Bugdoy osimligi biologiya. Normetova. Sh

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

7 
 
 
I-ADABIY MA`LUMOTLARGA TUShUNChA 
 
1.1. Bug`doy o`simligi buyicha ilmiy- tadkikot ishlari tarixi 
 
Qishloq xo`joligi fanlari doktorı, professor P.I.Podgornıyning redaktsiyasida 
« O`simlikshunoslik» M.: «Prosveshenie», 1967.-558 b. o`quv kitobning I-bobida 
donli ekinlarga umumiy sifatlama, morfologik va biologik o`zgachaligi bo`yicha 
don ekinlarini to`rtta guruhga ajratilish klassifikatsiyasi: 1.
Tipik non – (yoki I-
guruh nonlari): bug`doy, qora bug`doy, arpa, suli., 2.Tariqsimon non ( yoki II-
guruh noni): tariq, makkajo’xori, sholi, jo’xori, chumiza. 3. donli-dukakli 
o`simliklar: burchoq, yem-xashak dukkaklar, china, loviya, lyupin, chechevitsa, 
vika, nut va boshq. 4.boshqa donli ekinlar-grechixa va amarant, g`allalarga ham, 
dukkakli o`simliklarga ham kirmaydi deb ko`rsatiladi. [19] 
Urug`ning ximiyaviy tarkibi va qurilishi, non begona o`tlarining o`sishi va 
rivojlanishi, kuzlik nonlar, fazalari, kuzlik o`simliklarning nobut bo`lishi va ular 
bilan kurashish. Kuzlik bug`doy-Triticum oilasi va uning qattiq va yumshoq turlari, 
biologik o`zgachaliklari. Navlari. Erta bug`doy, o`simligiga umumiy sifatlama, 
biologik o`zgashaliklari va navlari haqida ma`lumotlar beriladi. .[12,16,35] 
Prutskov F.M. va boshq. Urug`chilik asosidagi o`simlikshunoslik. 3-
chiqarilishi, qayta ishlangan va to`liqtirilgan.- M.: Kolos, 1977.-448 b. 
O`rta o`quv yurtlariga tavsiya qilingan ushbu kitobda erta va kech pishar 
bug`doy o`simliklarining xalq xo`jaligidagi ahamiyatlari, ekish uchun 
rayonlashtirilishi, hosildorligi, biologik o`zgachaliklari, turlari va navlari, har 
xililigi, agrotexnikasi, tuproqni ishlash, namni yig`ish,o`g`itlash,urug`ni ekishga 
tayyorlash,ekish,hosilni 
yig`ish, 
erta 
sug`orilib 
ekiladigan 
bug`doyning
o`zgachaliklari va bu ishlarni qanaqa bajarish kerakligi haqida amaliy-
laboratoriyaviy ishlar to’g`risida ma`lumotlar ko`rsatilgan. .[31] 

---

8 
Konstantinov A.R. Ob havo, tuproq va kuzlik bug`doy hosili. L.: 
Gidrometeoizdat. 1978.-263 b. monografiyada kuzlik bug`doy o`simligining ob 
havo, tuproq, iqlim ta`sirlariga bog`liq qora tuproqli yerlardagi hosildorligi. 
Meteostantsiyalarning ma`lumotlariga binoan bug`doyni sug`orish, oziqlantirish, 
sug`orish paytidagi suvning bug`lanish, transpiratsiya, nam zahiralari va 
tuproqning termik rejimlari ko`rsatilib bu mexnatlar qishloq xo`jaligini 
rejalashtirish ishlari bilan ish olib boradigan rahbar ishchilar, agronomlar va 
melioratorlar, agrometeorologlar, biologlar, agrotexniklar, tuproqshunoslar va 
o`simlikshunos fiziologlar, shuningdek talabalar bilan izlanuvchilarning mos 
keluvchi mutaxasisslariga bag`ishlangan. [17] 
«O`simlikshunoslik». P.P.Vavilov, V.V.Gritsenko, V.S.Kuznetsov va 
boshq. 
P.P.Vavilov 
redaktsiyasida. 
4-chiqarilishi., 
qayta 
ishlangan 
va 
to`liqtirilgan.- M.: Kolos, 1979.-519 b. o`quv kitobida kuzlik va erta bug`doylar 
bo`yicha ma`lumotlar beriladi.
Unda, kuzlik bug`doyning xalq xo`jaligidagi ahamiyati. O`simlikning tarixi, 
o`stirish rayonlari va hosili. Bug`doy turlari, ularning bir-biridan farqi. Yumshoq 
va qattiq bug`doylarning o`zgachaliklari, biologik ayriqchaliklari: temperaturaga 
va namlikga talabi, vegetatsion davri, navlari, almashlab ekish, , o`g`itlash, asosiy 
va qator o`g`itlar, tuproqni ishlash, ekish va ekish muddati, ekish me’yori, 
ekinlarni 
parvarishlash, 
hosilni 
yig`ish, 
sug`orish 
orqali 
o`sirish 
o`zgachaliklari,sug`orish usullari, sug`orish muddati, hosilni yig`ish, ilg`or 
xo`jaliklar hosili va boshqalar. Kuzlik va bahori bug`doyning umumiy 
sifatlamalari yoziladi. .[36] 
Yerning mevalari. Nemischadan tarjima va kirish so`zi A.N.Sladkovaniki.-
M.: Mir, 1979.-270 b. bo`lgan monografiyada kraxmalli o`simliklar sifatida 
bug`doylarning Triticum turlari, jahon miqyosida ekilishi, boshoqlari, Triticum 
oilasidagi turlarining bir va ko`p yillik o`simliklar ekanligi, oldi Markaziy
Osiyoda yovvoy bug`doylarning o`sishi va madaniylashtirilishi va ularning sekin 
yaxshilanishi, navlarining kelib chiqishi va jahonda tarqalishlari, qattiq va 

---

9 
yumshoq bug`doylar, ularni ekish joylari, ahamiyati bo`yicha qiziqarli materiallar 
bor. .[26] 
Pronskiy e.V, Suxarev A.e. O`zbekiston dala ekinlari agrotexnikasi asoslari. 
T.: «O`qituvchi»,1980.-264 b. IX-sinf o`quvchilari uchun o`quv qo`llanma sifatida 
tavsiya qilingan bu kitobda ko`pchilik boshoqli o`simliklar bilan bir qatorda 
bug`doy o`simligining umumiy sifatlamasi, morfologik, biologik xususiyatlari, 
o`simliklarning o`sish sharoitlari, tuproq va uning unimdorligi, tuproqni 
yaxshilash, almashlab ekish, tuproqni ishlash, o`g`itlar, urug`lik, urug`likni ekishga 
tayyorlash va ekish, ekinni parvarishlash, begona o`tlar, zararkunanda va 
kasalliklar, ularga qarshi kurash. Hosilni yig`ish, dala tajriba metodikasi, qishloq 
xo`jalik ekonomikasi asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish masalalari aytiladi. 
.[30] 
O`simlikshunoslik. /P.P.Vavilov, V.V.Gritsenko, V.S.Kuznetsov va boshq., 
P.P.Vavilovning redaktsiyasida .2-chi bosilishi., qayta ishlangan va to`liqtirilgan. -
M.: Kolos, 1981.-432 b. nomli qishloq xo`jaligi mutaxasislarini tayyorlaydigan 
oliy o`quv yurtlari talabalari uchun yozilgan bu o`quvlik kitobda boshqa ko`p 
o`simliklar bilan bir qator kuzgi va bahori bug`doy o`simliklarining xalq 
xo`jaligidagi ahamiyati, ekish rayonlari, hosildorligi, navlari, biologik 
o`zgachaliklari, namlikga, tuproqga ishtiroki, almashlav ekish, o`g`itlash, tuproqni 
ishlash, nam yig`ish, ekish muddati, ekish uslublari, normasi, chuqurligi, ekinni 
parvarish qilish, hosilni yig`ish, sug`oriladigan bug`doyning agrotexnik 
o`zgachaliklari, bo`yicha tavsiyalar berilgan. [37] 
Selektsiya va urug`chilik asosidagi o`simlikshunoclik. / G.V. Korenev, 
Podgorniy P.I, Sherbak S.N/ professor G.V. Korenev tamonidan redaktsiyalangan.
2-bosmasi., qo`shimcha va qayta ishlangan.-M.: «Kolos». 1983.-511 b. oliy o`kuv 
yurtlarining keng mutaxasislarga bag`ishlangan o`kuv va uslubiy kitobda ham 
yuqorida ko`rib chiqilgan adabiyotlarda bayon etilgan masalalar bayon etiladi. 
.[38] 

---

10 
Ivlev V.I. Kuchli bug`doylarni o`siramiz degan Donchilik xo`jaligi jurnalida 
№
1.iyun 1981.-B.9. chop etilgan maqolasida Ukraynaning Zaporoje oblasti 
sharoitida kuchli bug`doylarni etishtirish yo`llari haqida gap yuritadi. [45] 
Xrjanovskiy V.G.Umumiy botanika kursi (o`simliklar sistematikasi): Oliy 
qishloq xo`jaligi o`quv yurtlari uchun darslik.-2-bosmasi., qayta ishlangan. va
to`liqtirilgan.-M.: Vısshaya shkola.-1982.-544 b. atamasidagi ushbu kitobda 
bug`doyni myatliklar yoki g`allalar tartibi- Poales. Graminales.qo`shimcha tartibi-