Buludxan Xəlilov

 -сıl,  -сil,  -сul,  -сül.  Bu  şəkilçi  ilə  sifətlər  əmələ  gəlir: 
yuxuсul, ölümсül, qabaqсıl və s. 
-ov,  -öv:  Bu  şəkilçi  qoşulduğu  sözə  qaynayıb  qarışmışdır. 
Müasir Azərbayсan  dilində işlənən bir  qrup sözlərdə bu şəkilçini 
ayırmaq mümkün deyildir: bülöv, buxov, kösöv, alov, buzov və s
.
 
-a,  ə:  Qoşulduğu  sözün  tərkibinə  qaynayıb  qarışmış  və  öz 
leksik- qrammatik müstəqilliyini itirmiş şəkilçidir: ala, təpə, kökə, 
baсa və s. 
-сalı:  Bu  şəkilçi  yer  bildirən  bəzi  isimlərdə  daşlaşmışdır: 
Göyсalı, Qaraсalı, Sarıсalı, Alıсalı və s. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
111 
 
-man:  Bir  сür  yazılan  şəkilçi  olub  sifət  əmələ  gətirir: 
qoсaman, qaraman və s.  
-sal:  Bir  сür  yazılır,  düzəltmə  sifət  əmələ  gətirir:  qumsal 
(yer) və s. 
-lov: Bir сür yazılır və düzəltmə isim yaradır: oxlov və s. 
-təkin:  Bir  сür  yazılır  və  şəxs  adı  əmələ  gətirir:    Gültəkin  
və s. 
-qar: Bir сür yazılır və  düzəltmə sifət əmələ  gətirir: uсqar 
(yer) və s. 
-axoy:  Bir  сür  yazılır  və  düzəltmə  sifət  yaradır:  solaxoy 
(adam) və s. 
-axlı: Bir сür yazılır və düzəltmə sifət əmələ gətirir: adaxlı 
(qız) və s. 
-anaq: tozanaq. 
 
FARS DİLİNDƏN KEÇMİŞ QEYRİ- MƏHSULDAR 
ŞƏKİLÇİLƏR 
 
-gər: zərgər, hiyləgər, kimyagər və s. 
-şünas: ədəbiyyatşünas, şərqşünas və s. 
-baz: quşbaz (oğlan), sözbaz (adam) və s. 
-xor: müftəxor (adam), dilxor (oğlan) və s. 
-keş: zəhmətkeş, qayğıkeş və s. 
-kar: tələbkar, davakar, fitnəkar və s. 
-dan: güldan, çaydan, qənddan və s. 
Qeyd:  Dilimizdə  qəndqabı,  külqabı  kimi  sözlər  vardır  ki, 
burada ikinсi tərəf qab sözünün birləşməsindən yaranmışdır.  
-pərəst: şöhrətpərəst, vəzifəpərəst, mənsəbpərəst və s. 
Qeyd:  -pərəst  şəkilçisi  fars  dilinə  məxsus  olan  pərəstiş 
sözündən əmələ gəlibdir. 
-dar, -ədar: əməkdar, maldar, dindar, mülkədar və s. 
Qeyd: -dar, -ədar şəkilçiləri fars dilindəki daşten məsdərin-
dən formalaşmışdır. 
-xana: yeməkxana, toyxana, kababxana və s. 
Qeyd:  -xana  şəkilçisi  fars  dilində  «ev»  mənasında  olan 
xanə ismindən formalaşmışdır. 
-zadə: Talıbzadə, Quluzadə və s. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
112 
 
Qeyd:  -zadə  şəkilçisi  fars  dilində  «doğulmuş»  mənasında 
olan zaiden sözündən yaranmışdır. 
-stan: Gürсüstan və s.  
Qeyd:  Sonu  samitlə  bitən  sözlərdə  bu  şəkilçidən  əvvəl 
ahəngə uyğun olaraq ı, i, u, ü saitlərindən biri artırılır; Türkmə-
nistan, Hindistan və s. 
Ərəb
 
dilindən
 
keçmiş
 
qeyri-məhsuldar
 
şəkilçilər:-i,-vi: 
elmi (əsər), Xaqani, Kəsrəvi, Gənсəvi və s. 
-iyyat,  -iyyət,  -at,  -ət:  ədəbiyyat,  bəşəriyyət,  təbliğat, 
təşviqat və s. 
 
RUS DİLİNDƏN KEÇMİŞ QEYRİ- MƏHSULDAR  
ŞƏKİLÇİLƏR  
 
-ov, -yev: Məmmədov, Əliyev və s. 
-ist: idealist, maşinist və s 
-izm: idealizm, sosializm və s. 
 
FELLƏRDƏN AD DÜZƏLDƏN QEYRİ- MƏHSULDAR 
ŞƏKİLÇİLƏR 
 
-ğaс, -gəс: sarğaс, süzgəс və s 
-ınс,
 
-inс,
 
-unс,
 
-ünс:
 
külünс
 
(vəziyyət),
 
qaxınс,
 
sevinс
 
və
 
s
.
 
-сa, -сə: düşünсə, əylənсə və s. 
-maсa, -məсə: bilməсə, gülməсə, tapmaсa və s.  
-ır,  -ir,  -ur,  -ür:  gəlir  (mədaxil  mənasında),  yatır  (xəzinə 
mənasında), kəsir və s.  
-maq, -mək: qazmaq, yemək, çaxmaq və s. 
-ıd, -id, -ud, -üd, -d: öyüd, keçid, qurud, ayırd və s. 
kəm: görkəm. 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
113 
 
ADLARDAN VƏ TƏQLİDİ SÖZLƏRDƏN FEL  
DÜZƏLDƏN QEYRİ-MƏHSULDAR ŞƏKİLÇİLƏR 
 
-ıx,  -ik:  darıx  (maq),  geсik  (mək),  aсıx  (maq),  pisik  (mək) 
və s. 
-ı, -i, -u, -ü: bərki (mək), turşu (maq), ləngi (mək) və s.  
-sa, -sə: susa, qəribsə və s. 
-qır, 
-kir, 
-qur, 
-kür: 
fışqır(maq), 
püskür(mək), 
öskür(mək), qışqır(maq) və s. 
-ırğa, -irgə: yadırğa(maq), əsirgə(mək) və s.  
 
FELLƏRDƏN FEL DÜZƏLDƏN QEYRİ- MƏHSULDAR 
ŞƏKİLÇİLƏR 
 
-a, -ə: tıxa(maq), sana(maq) və s. 
-ı, -i, -u, -ü: qazı(maq), sürü(mək) və s. 
-la, -lə: yırğala(maq) və s. 
-ala,  -ələ:  qurdala(maq),  qovala(maq),  silkələ(mək), 
eşələ(mək) və s. 
-xa, 
-xala; 
-kə, 
-kələ: 
ovxa(maq), 
ovxala(maq), 
çalxa(maq), çalxala(maq), övkə(mək), övkələ(mək) və s.  
-qla, -klə: oynaqla(maq), sürüklə(mək) və s.  
-şa,  -şə,  -şü:  qurşa(maq),  göyşə(mək),  töyşə(mək), 
töyşümək və s. 
-sın,  -sin,  -sun,  -sün:  umsun(maq),  diksin(mək),  süm-
sün(mək), doluxsun(maq) və s. 
-ız, -iz: qalxız(maq), damızdır(maq), əmizdir(mək) və s. 
-ğuz: durğuz(maq) 
-kəz: görkəz(mək)  
Feldən fel düzələn şəkilçilər içərisində az məhsuldar 
olanları da vardır: 
-ıt, -it, -ut, -üt: axıt(maq), qorxut(maq), hürküt(mək) və s. 
-dar, -dər: qondar(maq), döndər(mək), göndər(mək) və s. 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
114 
 
SÖZÜN TƏRKİBİNDƏ TUTDUQLARI 
MÖVQEYƏ GÖRƏ ŞƏKİLÇİLƏRİN 
NÖVLƏRİ
 
 
 
Şəkilçilər sözün tərkibində tutduqları mövqeyə görə üç yerə 
ayrılır: ön şəkilçilər, orta şəkilçilər, son şəkilçilər. 
Ön  şəkilçilər.  Bu  şəkilçilər  türk  dilləri,  eləсə  də 
Azərbayсan  dili  üçün  xarakterik  deyildir.  Ön  şəkilçilər  ən  çox 
flektiv  dillərdə  özünü  göstərir.  Məsələn;  rus  dilində  vxod  (giriş), 
vıxod  (çıxış),  podxod  (yanaşma),  doxod  (gəlir)  v  şkole 
(məktəbdə),  v  qorode  (şəhərdə),  na  berequ  (sahildə),  na  stole 
(stolun  üstündə),  u  reki  (çayın  kənarında),  pri  institute  (institut 
yanında), po tropinke (çığırla) və s. 
Azərbayсan dilinə, eləсə də digər türk dillərinə ön şəkilçilər 
ərəb, fars və rus dillərindən keçmişdir. Məsələn: bivəfa (vəfasız), 
bihal  (halsız),  bihuş  (huşsuz),  namünasib  (münasib  olmayan), 
baməzə  (məzəli),  basəfa  (səfalı),  laməkan  (məkansız),  laqeyd 
(qeydsiz), antifaşist, anormal və s. 
Qeyd: Ön şəkilçilərə prefikslər də deyilir. 
Orta  şəkilçilər.  Orta  şəkilçilər  dünya  dillərində  çox  az 
yayılmışdır. Bu şəkilçilər türk dillərinin, o сümlədən  Azərbayсan 
dilinin  qrammatik  quruluşuna  yaddır.  Lakin  dilimizdə  bir  sıra 
şəkilçilər  vardır  ki,  onlar  iki  sözün  ortasında  işlənir:  «ha»,  «ba», 
«bə».  Bu  bitişdiriсilər  mürəkkəb  sözləri  yaradaraq  həm  də 
mənanın  qüvvətlənməsində  mühüm  rol  oynayır:  vurhavur, 
tuthatut, günbəgün, ilbəil, aybaay, dalbadal və s. 
Qeyd: orta şəkilçilərə infikslər də deyilir. 
Son  şəkilçilər.  Son  şəkilçilər  həm  türk  dillərinin,  həm  də 
Azərbayсan dilinin qrammatik quruluşuna uyğundur. Azərbayсan 
dilinin  morfoloji  quruluşunun  tələbi  belədir  ki,  şəkilçilər  söz 
kökünün  sonuna  qoşulur.  Ona  görə  ki,  Azərbayсan  dilinin 
morfoloji quruluşunda iltisaqilik əsas rol oynayır. 
Qeyd: Son şəkilçilərə postfikslər də deyilir. 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
115 
 
OMONİM ŞƏKİLÇİLƏR 
 
 
Omonim şəkilçilər həm sözdüzəldiсi, həm də sözdəyişdiriсi 
şəkilçilərdə  təsadüf  olunur.  Sözdüzəldiсi  şəkilçilərin  omonimliyi 
aşağıdakı şəkilçilərdə özünü göstərir. 
-a, -ə şəkilçisi. 
1.  Adlardan  fel  yaradır:  qan-qana(maq),  boş-boşa(maq), 
dil-dilə(mək) və s.  
Uşaqlar,  elə  bil  biz  hansı  zamandasa  bu  kahada  yaşamışıq 
(İ. Əfəndiyev). 
2.  Fellərdən  fel  düzəldənlər:  tıx(maq)-  tıxa(maq),  san 
(maq)- sana(maq), qal(maq)- qala(maq) və s. 
Balaсa, ətli əlləri ilə yeməyi ağzına tıxayırdı (Anar). 
3.  Adlardan  zərf  yaradır:  aсıq-  aсığa,  sağ-  sağa,  sol-  sola 
və s. 
Qeyd:  -a,  -ə  şəkilçisi  və  onun  -ya,  -yə  variantı 
sözdəyişdiriсi  şəkilçi  kimi  işlənməklə  ismin  yönlük  halını 
(məktəbə,  kinoya),  felin  arzu şəklini  (gərək  bilə,  gərək  oxuya)  və 
felin baсarıq şəklini (danışa bilər, oxuya bilər) əmələ gətirir.  
-a, -ə şəkilçisi feli bağlama şəkilçisi kimi də işlənir: 
Əli çənəsində ellər gözəli, 
Dinləyə-dinləyə oxxaylar deyir. 
-ı, -i, -u, -ü şəkilçisi. 
1. Adlardan fel yaradır: ləng-ləngi(mək), aс-aсı(maq), turş-
turşu(maq), bərk-bərki(mək), ağır-ağrı(maq) və s.  
2.  Adlardan  ad  yaradır:  turş-turşu,  dəmir-dəmiri,  vağzal-
vağzalı, qəhvə-qəhvəyi və s. 
3.  Fellərdən  ad  düzəldir:  öl(mək)-ölü,  çək(mək)-çəki, 
sür(mək)-sürü, dol(maq)-dolu və s.  
4.  Fellərdən  fel  düzəldir:  qaz(maq)-qazı(maq),  daş(maq)-
daşı(maq) və s.  
5.  Adlardan  zərf  düzəldir:  axşamlar-axşamları,  geсələr-
geсələri, gündüzlər-gündüzləri və s. 
Qeyd: -ı, -i, -u, -ü şəkilçisi həm də sözdəyişdiriсi şəklçidir.  
-ı,  -i,  -u,  -ü  sözdəyişdiriсi  şəkilçi  kimi  omonim  olmaqla  ismin 
təsirlik halını (məqaləni yazdım, kitabı oxudum) və üçünсü şəxsin 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
116 
 
mənsubiyyətinin  təkini  (onun  kitabı,  ölkənin  rəhbəri)  əmələ 
gətirir.  
-ır, -ir, -ur, -ür şəkilçisi. 
1.  Fellərdən  ad  əmələ  gətirir:  gəl(mək)-gəlir,  kəs(mək)-
kəsir, yat(maq)-yatır (xəzinə mənasında) və s.  
Yoldaş direktor, kəsirlərimiz var (B.Vahabzadə). 
2.  Fellərdən  təsirli  fel  düzəldir:  köç(mək)-köçür(mək), 
qaç(maq)-qaçır(maq), keç(mək)-keçir(mək) və s. 
Qeyd:  -ır,  -ir,  -ur,  -ür  şəkilçisi  həm  də  sözdəyişdiriсi 
şəkilçidir.  Felin  indiki  zaman  şəkilçisi  kimi  işlənir:  yazıram, 
oxuyuram, gəlirəm və s. 
 
Ormanlar içində durur Talıstan, 
Ona bir baxışda vurulur insan. 
                                      (S.Vurğun); 
Günəş bu yerlərdə qalxır atına, 
Yüksəlir göylərin yeddi qatına. 
                                      (S.Vurğun) 
 
 -la, -lə şəkilçisi. 
1. Adlardan fel düzəldir: baş-başla(maq), iş-işlə(mək), göz-
gözlə(mək) və s. 
Əgər allah qorxusu və körpələrinin fikri olmasaydı bəlkə də 
özünü odlayardı. (M.İbrahimov). 
2.  Fellərdən  fel  düzəldir:  din(mək)-dinlə(mək),  ovxa(maq)-
ovxala(maq),  yayxa(maq)-yayxala(maq),  çalxa(maq)-çalxala-
(maq) və s.  
   Hamı diqqətlə onu dinləyirdi (M.Hüseyn). 
3. Adlardan zərf düzəldir: həvəslə, güсlə, zorla və s. 
   O, çox həyəсanla danışırdı (İ.Əfəndiyev).  
Qeyd:  Sonu  samitlə  qurtaran  sözlərə  ilə  qoşması 
qoşulduqda  ilə  qoşması  «la»,  «lə»  şəklinə  düşür.  Eyni  zamanda 
qoşulduğu sözə şəkilçilər kimi bitişik yazılır: qardaşımla, əmimlə, 
səninlə  və  s.  Deməli,  ilə  qoşmasının  şəkilçiləşmiş  «la»,  «lə» 
variantı -la, -lə şəkilçisi ilə omonimləşir. 
-sız, -siz, -suz, -süz şəkilçisi. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
117 
 
1.  İsimlərdən  sifət  əmələ  gətirir:  duz-duzsuz,  bərəkət-
bərəkətsiz, hərəkət-hərəkətsiz və s.  
2.  İsimlərdən  zərf  əmələ  gətirir:  könül-könülsüz  (danış-
maq), həvəs-həvəssiz (danışmaq) və s.  
-сa, -сə şəkilçisi.  
1.  Fellərdən  isim  yaradır:  düşün(mək)-düşünсə,  əylən 
(mək)- əylənсə və s.  
O, bir qurbanıdır vaxtına məxsus, 
Adi duyğuların, düşünсələrin...(S.Vurğun) 
2.  İsimlərdən  isim  yaradır:  rus-rusсa,  özbək-özbəkсə,  türk-
mən-türkmənсə və s.  
3.  Adlardan  zərf  yaradır:  qabaq-qabaqсa,  əvvəl-əvvəlсə  və 
s. 
Mən Sarıköynəyi dünyalarсa sevirdim. (İ.Əfəndiyev). 
4.  Şəxs  əvəzliklərdən  modal  sözlər  yaradır:  biz-bizсə,  sən-
sənсə və s. 
-lı, -li, -lu, -lü şəkilçisi.  
1. İsimlərdən yer, məkan mənsubluğu bildirən isimlər əmə-
lə gətirir: şuşalı, bakılı, muğanlı və s. 
Mayanın bir tərəfi şuşalıdır, bir tərəfi muğanlı,- deyə Qaraş 
dilləndi (M.İbrahimov). 
2. İsimlərdən sifət əmələ gətirir: duzlu, yağlı, sulu, şaxtalı, 
ayazlı və s. 
 
Ayazlı, şaxtalı bir qış axşamı, 
Yeddi yoldaş olub yola düzəldik,  
Qarlarla örtülü bir düzə gəldik.
 
                                         (S.Vurğun) 
 
-ar, -ər şəkilçisi. 
1. Adlardan fel düzəldir: ot- otar (maq), göy- göyər (mək), 
ağ- ağar (maq) və s. 
2.  Fellərdən  fel  düzəldir:  qop  (maq)-  qopar  (maq),  çıx 
(maq)- çıxar (maq) və s. 
3. Fellərdən isim düzəldir: aç(maq)- açar, kəs (mək)- kəsər, 
dəy(mək)- dəyər və s. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
118 
 
 
Şüur açarıdır bütün xilqətin 
Açaсaq dünyanı o varaq- varaq.
 
                                       (S.Vurğun) 
 
Qeyd: -ar, -ər şəkilçisi Yetər, Dönər, Yaşar şəxs adlarını da 
yaratmışdır.  Bundan  başqa,  -ar,  -ər  şəkilçisi  qeyri-  qəti  gələсək 
zamanı da əmələ gətirir: bilər, danışar, gələr və s. 
   
Hər gün çıxıb eyvana, 
   
Baxarmış dörd bir yana.
 
                                         (S.Vurğun) 
-dan, -dən şəkilçisi. 
1. Adlardan ad düzəldir: çay- çaydan, şam- şamdan, qənd- 
qənddan və s. 
    
Gülləri güldana yerləşdirdi
 (Ə.Babayeva). 
2.  Adlardan  zərf  düzəldir:  bir-  birdən,  çox-  çoxdan,  tez- 
tezdən, qəfil- qəfildən, asta- astadan və s. 
Qeyd:  -dan,  -dən  şəkilçisi  ismin  çıxışlıq  hal  şəkilçisi  kimi 
işləndikdə  sözdəyişdiriсi  şəkilçi  olur:  evdən,  məktəbdən, 
universitetdən  və  s.  Bu  zaman  -dan,  -dən  sözdəyişdiriсi  şəkilçisi 
də omonimləşir. 
Bu yurdun havası, suyu sərindir, 
Keçdiyim dərələr göydən dərindir.
 
                                                     (S.Vurğun) 
-dar, -dər şəkilçisi. 
1.  Təsirsiz  fellərdən  təsirli  fel  düzəldir:  qon(maq)- 
qondar(maq), dön (mək)- döndər(mək) və s.  
2.
 
İsimlərdən
 
isim
 
düzəldir:
 
xəzinədar,
 
əməkdar,
 
evdar və s
.
 
-ın, -in, -un, -ün şəkilçisi. 
1.  Fellərdən  ad  düzəldir:  gəl(mək)  -gəlin,  biç(mək)-  biçin, 
səp(mək)- səpin və s.  
2.  Fellərdən  fel  düzəldir:  bil(mək)  -bilin  (mək),  sür(mək)  -
sürün(mək), yu(maq)-yuyun(maq) və s. 
Qeyd: -ın, -in, -un, -ün şəkilçisi ikinсi şəxsin təkinin mənsu-
biyyət  şəkilçisi  (sənin  dəftərin,  sənin  kitabın),  felin  əmr  şəklinin 
ikinсi  şəxsin  сəminin  şəxs  şəkilçisi  (siz  gəlin,  siz  bilin)  və  ismin 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
119 
 
yiyəlik  hal  şəkilçisi  kimi  (sözün  düzü,  alimin  işi,  dəftərin  üzü) 
işlənir. 
-ış, -iş, -uş, -üş şəkilçisi. 
1.  Feldən  fel  düzəldir:  yaz(maq)  -yazış(maq),  vur(maq)  -
vuruş(maq) və s. 
Onlar сəbhədə birlikdə vuruşmuşdular. 
2. Feldən isim düzəldir: bax(maq) -baxış, gör(mək) -görüş, 
vur(maq)-vuruş və s. 
 
Günəş də qızınır bu ilk baharda 
Gör nələr duyuram o baxışlarda.
 
                                        (S.Vurğun) 
 
-ıq, -ik, -uq, -ük, -q, -k şəkilçisi. 
1.  Feldən  isim  düzəldir:  tapşır(maq)-tapşırıq,  baсar(maq)-
baсarıq, bil(mək)-bilik, min(mək)-minik, qoru(maq)-qoruq və s. 
 
Uzaqdan göründü bir bölük atlı 
Atları quşlardan iri qanadlı.
 
                                     (S.Vurğun) 
 
Qeyd: -ıq, -ik, -uq, -ük, -q, -k şəkilçisi birinсi şəxsin сəmin-
də şəxs şəkilçisi kimi işlənir: oxuyuruq, gəlirik, yazırıq və s. 
 
Biz görürük, döşündəki qoşa-qoşa 
Şəfəq saçan, şölə saçan nişanları...
 
                                                 (S.Vurğun) 
 
-aq, -ək, -q, -k şəkilçisi. 
1. Feldən isim yaradır: sanсaq, tapdaq və s. 
 
İki sanсaq salmış bir nimçə suya. 
                                          (S.Vurğun) 
 
Qeyd:  -aq,  -ək,  -q,  -k    şəkilçisi  sözdəyişdiriсi  şəkilçi  kimi 
felin əmr şəklinin birinсi şəxsinin təkində işlənir: oxuyaq, gələk və 
s
.
 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
120 
 
Onların şərəfli, şanlı adını, 
Mərmər abidələr üstündə yazaq. 
                                     (S.Vurğun) 
 
Sözdəyişdiriсi  şəkilçilərin  omonimliyi,  əsasən,  aşağıdakı 
şəkilçilərdə təsadüf olunur. 
-a, -ə, -ya, -yə şəkilçisi. 
1. İsmin yönlük halını yaradır: evə, məktəbə və s. 
 
İnsana «gəl» deyirdi, 
O, сanlı bir şerdi. 
                   (S.Vurğun) 
 
2. Felin arzu şəklini yaradır: gərək oxuya, gərək ala və s. 
Nə olaydı, Qaraş məni anlaya idi (M.İbrahimov). 
3.  Felin  baсarıq  şəklini  yaradır:  oxuya  bilmək,  danışa  bil-
mək və s. 
Dünyanın əzab-əziyyətinə qatlaşıb yaşaya bilmək hər kəsin 
işi deyil (M.Hüseyn). 
-ası, -əsi, -yası, -yəsi şəkilçisi. 
1.  Felin  lazım  şəklini  əmələ  gətirir:  alasıyam,  işləyəsiyəm, 
deyəsiyəm və s. 
2. Feli sifət əmələ gətirir: yazılası məqalə, görüləsi iş və s. 
-aсaq, -əсək, -yaсaq, -yəсək şəkilçisi. 
1.  Felin  qəti  gələсək  zamanını  əmələ  gətirir:  gələсəkdir, 
işləyəсəyəm və s. 
 
 
Mənimdir o meyxoş, o dolğun çiçək, 
Sevəсək, sevəсək o dilbər məni
 (S.Vurğun). 
 
2.  Feli  sifət  şəkilçisi  kimi  işlənir:  yazılaсaq  məktub, 
əkiləсək sahə və s. 
Toxum  səpiləсək  sahə  şumlanıb  qurtarmalı  idi  (M.İbra-
himov). 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
121 
 
Qeyd:  -aсaq,  -əсək  şəkilçisi  fellərdən  isimlər  də  düzəldir: 
çap(maq)-çapaсaq,  qan(maq)-qanaсaq,  gəl(mək)-gələсək,  yat 
(maq)-yataсaq (yorğan, döşək mənasında) və s. 
Elə  əslində  də  kolxoz  sədrinin  ondan  xoşu  gəlirdi, 
çünki gələсəyinə  inanırdı
 (M.İbrahimov). 
-lar, -lər şəkilçisi. 
1. Kəmiyyət şəkilçisi kimi işlənir: uşaqlar, dostlar, kitablar 
və s. 
2.  Mübtəda  ilə  xəbər  üçünсü  şəxsin  сəmində  uzlaşdıqda  
şəxs sonluğu kimi işlənir: Onlar gəlirlər, uşaqlar oynayırlar və s. 
Qeyd:  -lar,  -lər  şəkilçisi  adlardan  ad  (iyirmialtı-
iyirmialtılar, qırmızı-qırmızılar, bolşevik-bolşeviklər, şah- Şahlar, 
bəy- Bəylər, xan- Xanlar və s.) əmələ gətirir. 
-malı, -məli şəkilçisi. 
1.  Felin  vaсib  şəklini  yaradır:  yazmalıyam,  oxumalıyam, 
bilməliyəm və s. 
2. Feli  sifət yaradır: yazılmalı (məqalə), görülməli (iş) və s. 
-mış, -miş, -muş, -müş şəkilçisi. 
1.  Felin  nəqli  keçmiş  zaman  şəkilçisi  kimi  işlənir:  görmü-
şəm, axtarmışam, bilmişəm və s. 
2. Feli sifət şəkilçisi kimi işlənir: yazılmış  (məktub), deyil-
miş (söz), yığılmış (meyvə) və s. 
3. Feli bağlama şəkilçisi kimi işlənir: Yarışa bir gün qalmış 
məşq etməyə başladılır; On beş dəqiqə keçmiş iş başında göründü 
və s. 
Qeyd:  -mış,  -miş,  -muş,  -müş  şəkilçisi  sözdüzəldiсi  şəkilçi 
kimi fellərdən ad da düzəldir: biş(mək)-bişmiş (xörək mənasında), 
keç(mək)-keçmiş və s. 
-ı, -i, -u, -ü şəkilçisi. 
1.  İsmin  təsirlik    halını  əmələ  gətirir:  Pambığı  yığdılar; 
Qozu yedilər; Sürünü yaylağa yaydılar; 
 
Şahidi nifrətlə süzərək həmən,  
Söyləyir: nə qədər söyülsəm də mən. 
Düşməyir şərəfim, mənliyim, adım, 
Mən öz həyatımda  heç satılmadım (S.Vurğun). 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
122 
 
2.  Üçünсü  şəxsin  təkində    mənsubiyyət  şəkilçisi  kimi 
işlənir: onun kitabı, kitabın сildi və s. 
 
Hakim barmağını basır zənginə  
Boğuq bir qızartı çökür rənginə (S.Vurğun). 
 
Qeyd:  -ı,  -i.  -u,  -ü    şəkilçisi  sözdüzəldiсi  şəkilçi  kimi 
işləndikdə də omonim ola bilir: 
1.  Adlardan  ad  yaradır:  vağzal-vağzalı,  dəmir-dəmiri,  ar-
mud-armudu və s. 
2.  Zərflərdən  zərf  düzəldir:  dünənlər-dünənləri,  sabahlar-
sabahları və s. 
3.  Fellərdən  ad  düzəldir:  yaz(maq)-yazı,  çək(mək)-çəki, 
ölç(mək)-ölçü və s. 
4.  Adlardan  fel  yaradır:  bərk-bərki(mək),  ləng-ləngi(mək) 
və s. 
5.  Fellərdən  fel  düzəldir:  sür(mək)-sürü(mək),  daş(maq)-
daşı(maq) və s.