko’tara oladigan ingliz konstruktsiyasi mavjud. Qurilish kelajakdagi voqealarga ishora qiluvchi “hozirgi progressive zamon” dir. Shunday qilib, natija “o’tmoqda”.