Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi yo’nalishi 4-bosqich 1709-guruh talabasi Sherqulova Malikaning Matematika o’qitish metodikasi fanidan tayyorlagan

2.2. Miqdorlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish
Miqdor tushunchasi murakkab tushuncha bo’lib , oquvchilarning butun o’qitish davrida shakllantiriladi . Boshlang’ich maktabning vazifasi shundaki u bolalarda miqdorlarni organish ning indiktiv tushunarli usulini hosil qilishdir , uning natijasi bolalarda miqdorlar narsalar hodisalarning o’lchash bilan bog’liq bo’lgan hodisalari ekanligi haqida tassavurlar hosil bo’lishi kerak. Boshlang’ich maktabda bolarlarga uzunlik , sig’im , masa , yuz , vaqt haqida dastlabki tassavurlar beriladi.
Har bir miqdorni o’rganishninmg o’ziga hos hususiyetlari mavjud bo’lsada, biroq narsaning yoki hodisalar hossalarini o’rganishga umumiy yondashish miqdorlarini o’rganishning umumiy hususiyat haqida gapirish imkonini beradi . Bu usluybiyot asosida amaliy usul yotadi narsalar bilan ishlash asosida aniq hisiy qabul qilish qobilyatiga tayanib kichik yoshdagi maktab o’quvchilarini miqdorlar uchun umumiy bo’lgan xossalar bilan tanishtirish mumkun.
Miqdorlarni o’rganish bo’yicha dasturni rejasi taxminan bunday :
1 - bosqich narsaning ko’plab xossalari orasidan o’rganilayotgan xossani aniqlash. Bu bosqichda o’rganilayotgan taqqoslash usulidan foydalaniladi har bir narsa yakkalab qo’yilmasdan , balki boshqa narsalar bilan taqqoslashgan holda beriladi dastlab taqqoslanayotgan hossalar orasidagi farq keskin bo’lishi lozim. Bolalar belgilar orasidagi farqni tushunib olganlaridan so’ng farq kamaytirilishi mumkun. Masalan, bunday taqqoslaymiz: Kitoblar solingan partufel ogirroqmi yoki daftarmi, dars uzunroqmi yoki tanaffuzmi sinf honasi kop’proq joyni egallaydimi yoki sportzalmi ?
2 – bosqich bir jinsli xossalarni taqqoslashni turli ussullar bilan o’tkazish mumkun: ko’z bilan ko’rib, hissiy yo’l bilan, ustiga qoyish bilan turli o`lchovlar yordamida. O`lchovlar yordamida taqqoslash miqdorini beradi .
3 – bosqich atamani kiritish va miqdorning o’lchov birligi bilan tanishtirish.
4 – bosqich o’lchov asbobi bilan va unda foydalanish qoidalari bilan tanishtirish.
Uchinchi sinfda ham uzunlik o’lchovlari 2 – sinfdagiga oxshash kiritiladi o’quvchilarga ma’lum o’lchov birliklarini , ularning munosabatini takrorlash va yangi o’lchov birligini kiritish zarur bo’lgan halatni yaratish zarur Amaliy masalani yechayotib, masalan, sinfning enini va bo’yini o’lchayotib, bunday savol qo’yamiz: ”sinfning boyini santimetr, distimetr yordamida o’lchash mumkunmi? kopchilik o’quvchilar: “yo’q mumkun emas deb qatiy javob berishadi. Lekin bunday javob beradigan bolalar ham topiladi “ mumkun lekin qulay emas, chunki o’lchovlarimiz kichkina“. Oqtuvchi yangi o’lchov birligi – metrni kiritadi. Metr modeli mehnat darsida turli rangli 11 santimetrli tasmalardan yelimlab yopishtiriladi (1 –santimetr yelimlashga ketadi). Metr modelini 80–90 sm li yog’och taxtachalardan ochilgan serkul serkul shaklida yasash mumkun. Bunday serkul bilan karidorning (sinfning) bo’yini o’lchash, maydonchada 60 – m li va 100–m li yugurish yo’laklarini belgilash qulaydir.
Ma’lumki, o‘tilgan mavzuning qiziqarli va o‘quvchilar ongida mustahkam joy olishida didaktik o‘yinlarning roli juda muhimdir. Chunki, turli didaktik o‘yinlardan foydalanilgan darsni o‘quvchilar oson va qiziqish bilan qabul qiladilar. Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish bilan birga dangasa o‘quvchilarning eng yaxshi ko‘rgan “ko‘chirib olish”ga yo‘l qo‘ymaydi. Quyida shunday o‘yinlardan misollar keltirilgan.
“Ziyrak bo‘l” o‘yini. Bunda bolalarning hammasida raqamli kartochkalar bo‘ladi.Og`yinning mazmuni: doskaga son yoziladi, o‘quvchilar esa ko‘rsatilgan sonni chizgg`ichda shu songacha kog`rsatadilar. Masalan: doskaga 9 soni yozilgan va 6 soni yozilgan kartochka ko‘rsatiladi.
“Klaster” metodi. Bu metoddan o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib dars o‘tganda yaxshi foyda beradi. Masalan, 1 - guruhga uzunlik o‘lchov birliklari, 2-guruhga og‘irlik o‘lchov birliklari, 3-guruhga vaqt o‘lchov birliklari haqidagi savollar tushirilgan varaqalar tarqatiladi.
“Baliq skeleti” metodi. Bu usuldan foydalanish o‘tgan mavzuni, yangi mavzuni mustahkamlashda to‘g‘ri keladi. Oq qog‘ozga baliqning skeleti (boshi, qovurg‘alari, dumi) chiziladi. Qovurg‘alar 4 ta bog`lishi maqsadga muvofiqdir. Baliqning yuqori suyagiga muammo ya’ni savollar ifodalanadi. Pastki qismida esa muammoni hal qiluvchi javoblar yoziladi. Bunda ham shakllar guruhlarga tarqatiladi. O‘quvchilar esa savollarga javob topadilar. Dars jarayonida o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish matematikaBu usullardan foydalanishning ahamiyati shundaki, o‘qituvchi ham biridir. Ana shunday dars jarayonlarida o‘quvchini fanga qiziqtirish o‘qituvchidan katta mahoratni talab etadi. Boshlangg`ich sinfda ko‘pchilik bolalar biroz erinchoq bo‘ladi. Ular ayniqsa, matematika fanini biroz xushlamaydi. Shuning uchun boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini odatdagi amallardan iborat misol va masalalar bilan “zeriktirmaslik” uchun darslarda qo‘shimcha ravishda qiziqarli masalalardan foydalanib, ularni mantiqiy fikrlashga ham o‘rgatish mumkin. Bu bolalarda “matematikani yomon ko‘raman”, degan fikr paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan bir usuldir. Masalan, darslarda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini oshirishda quyidagi savollardan foydalanish mumkin:
1. Yog‘ochni 12 bo‘lakka bo‘lish uchun uni necha marta arralash kerak?
(11marta).
2. 1 dan 100 gacha bo‘lgan qatorda nechta 9 bor?(9, 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89 ,99).
3. 1 kg tosh og‘irmi yoki 1 kg paxtami? ( Ikkalasi ham teng). 3-sinfda esa, sekund va asr tushunchalari o‘tilishi bilan bolalarda vaqt haqidagi tushunchalarni yanada aniqlashtirishga erishiladi. Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirish uchun turli mashg‘ulotlar o‘tkazish yaxshi samara berishi mumkin, masalan: o‘qituvchi o‘zi qarsak chalgandan so‘ng bir minut o‘tgach, bolalar ham qarsak chalishini tushuntiradi. Kalendar bilan ishlash ham yaxshi natija beradi. Darslikda keltirilgan mashqlarni bajarish davomida bolalar yil davomida qancha oy, haftada qancha kun borligini va ularning davomiyligini bilib oladilar.
3-sinfda vaqt birliklari bilan bog‘liq mashqlarni bajarish jarayonida «ulush» mavzusiga oid materiallar bolalar ongida mustahkamlashga erishiladi. Soatga qarab vaqtni belgilash ko‘nikmasini shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi. Soat modelidan foydalanib, o‘qituvchi har kuni bu ishga birgina minut vaqt ajratishi mumkin.
Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirishda unumdorlik, umumiy ish hajmi va vaqt, tezlik va vaqt masofa va vaqt kabi miqdorlar o‘rtasidagi mutonasiblikka oid masalalar katta ahamiyatga egadir. Ushbu mavzularni og`rgangach, o'quvchilar tezlik, vaqt, masofa va ular orasidagi bogg`lanishni, harakatga doir masala turlarini og`rtacha tezlikni hisoblash qoidasini bilishlari lozim. Ular harakatga doir soda masalalar yecha olish, bir tomonga yog`nalgan, qarama-qarshi yog`nalgan va uchrashma harakatga doir masalalar yecha olish konikmasiga ega bog`lishlari kerak. Miqdor haqidagi tassavurlarni rivojlantirishda hajm va massa bilan tavsiflanadigan xossalari bilan tanishtirish yordamida beradi. “Idishlarning sig’imi” va “litr” tushunchalarining kiritilishi narsalarninmg xossalari haqida fazoviy tassavurlarning rivojlanishiga yordam beradi.
“Litr” darsiga tayyorgarlik davrida bolalarda narsalalarning hajmiy xossalari haqida tassavurlarning shakllanishiga yordam beradigan mashqlarni kiritish lozim.
1 – qaysi shar (kub) katta.
2 – bolalar qumli maydonchada o’ynashmoqda. Qoliplardan figuralar yasashmoqda (qoliplarni ko’rsatadi). Qaysi qoliplarga ko’p qum sig’adi?
3 – choy va osh qoshiqlarda bir stakan qum o’lchab ol. Nega bir hil miqtordagi qum turli sonlar bilan ifodalaniladi? O’lchovlar soni o’lchovning o’ziga qanday bog’liq? va hokazo.
“Litr “ mavzusi bo’yicha dars parchasini ko’rib chiqamiz. O’quvchi: “oldingi darslarda biz sochiluvchan narsalarni o’lchagan edik, shunday o’lchovlaring ozida suyuqliklarni olchashda ham foydalanish mumkun. Siz qanday suyuqliklarni bilasiz?
O’quvchilar: Suv, sut, sho’rva, qatiq, kamnpot, paxta yogi, benzin. O’qituvchining stolida ikikta menzurka bor biri keng, ikkinchisi tor. Ikkalasida ham suv sathi bir xil. Ikkita o’lchov stakanlar ham bor, ular bir va ikki bilan nomerlanadi.
uslubiyoti haqida gapirish imkonini beradi. Bu uslubiyot asosida amaliy usul yotadi