326
erqirra iste’dod egasi Mirtemir faqat lirik
she’rlar bitish bilan cheklanmagan. Uning
jaran gdor sochmalari
XX asr yigirmanchi yil-
larida juda mashhur bo‘lgan edi. Mirtemir
go‘zal dostonlar ham yaratgan, dramatik va
nasriy asarlar ham yozgan. U qilgan tarjimalar
o‘zbek o‘girma adabiyotida alohida bos qich bo‘lishga ar-
ziydi. Unin g adabiy jarayonni tahlil qi lishga bag‘ishlangan,
salmoqli ilmiy xulosalarga ega tanqidiy asarlari ham bor.
ХХ asr o‘zbek she’riyatining
ulkan vakili Mirtemir
(Mirtemi r Tursunmat o‘g‘li) ko‘hna Turkistonning Qora-
tog‘ etaklaridagi Eski Iqon qishlog‘ida tug‘ilgan. Huj-
jatlarda adib ning tug‘ilgan vaqti 1910-yilning 10-mayi deb
ko‘rsatiladi. Shoir ning o‘zi bu to‘g‘rida: «Men tug‘ilgan
qishloqning kunbotarida qadim Turkiston shahri, janubida
O‘tror,
Boybalk хarobalari va Yassi, Suyri qal’alaridan
qolgan kultepa lar, undan nari Sirdaryo.., – deb yozadi. –
1910-yili bug‘doy o‘rog‘ida shu qishloqda tug‘ilibman.
Otam – dehqon va chorvador, ona tomondan bobom mulla,
maktabdor. Ota tomondan bobom – uzun bo‘ylik, polvon
jussalik, qizil yuzli odam edi. Ona tomondan bobom – o‘rta
bo‘yli, charaqlagan qora ko‘zli, qora va chechan odam edi.
Mirtemir
(1910 –1978)
327
Men bir-ikki yil shu bobom maktabida o‘qidim». Shoir ke-
yinchalik qishloqda ochilgan no‘g‘ay domla maktabida tah-
silini davom ettiradi. Shoirning otasi Tursunmat Umarbek
o‘g‘li ham adabiyotga iхlosmand edi.
Turmush qiyinchiliklaridan cho‘chimagan,
ilmga chan-
qoq Mirtemir 11 yoshida amakisiga qo‘shilib, Toshkent-
ga qochib keladi va Beshog‘ochdagi «Almaiy» nomidagi
ishmaktabga joylashadi. Ikki yil bu maktabda o‘qigach,
Toshkentning yangi shahar qismidagi «O‘zbek erlar bilim
yurti»ga ko‘chadi. Shoir ham o‘qib, ham ishlagan o‘sha
yillarning mashaqqatini shunday eslaydi: «Ishmaktab-
da ham, bilim yurtida ham o‘zimiz ekar, o‘zimiz yig‘ar
edik, o‘zimiz tikar, o‘zimiz kiya r edik.
Deyarli hamma
hunar o‘rgatilar edi. Og‘ir yillar edi; to 1924–25-yillarga-
cha хo‘ragimiz har kuni ikki yo uch marta bir burdadan
qora non va tushlik bir cho‘mich bo‘tqa edi. Ishmaktab-
ning bog‘i Chilonzorda, bilim yurtining bog‘i Ko‘kterakda
edi. Yoz bo‘yi hamma bog‘da
ishlardi va rangga qon,
bo‘yga jir bitib qaytardik. Bilim yurtida o‘qishlar og‘ir,
o‘qituvchilar talabchan bo‘lib, kechasi allamahallargacha
sovuq bo‘lmalarda dars tayyorlardik».
1929-yili bilim yurtini tugatgan Mirtemir yo‘llanma bi-
lan o‘sha vaqtda poytaхt bo‘lgan Samarqand shahriga ke-
ladi. Bu shahardagi Pedakademiyada (hozirgi Samarqand
davlat universiteti) o‘qish bilan birga O‘zbekiston
Marka-
ziy ijroiya qo‘mitasining raisi Yo‘ldosh Oxunboboyevga
shaхsiy kotib bo‘lib ishlaydi. Shoir hayotining Samarqand
davri qizg‘in ijodiy izlanishlar davri bo‘ldi. U Hamid Olim-
jon bilan do‘stlashib qoladi. Lekin oradan ko‘p o‘tmay,
Mirtemir tuhmat bilan qamaladi va qamoq muddatini uzoq-
da – Shimoldagi Belomorkanal qurilishida o‘taydi.
Mirtemirning ijodiy qiyofasini belgilaydigan, uni o‘zbek
kitobxoni uchun ardoqli qilgan narsa – uning she’riyati.
Mirtemir samimiy tuyg‘ularni,
nozik kechinmalarni sodda
va tu shunarli ifodalay oladigan san’atkor. Rost tasvir, bu-
328
ning ustiga, tuyg‘ular sherikligida amalga oshirilgan aniq
tasvir hamisha esda qoladi. Hammaga, ayniqsa, siz yoshlar-
ga ardoqli bo‘ladi. Badiiy nafasi bilan safl arimizni to‘ldirib
yurgan, avlodlarining pokiza, ma’rifatli, oriyatli bo‘lishini
istagan Mirtemirning she’riyati
sizning hamishalik ham-
rohingiz bo‘lib qolishiga ishonamiz.
1971-yilda «O‘zbekiston xalq shoiri» unvonini olgan
Mirtemir 1978-yilning 25-yanvarida vafot etadi.
Dostları ilə paylaş: