Boshlashich sinflarda matematika u
| Kichlari
|
vakti | |||
|
Ishni sinflar buyicha tashkil xilish | ||||
|
1 sinf |
II sinf |
III sinf | ||
|
1. |
10 min |
Mustakil. Sondan yigindini ayirishga doyr misollar |
Mustakil. 20 gacha b$lgan sonlarni yozib, ular ustida kushish mi- sollari |
Ukituvchi bosh- chiligida yangi mavzu bilan tanishtirish, mustaxkamlash. Mustakil berila- digan topshi- rikni tushuntirish. |
|
2. |
15 |
Mustakil. |
Ukituvchi bosh- |
Mustakil. Dars |
|
|
min |
Darslikdan |
chiligida mus |
likdan misol |
|
|
|
misol masa |
takil ishni |
masalalar echish. |
|
|
|
lalar echish |
tekshirish. |
|
|
3. |
15 |
Ukituvchi |
YAngi mavzuni |
Mustakil. Ol |
|
|
min |
boshchiligi- |
tushuntirish. |
dingi topshi |
|
|
|
da. Musta |
Mustakil ishga |
riklar davom |
|
|
|
kil ishni |
kursatma. Uyga |
etkaziladi. |
|
|
|
tekshirish |
vazifa. |
|
|
|
|
va ogzaki |
|
|
|
|
|
mashk, baja |
Mustakil. |
|
|
|
|
rish “Jim” |
Darslikdan |
|
|
|
|
Uyini, uyga |
misol-masa- |
|
|
|
|
vazifa be |
lalar kursati- |
|
|
|
|
rish. |
ladi. |
|
|
4. |
5 |
Mustakil. |
Mustakil. Ol |
Ukituvchi bosh- |
|
|
min |
Darslikdan |
dingi topshi |
chiligida musta |
|
|
|
misol-ma- |
riklar davom |
kil ishlar tek- |
|
|
|
s a l a l a r |
etkaziladi. |
shiriladi. Uyga |
|
|
|
k9 r s ati- |
|
vazifa beri |
|
|
|
l ad i. |
|
ladi. |
Xamma narsadan oldin oz komplektli maktablarda sinf doskasi ulchamini kattalashtirish kerak. Buning sababi bir necha sinf bilan ishlash sharoitida doskaga, birinchidan bir necha topshirik, materiallari yoziladi va ikkinchidan bir necha sinf uchun yoziladi. SHu bilan birga topshiriklar umumiy maktabdagiga Karaganda tularok bayon kilinadi. CHunki ukuvchilar ulardan ukituvchiningtushuntirishlarisiz kerak. Oz komplektli maktablar ish tajribasida bu maksadlarda kushimcha engil kuchma, osma (yoki tagliklarga Urnatilgan) doskalar, uzaytirilgan sinf doskalaridan (tortib turiladigan pardalar bilan ta’minlangan), olib kuyiladigan (ochiladigan krpkokli) maxsus doskapardan foydalaniladi.
Oz komplektli maktabda ukuvchilarni ukuvchilarni ukitishda xar xil jadvallar xam muxim rol uynaydi. Bunda asosan umumiy ta’lim maktablari uchun muljallangan jadvallarning (spravochnik, instruktiv, urgatuvchi jadvallarning) uzidan foydalanish mumkin.
Oz komplektli maktablar uchun ma’lumotlari uzgartiriladigan jadvallarning axamiyati ayniksa katta. Masalan, sodda masalalarning (murakkab masalalarning) kiska yozuvlarni namunalarini uz ichiga oladigan jadvallarni
chuntakli kilib tayyorlash maksadga muvofik,, bu chuntaklar son | malumotlarni unga teskari masala bilan almashtirishr! natijasida maksadni amalga oshirish imkonini beradi.
Oz komplektli maktabda algoritmik jadvallarga, yani apgoritmik koidalarni uz ichiga olgan jadvallarga katta urin berishi kerak.
Tarkatma didaktik materiallardan foydalanish xam mustakil ishlarni muvaffakiyatli bajarishga imkon beradi Kupchillik xollarda bular topshirikli kartochkalardan iborat buladi. Xozirgi vaktda rus tili uk,itiladigan kartochkalar komplektlarni mavjud bulib, uzbek tilida xali bunday. kartochkalar chikdrilgani yuk.
Oz komplektli maktablarda individual doskadan, I perfokarta va perfopapkalardan, teskari aloka signaplaridan, dasturlashtirilgan topshiriklardan foydalanish maksadga muvofits.
Ukitishning texnik vositalaridan foydalanish xakida bir . oz tuxtalamiz. Bir xonada bir nechta (ikki yoki uchta) sinf - ukitiladigan maktabda diafilmlar, diopazitivlar kursatish, ovoz yozib olishdan foydapanishning imkoni yuk.
Katakli taxtacha oz komplektli maktablar uchun zarur jixozdir. Katakli taxtachadan foydalanish ukituvchining vaktini bekor sarflashdan ozod kiladi. Xar xil nabor katakchalarga (rakamlar, lotin alfaviti xarflari <1 >1=munosabat belgilari va boshkalar) ega bulingani xolda ularni katakli taxtachaga kuyib ukituvchi masalaparning kiska yozuvlarini, turli ifodalarni, tenglamalarni va boshka topshiriklarni tez tuzadi ’ va ularni tiklay oladi. Vaktni tejab, darxol navbatdagi topshirikkdutish mumkin.
XUSUSIY MATEMATIKA 9K.ITISH METODIKASI 1 -mavzu
Boshlangich sinflarda nomanfiy butun oonlarni nomerlashni ukitish metodikasi
Reja:
Nomerlashni Urganishning umumiy masalapari.
Nomerlash asosida matematika ukuv materialini joylashtirishning xususiyatlari.
Turli xil konsentrlarda sonlarni nomerlash.
Ukuvchilarda natural son tushunchasini shakllantirish.
Iktisodiyot, ishlab chikarish va ijtimoiy soxa doiralaridagi isloxotlarni amalga oshirish samaradorligi respublikani oliy malakali kadrlar bilan ta’minlash buyicha iapyp choralar kurishni talab kiladi. Respublikada kadrlar gayyorlash milliy dasturining ishlab chikilishi, uning keng muxokama kilinishi va Oliy majlisning 9-sessiyasida kadrlar gayyorlash milliy dasturining tasdiklanmshi, Prezident I.Karimovning sessiyadagi ta’limni rivojlantirish va strategik yunalishlarni belgilab beruvchi nutk,i x,alk, ta’limi gizimidagi eng muxim vokeapardir.
Prezidentning 1997 yil 6-oktyabrdagi X,alk, ta’limi tizimini va kadrlar tayyorlashni tubdan islok, kilish, barkamol avlodni tarbiyalash tugrisidagi farmonida kadrlar tayyorlashdagi barcha ishlar ustivor soxa ekanligi ta’kidlangan.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishning muxim tarkibiy kismlaridan biri ta’limni standartlashtirish, zamonaviy test texnologiyalari asosida ta’lim jarayonidagi sifatiy kursattichlarning monitoring tizimini yaratishdir. Maktablar va Oliy ukuv yurtlarida kup boskichli test tizimini ishlab chikish va joriy etish ta’lim sifatini kutarishga pedagoglar, ukituvchi va talabalarning ta’lim natijalari uchun mas’ulligini oshirishga imkon beradi.
Prezident I.Karimov Xalk ta’limini isldx kilish tufisidagi mavzusida ayniksa boshlangich ta’limga e’tibor berish, uni malakali ukituvchilar bilan ta’minlash zarurligini eslatib, boshlangich ta’lim xalk ta’limining peydevori ya’chi asosi, deb aytgan.
SHuning uchun boshlangich ta’limning dadturini, darsliklarini va ish tartiblarini kayta kurib CHIKISH zarurligi kelib chikadi. Ayniksa, boshlangich ta’lim pred metl ari ichida matematikani ukitish asosiy urin tutadi. Matematika daeturi uz ichiga avvalo natural sonlar bilan t>/rt arifmetik amal bajarishni oladi. Bu matematikaning yadrosini tashkil kiladi. SHu bilan birga algebra va geometriyaning asosiy tushunchalari, asosiy mikdorlar kiritilgan, ular arifmetik amallar bilan zaruriy urinda kushib ukitiladi.
No ni nomerlash va ular ustida arifmetik amallar bajarish boshlangich matematika kursining asosini tashkil Kiladi. Unga kushib algebra va geometriya elementlari ukitiladi. Dasturda natural sonlar va 0 x&k,idagi ma’lumotlarni asta sekin
unlik, yuzlik, minglik va kup xonali sonlar konsentrlari (takroriy) kiritish nazarda tutiladi. Bu unlik sanok, sistemasining xususiyatlari bilan ogzaki va yozma nomerlashni takror-takror kullash orkali beriladi.
Birinchi unlik nomerlashda 1-10 sonlarini sanash, nomerlarni aytish, ketma-ketlikning katta-kichikligini uzlashtirish nazarda tutiladi. 1-unlik bilan 0 soni kam birga urgatiladi. Uni bush tuplamning xarakteristikasi sifatid! berilgan. Nomerlash davomida 11-20, keyin, 21-100 ichidn sonlarni nomerlash kdraladi. 1,2... unliklarni kosil kilish birgapikda unliklarni ya’ni unlik sanok sismemasining mokiyati tushuntiriladi. Keyingi sinflarda 100 ichida, 1000 ichida va kup xonali sonlar yozma va ogzaki nomerlash, arifmetik amallar bajarish komponentlarining nomlarini urgatishlar amalga oshiriladi.
Nomerlash asosida matematika ukuv materialini joylashtirish xususiyatlari
Boshlangich matematikaning dasturida, oldingidek arifmetik materialda asosiy urinni egallaydi. Bunda arifmetika nazariyasi (amallar va ularning xossalari, komponentlar va natijalar orasidagi uzaro bogpanish, mikdor, son, ulchash, x,isoblash, masalalar echish, sanok sistemasi) ni shakllantirishning mukammal sistemasi kuzda tutilgan. SHunga mos boshlangich matematika ukitish metodikasi kam bir muncha rivojlantirilgan. Kichik yoshdagi ukuvchilarni ukitishning barcha boskichlarida ularning fikrlash faoliyatlarini aktivlashtirishga tayin faktlar va kuzatishlarni uz vakgida umumlashtirishga, ayrim masalalar orasidagi uzaro boglanishni tayinlashga, bolalarda mustakil ishlash, ukuvlarni paydo kilishga karatilgan yangi asoslangan usul va uslublar maktab dasturiga kiritilgan.
Butun nomanfiy sonlarni nomerlash va ular ustida amallar bajarish matematika kursining asosini tashkil k,ig.ib unga algebra va geometriyaning boshlangich elementlarini kiritish, buning natijasida son, arifmetik amallar va arifmetik munosabatlar kabi arifmetik tushunchalar yukorirok, darajada karash kuzda tutilgan.
Butun nomanfiy sonlarni ogzaki va yozma nomerlash, boshlangich matematikaning asosiy masalalaridan biri. Ogzaki nomerlash bilan ukuvchilarni sanashga urgatish, ularda 12,3,...
| uzlar bilan sonlarni ifodalash katta urin egallaydi. Sonlarni yozma nomerlashda 10 ta rakam (0,1,2,3;4,5,6,7,8,9) pishlangich tushunchalarni kiritish xam bosh vazifalardan piridir.
Matematika dasturi oldin natural son va nol xakidagi shzaki va yozma nomerlashni un ichida keyinchalik 11-20 ichidan. Keyinchalik yuz, ming, million ichida takror-takror urgatish kuzda |utilgan. Uni biz konsentrlar buyicha urgatish nomi bilan gtaymiz.
Sonlar yozma nomerlashda fak,at 10 rakam ishlatili-shini, lekin ogzaki nomerlashda, yangi s^zlarni paydo bulishini kayta- Kayta tushuntirish lozim, masalan, nol, bir, ikki,.. .un, ymgirma,
ul iz, k,irk,, ellik,... yuz, ming suzlaryangi konsentlarni ukitish
jarayonida kelib kushilaveradi.
Ukitishning boshidanok, bolalarda ba’zi muxim umumlashtirishlar shakllanadi. Masalan, natural katordagi xar bir navbatdagi son kanday xosil bulishi aniklanadi. Katorning ixgiyoriy soni bilan undan oldingi keladigan va keyin keladigan sonlar orasidagi munosabatlar urgatiladi. (a sonidan olingan a-1, keyin a+1 son kelishi, 1dan boshka).
Turli xil konsentrlarda sonlarni nomerlash
Ukuv materiapini ukuv yillari buyicha taksimlanishida urganilayotgan sonlar soxasining asta-sekin kengayib borishi kuzda tutiladi: 1-sinf “1dan 20gacha sonlar”, 2-sinf “1 dan YUOgacha sonlar”, 3-sinf “1 dan mitgacha sonlar”, 4-sinf “1dan milliongacha sonlar”.
Nomerlash va arifmetik amallarga doyr material konsenrlarga bulib urganiladi. Xammasi bulib 5ta konsenr: unlik, ikkinchi unlik, yuzlik, minglik, kup xonali sonlar milliongacha xakida nomerlash kuzda tutilgan. Konsenrlarga asoslangan ukitishda ukuvchilar u yoki bu chegaralar ichida sonlarni nomerlashni va ular ustida amallar bajarar ekan, ular arifmetikaning moxiyati tUfisida tasavvur xosil kiladilar, Xar gal yangi sonli material asosida nomerlash va amallar bajarishga kayta-kayta murojaat etish eng muxim arifmetik tushunchalarning mazmunini_chukurlashtirish va kengaytirishga imkon b *oadi. SHunday kilib xar bir oldingi konsentrda nomerlash va arifmetik amallarni bajarish kelgusi ukitish uchun tayyorgarlik ishi bulib xisoblanadi, xar bir keyingi konsentrda esa ilgari urganilgan material umumlashtiriladi va mustaxkamlanadi.
m
Bolalar birinchi unlik sonlarni urganar ekan, shu bilan birga nol soni bilan tanishadilar. Bunda nol bush tugtamning xarakteristikasi sifatida kiritiladi. Dasturga binoan ikkinchi unlik alo^ida konsenrga ajratilmaydi, birdaniga “yuzlik" konsentri urganiladi. SHunga saramay, nomerlashni urganishda
sinf matematika darsligida oldin 11-20 ichida sonlarni nomerlash, sungra 21 -100 ichida sonlarni nomerlash karaladi.
Ikkinchi unlik sonlarini nomerlashni urganish ukuvchilar uchun prinsipial yangi bulgan bilimni shakllantirishdan, ya’ni yangi sanok, birligi sifatidagi unlik tushunchasini shakllantirishdan boshlanadi. SHundan keyin 11-20 sonlarni unli tarkibi, 21 -100 ichida sonlarni ogzaki va yozma nomerlash *amda shu sonlarning unli tarkibi urganiladi. Sonlarning natural ketma- ketligini va unli tarkibini bilganlik asosida 13+1, 17+1, 10+3, 16-6, 19-10 kurinishdagi kushish va ayirishni puxta biladilar.
Ikkinchi sinfda 100 ichida nomerlash bilan ukuvchilar tanishganlaridan keyin yangi sanok birligi yuzlik bilan tanishadilar, bu erda ular unta birlik - yangi sanok, birligi unlikni, unta unlik esa yangi sanok birligi - yuzlikni *osil kiladi, - degan unli sanok sistemasi t^risida boshlangich ma’lumotlarga ega buladilar. SHuningdek 3-4 sinflarda yangi sanok birliklari - minglik va million bilan tanishib, bu konsenrlarda ogzaki va yozma nomerlashni uzlashtirib oladilar.
Ukuvchilarda natural son tushunchasini shakllantirish
Ukuvchilarga sanash urgatilgandan keyin shu sonlarni yozma ravishda ifodalash buyuriladi. Sanash natijasida xrsil bulgan sonlarni va bu sonlarning rakamlar yordamidagi yozuvni natural sonlar deyish urgatiladi.
Natural son tushunchasini tullam tushunchasi bilan botab tushuntirish zarur. Xar kanday tuplamda uni tashkil kiluvchi elementlar kancha degan savol kuyilganda biz tuplam elementlarini sanash yuli bilan javob beramiz. 1,2,3,.,.sonlar bilan ifoda etiladi. Bu sonlarning >^ar birini natural son deyish kabul kilinganligi urgatiladi. Masalan, 4 sonini tushuntirayotganda, stol, stullarning 4 oyogi, uyning 4 tomoni, mashinaning 4 gildiragi, 4 sum, kuyning 4 oyoga va x,okazo, bularning ^ammasi bir xil sinfga tegishli tuplamlar bulib, bularni 4 natural soni bilan belgilash kabul kilingan.
Natural sonlar katorini xrsil kilish uchun avval bitta elementi bor tuplamni bir bilan xarakterlaymiz.
SHu yusindan bir natural soni kosil buladi. Masalan, 1 ta sanok, chupini olamiz. 1 ta sanok, chupiga yana 1 ta chupni kushsak, 2 ta natural soni xrsil kilinadi 2 ta chupga yangi 1 ta chupni kushsak, 3 ta natural soni kosil buladi, va x;.k. SHunday kilib, 1,2,3,4,... natural sonlar kdtori kosil kilinadi.
10 ichidagi sonlarni nomanfiy bulgandan keyin, 10 dan katta bulgan sonlarni nomerlashga utiladi, yangi tushuncha va yangi sonning yozuvini kiritishga tugri keladi. Masalan, un bir (11), un ikki (12)....larni tushuntirishda bitta un va bitta bir, bitta un va ikkita bir, ...dan ibora tushuntiriladi. Endi ular 2 ta rakam bilan 100 gacha sonlarni yozishni urganadilar. Ikki xonali 12 va 21 sonlarida 1 va 2 rakamlarining urinlariga k,arab ularning kiymatlari uzgarishi tushuntiriladi. 12=10+2, 21=20+1 deb ikki xonali sonlarni unlik va birliklarning yigindisi shaklida yoza olsa, ular unlik va birlik xonalarning kiymatni, yozuvi, unli sanok sistemasining mokiyatini tushunib oladilar.
Ikki xonali sonlarni nomerlashni uzunlik birliklari dm va sm bilan botab tushuntirishning afzalliklari bor. Masalan, 2 unlik va 3 birlik 23 birlikka teng bulishini tushuntirishda 2 dm Zsm =23sm kabi misollardan urinli foydalanish mumkin. Sinfdan uta borgan sari yuzlik va undan katta 3 xonali sonlarni nomerlash, 3 xona bilan yozilishni va >^ar bir sonning 1,10,100 lardan iborat bulishini tushuntirib, ularni x;am xonalar yigindisi kurinishida yozishni misollarda tushuntiriladi.
Masalan, 523=500+20+3=5 yuz + 2 un +3 birlik Buni mikdorlar bilan bomab tushuntirsa xam buladi. Masalan, 623 sm = 5 m 2 dm Zsm =500 sm +20sm +3sm SHunday kilib, ukuvchilar natural sonlar katorini xrsil k,ilgandan keyin, bu katorning kuyidagi xossaparga ega ekanligiga ishonch xrsil kiladilar.
Bir nabral sondir, undan oldin keladigan x;ech kanday natural son mavjud emas; kar kanday natural songa birni kushish bilan undan keyin keladigan natural son x,osil kilinadi; natural sonlar katorining eng kichigi bir, eng kattasi mavjud emas.
“Unlik”, “YUzlik”, “Minglik” va “Kup xonali sonlar” mavzusida sonlarni nomerlash
Reja:
“Unlik” mavzusida sonlarni nomerlash, tayyorgarlik davri.
’’YUzlik” ichida sonlarni nomerlash.
“Minglik” mavzusida sonlarni nomerlash.
“Kup xonali sonlar” mavzusida sonlarni nomerlash.
“9nlik” mavzusida sonlarni nomerlash, tayyorgarlik davri
Birinchi sinfga kelgan bolalar turli joylardan va turlicha matematik tayyorgarlikka ega buladi. Bolalar bogchasi yoki ba’zi oilalarda tayyorgarligi bor bolalar 1-10 gacha sonlarni u^ish,sanash, yozish malakalariga ega buladilar. Ammo mutlako tayyorgarlikka ega bulmagan bolalar keladilar. SHuning uchun ukituvchinig vazifasi 1-sinfga kelgan bolalarning tayyorgarligini individual anikdashdir, Bu ish uk,ish boshlanguncha yoki birinchi xaftadayok, amalga oshirilishi kerak. Aniklashda kuyidagi taxminiy savollar bulishi mumkin:
Sanashni bilasizmi? Sanang-chi?
Doiracha, chup, bayrokchalarni sanang-chi?
Stolda kancha kalam bulsa, shuncha bayrok,cha oling?
Kaysi doirachalar kup? Kizillarimi, kuklarimi?
Tartib bilan kuyilgan narsalarni tartib bilan sanang.
5-1, 8-2, 4-3 kabi savollar.
Xar bir ukuvchining bilim darajasini xisobga olish mak,sadida ukituvchi kuyidagi jadval bilan kaydnoma tuzadi:
|
№ |
|
Yüklə 1,53 Mb.
Dostları ilə paylaş:
