Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
P
о ns о t – askarbоshi, qo‘rbоshi. 318 ralari hali kutishar emish – yo‘q, hali kutishar emish – yo‘q; tong otipti, uyida ham yo‘q emish; go‘ristonga borib qarashsa, Asqar ponsotning go‘ri oldida o‘lib yotgan emish! Bechora go‘rga pichoq sanchganida etagini qo‘shib sanchgan ekan, qaytay desa etagidan birov tortganday bo‘lgan-da... Hammaning eti jivillashib ketdi. Uzoq jimlikdan ke - yin Unsin yonida o‘tirgan kundoshiga shivirlab: – O‘lsin, nokas odam ekan, bitta qo‘yni deb... Koshki ar ziydigan narsa bo‘lsa!.. – dedi. Bu gapni dodxo eshitib qoldi. Uning nafsoniyati qo‘zg‘adi. Dodxoday odam go‘riston deganda tizzasi qal- tirasa, birov «olamga podsho qilaman» degan taqdirda ham bormasa, borolmasa-yu, bu qiz mushtday boshi bilan «arziy digan narsa bo‘lsa, men boraman», – desa! Dodxo g‘ashi kelib Unsinni masxara qildi: – Obbo, tegirmonchining qizi!.. Bitta qo‘yni nazarlari il- maydi! Nechta qo‘y bo‘lsa, arzir edi? Sen o‘zing o‘nta qo‘y bersam, pichoq sanchib kelasanmi? Yuzta qo‘y, davlatim - ning yarmini bersam borasanmi? Unsinoy bozvantidagi 1 tangalarni o‘ynab: – Menga davlat kerak emas, davlat kerak bo‘lsa, borar edim, – dedi. Bu gap dodxoga tegib ketdi. – Nima kerak? Unsin indamadi. Dodxoning savoli javobsiz qolishi mumkin emas edi. Shuning uchun bittasi gunoh qilsa, hamma- si baravar kaltak yeydigan kundoshlar Unsinni turtkilash di. – Javob bersang-chi! – Tildan qoldingmi?! Yonida o‘tirgan kundoshi biqiniga ikki-uch marta turtgan- dan keyin Unsin boshini ko‘tarib, balo-qazoday tikilib turgan dodxoga bir ko‘z tashladi-yu, yana boshini egib, lekin dadil javob berdi: 1 B о zvant – ayollar sоchiga taqiladigan bеzak, sоchpоpuk. 319 – Javob bersangiz... Ganjiravonga ketsam... Bitta go‘rga bitta pichoq emas, o‘nta go‘rga o‘nta pichoq sanchib kela - man... – dedi. Uning maqsadini kundoshlar darrov fahmlashdi. Lekin dodxo bunday gapni sira kutmagani uchun yanglish tushundi. – Tag‘in nima qilasan Ganjiravonda, borib kelganingga ikki oy ham bo‘lgani yo‘q-ku! Nodirmohbegim sandal ichidan oyog‘ini uzatib Unsinning boldirini chimchiladi, ko‘zi bilan: «Хayriyat, tushunmadi, bas, gapirma», – deb ishora qildi. Biroq Unsin jonidan kech gan kishining shijoati bilan dodxoga tik qaradi. – Yo‘q, men butkul ketsam deyman, javobimni bersangiz demoqchiman. Gapni aytgan Unsin-u, boshqalar o‘tirgan joyida yerga qapi- shib ketdi. Biroq dodxo hammaning kutganiga qarshi, qo‘liga qamchi olib Unsinni «qayering qichidi»ga solmadi, aksin- cha, zaharxanda bilan bo‘lsa ham muloyim gapirdi: – Shunaqami?.. Xo‘p mayli, aytganing bo‘la qolsin, – dedi va biroz o‘ylanib turib, g‘ijinganini yashirolmay ilova qildi. – Lekin go‘ristonga pichoq emas, qumg‘on olib borasan. Onhaz- ratim sag‘anasi oldida qumg‘on qaynatib, bitta choy damlab kelasan, maylimi? – Mayli, mayli! – dedi Unsin ko‘zlari javdirab, – lekin laf - zi ngizdan qaytmaysiz... Dodxoning dami ichiga tushib ketdi. Bir gadovach chaning bu dargohdan ketishga oshiqishi unga haqo rat bo‘lib tushdi. Endi Unsinni tilab olish uchun biron so‘z aytishga hech kim, hatto go‘ristondan uning o‘ligi kelishiga ko‘zi yetib, ichida faryod chekayot gan Nodirmohbegim ham jur’at qilolmay qold i. Dodxoning oppoq uzun soqoli, tovushi titradi. – Xo‘p, lafzimdan qaytmayman, mana xotirjam bo‘la qol: men hozir seni bir taloq qo‘ydim, qaytib kelganingdan keyin uch taloqsan! Bor, qumg‘onni ko‘tar!.. Unsin dodxodan darrov yuzini berkitganicha chiqib ketdi. Nodirmohbegim qo‘lidan boshqa ish kelmaganidan keyin, 320 hech bo‘lmasa, Unsinning yuragiga quvvat bo‘ladigan bir- ikki og‘iz so‘z aytish maqsadida ketidan chiqmoqchi bo‘l - gan edi, dodxo bir xo‘mrayib joyiga o‘tqazib qo‘ydi. Kun- doshlar bitta-bitta oyoq uchida yurib chiqib ketishdi. Unsin uyiga kirdi, paranji-chimmatini yopindi, qum- g‘onga suv to‘ldirib, choynakka choy soldi-yu, jo‘nadi. Ko‘r oydin. Osmonning chekkasi sariq – kir uvadaga o‘xshaydi. Bu kir shu’la qo‘ynida past-baland uylar, sha molda egilayotgan, tebranayotgan daraxtlar qop-qora ko‘rinadi. Pishqirayotgan shamol har xuruj qilganida Unsinni tentiratar, talay joyga surib tashlar edi. Unsin paranji-chimmatini qo‘liga olgandan keyin yo‘l yurish osonroq bo‘ldi. Go‘riston to‘g‘risida dodxo nimalar eshitgan bo‘lsa, Unsin ham shuni eshitgan, shamol kechasi dodxo xayolida go‘riston qandoq dahshatli bo‘lsa, uning xayolida ham shun- day dahshatli, lekin shundoq bo‘lsa ham, tiriklar go‘ristoni bo‘lgan bu dargohning dahshati oldida o‘liklar go‘ristonining dahshati unga dahshat ko‘rinmas, bundan tashqari, ertagayoq Ganjiravonga jo‘nash, ota-onasini, dugonalarini ko‘rish umi- di uning boshiga hech qanday fi kr-xayolni yo‘latmas edi. Unsin xuddi dadasidan katta hayitlik olib bozorboshiga ketayotgan yosh boladay chopqillab, qarshisidan esayot- gan shamolga so‘z bermay, ba’zan irg‘ishlab borar edi; bi- roq go‘riston ko‘chasiga burilib, salobat bilan tebranayotgan qop-qora chinor ostida oqarishib turgan sag‘analarni 1 , belgi- siz zulmatni ko‘rganda yuragi uvishdi-yu, zovur ko‘prigidan o‘tib, ikki qadam yurgancha to‘xtab qoldi. Dahshat uning yuragiga raxna soldi: Ganjiravon, ota-onasi, dugonalari xayo- lidan ko‘tarilib, ko‘z oldiga oppoq kafanga o‘ralib sag‘ana va go‘rlar atrofi da yelib yurgan arvohlar keldi. Uning eti ji- virlashib, sochi boshidagi ro‘molini bir qarich ko‘targanday bo‘ldi. Unsin beixtiyor bir qadam orqaga chekindi, lekin shu ondayoq xuddi o‘likdan qo‘rqmasligini birovga pisan- da qilayotganday, baqirib: «O‘likning joni yo‘q, o‘likning 1 Sag‘ana – qabr ustiga qurilgan maqbara. 321 joni yo‘q!» – deb olg‘a intildi, shu yugurganicha chinor os- tidagi Onhazratim sag‘anasi oldida to‘xtadi; choynak bilan qumg‘onni oyog‘i ostiga qo‘ydi, paranji-chimmatini bir chek- kaga tashladi, ichida: «Ko‘pi ketib, ozi qoldi» – deb suyundi. Biroq uning suyungani behuda edi: hamma narsani olibdi-yu, eng zaruri – o‘tin esidan chiqibdi! Har sag‘anadan bir qo‘l, har go‘rdan bir tovush chiqishini kutib o‘tin qidirish vahi- masi uning yuragiga yana raxna sola boshladi. Unsin o‘ziga- o‘zi baland tovush bilan yana: «O‘likning joni yo‘q!» – dedi. Hozir diliga bitta odamchalik quvvat bo‘layotgan bu gapni og‘zidan qo‘ymay, sag‘ana va go‘rlarni oralab o‘tin qidirdi; paypaslanib, qo‘liga ilingan narsani etagiga soldi, qamish sindirdi, yantoq, giyoh yuldi, qo‘llari qonab ketganini ham payqamay, topgan-tutganini keltirib o‘t yoqdi. O‘t chirsillab- qirsillab birpasda gurkiradi, shamolda to‘lg‘anayotgan tutun aralash alan ganing qizg‘ish shu’lasidan qorong‘ilik lipillab, uzoq-yaqinda do‘ppayib turgan go‘rlar, xuddi birov tuproqni ko‘tarib chiqayotganday harakatga keldi. Unsin yana o‘tin qidirdi, lekin har safar o‘tin qalaganda alanganing gurkirashi, chirsillashi mudrab yotgan arvohlarni uyg‘otib yuborishidan qo‘rqqandan uning ustiga o‘zini tash- laguday bo‘lardi. Nihoyat, qumg‘on qaynadi. Unsin naridan beri choy damladi, quruq yantoq va qamishlarga o‘t ketmasin uchun o‘tni tepkilab o‘chirdi; o‘ng qo‘lida choynak, chap qo‘lida qumg‘on, o‘tning shu’lasidan ko‘zi hanuz qamashib borar ekan, bir joyda yer o‘pirilib, chap oyog‘i taqimigacha botib ketdi va oyog‘ining uchi yumshoq bir narsaga tekkanday bo‘ldi. Unsin boyagi gapni duoday tez-tez qaytarib, qo‘rquvni o‘ziga yo‘latmayotgan bo‘lsa ham, ko‘ngliga: «O‘likning qornimikin?» – degan gaplar keldi-yu, yuragi orziqib, oyog‘ini darrov sug‘urib oldi va chuqurda qolgan bir poy kavushini olgani yurak qilolmay, mahsichan ketaverdi. Unsin bir necha qadam bosgandan keyin paranji-chimmati sag‘ananing oldi- da qolganini eslab to‘xtadi, lekin qaytib borgani botinolmadi, 11 – Adabiyot, 7-sinf. 322 hozir qaytish emas, qayrilib qaragani ham yuragi dov bermas, nazarida hamma o‘liklar sag‘analardan, go‘rlardan boshini chiqarib, ketidan qarab turganday edi. Unsin nima qilishini bilmay turib qoldi. Shu asnoda kat- takon bir sag‘ananing ichidanmi, naryog‘idanmi allaqanday bir tovush eshitildi-yu, hayal o‘tmay nimadir kelib Unsinning yelkasiga minib oldi, aftidan, bo‘g‘moqchi bo‘lib qo‘l uzat- di. Unsin ko‘kragiga nihoyatda og‘ir bir narsa bilan urilgan- day ko‘ngli ozib tentirab ketdi-yu, yiqilmadi, lekin oyoq uzra turib hushidan ketdi; oradan qancha vaqt o‘tganini bilmadi, ko‘zini ochib qarasa jonivor yelkasidan tushibdi, emaklab bo- yagi sag‘ananing orqasiga o‘tib ketdi. Unsin telba bir ahvolda bo‘lsa ham fahmladi: maymun! Dodxoning maymuni! May- munni dodxoning o‘zi olib kelmagandir, birovdan berib yu- borgan! Dunyoda dodxoday berahm odam yana bor ekanmi! Unsin yelkasiga maymun mingan daqiqalarda naqadar qo‘rqqan bo‘lsa, hozir shu qadar tinchidi, xotirjam bo‘ldi: de- mak, qandoq berahm bo‘lsa ham shu atrofda odam bor! Unsin go‘ristondan chiqib, katta yo‘lga tushib oldi, yarim yo‘lga borganda chap qo‘liga qattiq og‘riq kirganini sezdi. Og‘riq qumg‘onni eslatdi. Chap qo‘lida qumg‘on bor edi, qani? Unsin bir to‘xtadi-yu, choynakni ikkala qo‘li bilan bag‘riga bosib, darmoni yetguncha jadalladi. Tushida yugur- ganday uning yo‘li ko‘paymas, ikki oyog‘i gavdasidan keyin- da qolar, qo‘lidagi choynak tobora og‘irlashib borar edi. Unsin Nodirmohbegimning og‘ir eshigini zo‘rg‘a ochdi, ostonadan o‘tib bir necha qadam bosgandan keyin holdan toyi b cho‘kkaladi va ne mashaqqat bilan intilib, jo‘mragidan choy oqib bug‘lanayotgan choynakni sandalning bir chek- kasiga qo‘ydi, umrlik orzusi ushalganday, hordig‘i chiqib, o‘zini yerga tashladi. Sandalda o‘tirib pinakka ketgan dodxo uyg‘onib tamshandi, boshini ko‘tarib Unsinni ko‘rdi-yu, «jon berayotibdi», deb o‘yladi shekilli, ko‘zlari olaydi, undan ko‘zini olmay sekin o‘rnidan turdi, xuddi o‘lim xavfi dan qoch- ganday, bir irg‘ib sandaldan oshdi-da, o‘zini eshikka urdi... 323 Unsin hushidan ketgan ekan, bir vaqt ko‘zini ochib qa- rasa, sandalning chetida chalqancha yotibdi, tepasida Nodir- mohbegim yig‘lab o‘tiribdi. Uning o‘ng ko‘zi momataloq bo‘lib shishib ketgan, oq doka ro‘molining u yer-bu yeri- ga qon tekkan edi. Unsin Nodirmohbegimga ko‘zi tushgan zamoni unda n dodxoning lafzi lafzmi ekanini so‘ramoqchi bo‘lib edi, uning ahvolini ko‘rib, eshi tilar-eshitilmas: – Sizga nima bo‘ldi? – dedi. Nodirmohbegim Unsinning yosh joniga rahm qilishini, uni qaytarishni so‘rab dodxoga yolvorganida dodxo uni tutib olib xo‘p urgan edi. Nodirmohbegim Unsinning savoliga javob bermadi, tovush chiqarmay yana ham qattiqroq yig‘lab, uning boshini siladi, yuzini yuziga qo‘ydi; so‘ng o‘sha chog‘i odam yuborib go‘ristondan ol dirgan ikki chimdim tuproqni yarim pi- yola suvga chayib Unsinga tutdi. – Ich, jigarim, qo‘rqqansan... Go‘ristonda qo‘rqqanga go‘ris tonning tuprog‘i davo bo‘ladi. Unsin piyoladagi loyqa suvni darrov ichdi, xiyla yengil tortganday bo‘ldi. – Mendan qaytmasa, Xudodan qaytsin... Endi Ganjira- vonga ketarmikanman? – Ketasan, – dedi Nodirmohbegim yig‘lab, – sal o‘zingga kelgin, ketasan... Unsinning chaqnab ketgan ko‘zlarida yosh yiltiradi. – Men tuzukman... Peshingacha tuzalaman, jo‘nasam bo‘ladi... Ganjiravonga odam yuborsangiz... Ota-onam bo- rishimni harna ertaroq eshitsa, harna ertaroq suyunsa... Nodirmohbegim yana kaltaklashlaridan hayiqmay Gan- jiravonga bir xizmatkorini yubordi. Biroq Unsin peshingacha yetmadi – uzildi. Shom qorong‘isida uning jasadini qizil ko‘rpaga o‘rab, aravaga solishdi. Shamol hamon guvullar, yaydoq daraхtlarning shoxida chiyillar, g‘uvullar edi. Darvozadan boshida paranji va qo‘lida oq tuguncha No- dirmohbegim chiqdi. U darvozaga yuzini o‘girib, cho‘n- 324 qaydi, ikki qo‘lini fotihaga ochib bir nimalar dedi. Dodxo- ning o‘zi bilan birga bu dargohni yerning qa’riga yubor- ganday ikkala mushtini uch marta yerga qadadi; keyin: «Bu dargohni endi yelkamning chuquri ko‘rsin», – deganday bir harakat bilan keskin burilib, aravaga chiqdi, marhumaning bosh tomoniga o‘tirdi. Arava jo‘nadi, shahar qo‘rg‘onidan chiqqanda kunduzi Nodir mohbegim yuborgan xizmatkor Ganjiravondan qaytib kelmoqda edi. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|