Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Muzqaymoq iste’mol qilishdan olingan keyingi qo’shilgan va yalpi 
naflilik
13.1-jadval 
Iste’mol qilingan 
muzqaymoqlar soni 
Keyingi qo’shilgan 
naflilik (MU) 
Umumiy naflilik (TU) 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
- 
10 
8 
6 
4 
2 
0 
-2 
0 
10 
18 
24 
28 
30 
30 
28 
Jadval ma‘lumotlariga ko‘ra kamayib boruvchi keyingi qo‘shilgan naflilik 
hisobiga umumiy naflilik miqdoran o‘sib boradi. Biroq, bu o‘sish sur‘ati 
muzqaymoqlarning navbatdagi soni qo‘shilishi bilan pasayib borish tamoyiliga ega. 
Natijasi salbiy ahamiyatli qo‘shilgan naflilik umumiy naflilikning qisqarishiga olib 
keladi. 
Jadval ma‘lumotlarini grafikka joylashtirib, keyingi va umumiy naflilikning 
ko‘rgazmali tasvirini hosil qilish mumkin. 
3.1-chizma. Umumiy va keyingi qo’shilgan naflilik egri chiziqlari
42
 
42
Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 361бет. 

---

197 
Keyingi qo‘shilgan naflilikning grafik tasviri iste‘molchi aynan olingan bir 
tovarning qo‘shimcha birligidan kamayib boruvchi naflilikka ega bo‘lishini aniq 
ko‘rsatadi. Umumiy naflilik (―TU‖) egri chizig‘i bir turdagi tovarning eng oxirgi 
birligidan iste‘molchi salbiy samarali naf ko‘rishi oqibatida bu turdagi naflilik ham 
pasayib borishini ko‘rgazmali aks ettiradi.
Iste‘molchi biron bir tovarning keyingi iste‘mol qilingan birligidan kamroq 
qo‘shimcha nafga ega bo‘lishi sababli, u aynan shu tovarning navbatdagisini narxi 
tushgan taqdirdagina sotib oladi. Bu esa naflilik egri chizig‘ining pasayib borish 
tavsifiga ega bo‘lishini bildiradi. 
Biron-bir tovarning (x) keyingi qo‘shilgan naflilik (
) ni miqdoriy jihatdan 
quyidagicha ifodalash mumkin: 
Bu erda, 
- ortib borgan umumiy naflilik
- iste‘mol qilingan ne‘matning ko‘paygan miqdori. 
Keyingi va umumiy naflilikni bir-biri orqali ifodalash mumkin. Umumiy 
naflilik iste‘mol qilingan biron-bir ne‘matning keyingi nafliliklari yig‘indisi:
Keyingi naflilik esa umumiy yoki qo‘shimcha naflilikning o‘sgan qismi 
Iste‘molchi qandaydir tovarning navbatdagi birligini (portsiya, qismi, kg, dona 
va h.k.) iste‘mol qila borib, har bir navbatdagi birligidan kamayib boruvchi qoniqish 
oladi. Buning sababi shuki iste‘molchi aynan bir tovarga asta-sekin to‘yinib, 
pirovardida uning qoniqishi o‘zining oxirgi chegarasiga etadi. Boshqacha aytganda 
mazkur tovarning keyingi nafliligi uni iste‘mol qilish hajmi ortib borishi bilan 
kamayib borish tamoyiliga ega bo‘ladi. Bu keyingi (qo‘shilgan) naflilikning pasayib 
borish qonuni deb nom olgan. Agar iste‘molchiga tamadi qilingan biror ovqatning 
birinchisi 10 «yutil» naf keltirsa, ikkinchisi -7, uchinchisi -4 va to‘rtinchisi faqat 1 

---

198 
ga teng shunday naf keltiradi. (13.1-chizma Bir ne‘matning iste‘mol qilinadigan 
miqdori qanchalik ko‘p bo‘lsa, uning navbatdagi yangi birligini iste‘mol qilish 
natijasida shuncha kam keyingi naflilik olinadi.