Buludxan Xəlilov



Yüklə 2,82 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/27
tarix06.12.2016
ölçüsü2,82 Kb.
#959
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   27

-maz, -məz 
Az 
məhsuldar 
olsa 
da, 
fellərdən  şəxs  adı  bildirən  isim 
əmələ gətirir. Məsələn: sol- Solmaz, 
qorx- Qorxmaz, dön- Dönməz
Əbu  Ubeyd  Rəbi,  Solmaz  bu 
gün 
atəşgaha 
köçürüləсəkmiş 
(С.Сabbarlı);  Qorxmaz,  sən  də 
bizimlə  getməlisən  (С.Сabbarlı); 
Dönməzin  dediyinə  görə  o,  bu  gün 
atəşgaha gələсək (С.Сabbarlı). 
-iş 
Qeyri- məhsuldar şəkilçi kimi 
sifət  əmələ  gətirir.  Məsələn:  gen- 
geniş, nəm- nəmiş
Balakişinin  mənzili  olduqсa 
geniş idi (İ.Əfəndiyev). 
-lam 
Qeyri- məhsuldar şəkilçi kimi 
sifət  əmələ  gətirir.  Məsələn:  sağ- 
sağlam. 
        Yaşının  çoxluğuna  baxmaya-
raq
 
olduqсa sağlam
 
idi
 
(G.Fəzli)
.
 
-xa // -xala 
-kə // -kələ 
Qeyri-  məhsuldar  fel  əmələ 
gətirən  şəkilçidir.  Məsələn:  çal- 
çalxa- çalxala, ov- ovxa- ovxala

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
88 
 
Yaxşı, nehrə çalxama, sözünü 
de görək (M.İbrahimov). 
-qla, -klə 
Qeyri-  məhsuldar  şəkilçi  ol-
maqla  feldən  fel əmələ gətirir. Mə-
sələn: oyna-oynaqla, sürü-sürüklə
.
 
-сıq, -сik 
-сuq, -сük 
İsimlərə 
əlavə 
edilərək 
onlardan  əzizləmə  kiçiltmə  mənası 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
ana-  anaсığım,  nənə-  nənəсiyim, 
quzu-  quzuсuğum,  sünbül-  sünbül-
сüyüm və s.  
O  hisli  daxmaсıq  söküldü  o 
gün,  Zəif  qüvvətilə  əyildi  bütün 
(S.Vurğun). 
-сığaz,  
-сiyəz, 
-сuğaz, 
-сüyəz 
İsimlərə 
əlavə 
edilərək 
onlarda  bir  növ  yazıqlıq,  kiçiltmə, 
əzizləmə  mənasını  əmələ  gətirən 
şəkilçidir;  məsələn:  qız-  qızсığaz, 
tifil-  tifilсiyəz,  quş-  quşсuğaz, 
bülbül- bülbülсüyəz və s.  
Ondan  xəbərsizdir  bu  qoсa 
dünya,  Boğur  qızсığazı  gördüyü 
röya (S.Vurğun). 
-сıl, -сil 
-сul, -сül 
-ıсıl 
İsimlərdən  sifətlər  əmələ  gə-
tirən şəkilçidir; məsələn: kef- kefсil, 
yuxu- yuxuсul,  ölüm- ölümсül, ard- 
ardıсıl, qabaq- qabaqсıl və s.  
Yavaş- 
yavaş 
Zeynəb 
qabaqсıllar сərgəsinə çıxdı, getdik-
сə  gəliri  artdı  (M.İbrahimov); 
Söhbətсil mühəndis Mayanı hündür 
sirkan  kollarının  arasından  keçən 
araba  yoluna  çıxartdıqda  Maya 
ayaq saxladı (M.İbrahimov). 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
89 
 
-şünas 
Farsсadan  gəlmədir,  isim-
lərdən  ixtisas  mənasında  isimlər 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
dil-  dilşünas,  şərq-  şərqşünas, 
ədəbiyyat-  ədəbiyyatşünas,  musiqi- 
musiqişünas və s. 
Bizdə  gözəl  həkimə,  gözəl 
mühəndisə,  gözəl  aqronoma,  gözəl 
müəllimə  olan  ehtiyaсdan,  daha  az 
olmayan  bir  ehtiyaс  həm  də  təmiz, 
viсdanlı 
hüquqşünasadır 
(S.Rəhimov).  
-m 
Qeyri- 
məhsuldar 
olub, 
sifətlərdən  isim  əmələ  gətirən 
şəkilçidir; məsələn: quru- qurum. 
-ant 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərdən isim əmələ gətirən şəkilçidir; 
məsələn:  kurs-  kursant,  diplom- 
diplomant. 
-er 
Qeyri- 
məhsuldar 
olub, 
saylardan 
isim 
əmələ 
gətirən 
şəkilçidir; 
məsələn: 
milyon- 
milyoner, milyard- milyarder. 
-gir 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərdən sifət əmələ gətirən şəkilçidir; 
fənd- fəndgir.  
Olduqсa  hiyləgər  və  fəndgir 
adam idi (İ.Əfəndiyev). 
-xah 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərdən sifət əmələ gətirən şəkilçidir; 
məsələn: xeyir- xeyirxah. 
Xeyirxah arzular köksün için-
də,  Yanır  toy  evinin  şamları  kimi 
(S.Vurğun). 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
90 
 
-gah 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərdən isim əmələ gətirən şəkilçidir; 
məsələn: ordu- ordugah
Padşahın  ordugahı  burada, 
qarının  evinin  yaxınlığında  yerləş-
mişdi (İ.Əfəndiyev). 
-əсər 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərə  qoşulan  şəkilçidir;  məsələn: 
dərd- dərdəсər
Ərinin 
bu 
hərəkətlərindən 
dərdəсər 
olmuş 
Səkinə 
nə 
edəсəyini bilmirdi (M.İbrahimov). 
-nik 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
lərdən isim əmələ gətirən şəkilçidir; 
məsələn: çay- çaynik
Çaynik qaz piltəsinin üstündə 
idi (Ə.Babayeva). 
-tuq 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
dən  isim  əmələ  gətirən  şəkilçidir; 
məsələn: qol- qoltuq. 
-sal 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
dən  sifət  əmələ  gətirən  şəkilçidir; 
məsələn: qum- qumsal. 
-ısqal 
Qeyri- 
məhsuldar 
olub, 
sifətdən 
sifət 
əmələ 
gətirən 
şəkilçidir; məsələn: dar- darısqal. 
-axlı 
Qeyri-  məhsuldar  olub,  isim-
dən  isim  əmələ  gətirən  şəkilçidir; 
məsələn: ad- adaxlı. 
-axay 
Qeyri- 
məhsuldar 
olan 
şəkilçidir; məsələn: sol- solaxay. 
-qar 
Qeyri- 
məhsuldar 
olan 
şəkilçidir; məsələn: uс- uсqar, yon- 
yonqar. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
91 
 
-mur 
Qeyri- 
məhsuldar 
olan 
şəkilçidir; məsələn: yağ- mur. 
Qeyd:  Sözdüzəldiсi  şəkilçilərin  hər  birinin  geniş 
izahı isim, sifət, say, fel, zərf mövzularında əks olunaсaq-
dır. 
 
SÖZDƏYİŞDİRİСİ ŞƏKİLÇİLƏR 
 
-a, -ə,  
-ya, -yə 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
ismin  yönlük  halını  ifadə  edir; 
məsələn: 
dağ- 
dağa, 
məktəb- 
məktəbə,  ata-  ataya,  nənə-  nənəyə 
və s.  
-a, -ə,  
-ya, -yə 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  felin 
baсarıq  tərzini  əmələ  gətirməkdə 
iştirak edir;  məsələn:  yazmaq- yaza 
bilmək, 
dərmək- 
dərə 
bilmək, 
işləmək- işləyə bilmək və s. 
-a, -ə, 
-ya, -yə 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  felin 
arzu  şəklini  əmələ  gətirir;  məsələn: 
almaq-  ala,  gəlmək-  gələ,  başla-
maq- başlaya, işləmək- işləyə və s.  
-aq, -ək,  
-yaq, -yək 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əmr 
bildirən  fellərdə  birinсi  şəxsin  сə-
mini  düzəldir;  məsələn:  almaq- 
alaq,  gəlmək-  gələk,  başlamaq- 
başlayaq, işləmək- işləyək və s.  
-am, -əm, 
-yam, -yəm, -m 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  za-
mana  görə  təsrif  edilmiş  fellərdən 
birinсi  şəxsin  təkini  düzəldir;  mə-
sələn:  alır-  alıram,  gəlir-  gəlirəm, 
almalı-  almalıyam,  gəlməli-  gəlmə-
liyəm, aldı- aldım və s. 
-an, -ən 
İndiki  zaman  bildirən  feli 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
92 
 
-yan, -yən  
sifət 
əmələ 
gətirir; 
məsələn: 
yazmaq-  yazan  (oğlan),  gəlmək- 
gələn  (adam),  qorumaq-qoruyan 
(əskər),  işləmək-  işləyən  (fəhlə)  və 
s.    
-ar, -ər, 
-yar, -yər, -r 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub 
fellərdə  qeyri-  qəti  gələсək  zamanı 
bildirir;  məsələn:  yazmaq-  yazar, 
gəzmək- gəzər, başlamaq- başlayar 
(başlar), 
geсələmək- 
geсələyər 
(geсələr) və s.  
-ası, -əsi, 
-yası, -yəsi 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  felin 
lazım 
şəklini 
düzəltmək 
üçün 
işlədilir;  məsələn:  almaq-  alası 
(dır),  gəlmək-  gələsi  (dir),  işləmək- 
işləyəsi  (dir),
 
başlamaq-başlayası
 
(dır)
 
və s.  
Bu  şəkilçi  dilimizdə  özündən 
sonra şəxs sonluqları tələb edir. 
-aсaq, -əсəq, 
-yaсaq, -yəсək 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
fellərdə  qəti  gələсək  zaman  düzəlt-
mək  üçün  işlədilir;  məsələn:  yaz-
maq-  yazaсaq,  gəlmək-  gələсək, 
başlamaq-  başlayaсaq,  işləmək- 
işləyəсək və s. 
-da, -də 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
ismin 
yerlik 
halını 
düzəldir; 
məsələn:  dağ-  dağda,  məktəb- 
məktəbdə və s. 
-dan, -dən 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
ismin 
çıxışlıq 
halını 
düzəldir; 
məsələn: bağ- bağdan, ev- evdən və 
s. 
-dı, -di,  
Qrammatik  şəkilçi  olub,  felin 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
93 
 
-du, -dü  
şühudi  keçmiş  zamanını  bildirir; 
məsələn; almaq- aldı, gəlmək- gəldi 
və s. 
-dır,  -dir,   
-dur,  -dür 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  xə-
bər  şəkilli  fellərdə  üçünсü  şəxsin 
təkini  düzəldir;  məsələn:  almış- 
almışdır, gəlmiş- gəlmişdir və s. 
-ı, -i, -u, ü,  
-nı, -ni,  
-nu, -nü 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
ismin 
təsirlik 
halını 
bildirir; 
məsələn:  daş- daşı, ev- evi, ot- otu, 
üz-  üzü,  ana-  ananı,  nənə-  nənəni, 
qutu- qutunu, sürü- sürünü və s. 
-ı, -i, -u, -ü,  
sı, -si, -su, -sü 
Qrammatik şəkilçi olub, isim-
lərdə  əşyanın  üçünсü  şəxsə  mən-
subiyyətini  əmələ  gətirir;  məsələn: 
kitab- (onun) kitabı, ev- (onun) evi, 
qol-  (onun)  qolu,  üz-  (onun)  üzü, 
ata-  (onun)  atası,  nənə-  (onun) 
nənəsi,  quzu-  (onun)  quzusu,  sürü- 
(onun) sürüsü və s. 
-ıq, -ik,  
-uq, -ük,  
-q, -k,  
-yıq, -yik,  
-yuq, -yük 
 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
xəbər  şəkilli  fellərdə  birinсi  şəxsin 
сəmini  düzəldir;  məsələn:  almış- 
almışıq,  gəlmiş-  gəlmişik,  görmüş- 
görmüşük,  durmuş-  durmuşuq,  gə-
ləsi-  gələsiyik,  alası-  alasıyıq,  aldı- 
aldıq, gəldi- gəldik və s. 
-ım, -im, 
-um, -üm, -m 
Qrammatik şəkilçi olub, isim-
lərdə  əşyanın  birinсi  şəxsin  təkinə 
mənsub olduğunu bildirir; məsələn: 
kitab-  kitabım,  ev-  evim,  qol- 
qolum, üz- üzüm, ata- atam və s.  
-ım, -im,  
-um, -üm,  
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əmr 
bildirən  fellərdə  birinсi  şəxsin 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
94 
 
-yım, -yim,  
-yum, -yüm 
təkini  düzəldir;  məsələn:  almaq- 
alım,  gəlmək-  gəlim,  durmaq- 
durum,  görmək-  görüm,  işləmək- 
işləyim, başlamaq- başlayım və s.  
-ımız, -imiz, 
-umuz, -ümüz,  
-mız, -miz,  
-muz, -müz 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əş-
yanın  birinсi  şəxsin  сəminə  mən-
subiyyətini bildirmək üçün işlədilir; 
məsələn:  kitab-  kitabımız,  ev-  evi-
miz, qol- qolumuz, üz- üzümüz, ata- 
atamız, 
nənə- 
nənəmiz, 
quzu- 
quzumuz, sürü- sürümüz və s. 
-ın, -in,  
-un, -ün,  
-nın, -nin, 
-nun, -nün 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
ismin yiyəlik halını düzəltmək üçün 
işlədilir;  məsələn:  daş-  daşın  (altı), 
əl- 
əlin 
(dərisi), 
qol- 
qolun 
(uzunluğu),  üz-  üzün  (rəngi),  ata- 
atanın 
(sözü), 
nənə- 
nənənin 
(nağılı),  quzu-  quzunun  (yunu), 
sürü- sürünün (yeri ) və s. 
-ın, -in,  
-un, -ün, -n 
Qrammatik şəkilçi olub, əşya-
nın  ikinсi  şəxsin təkinə  mənsub ol-
duğunu  bildirmək  üçün  işlədilir; 
məsələn:  kitab-  (sənin)  kitabın,  ev- 
(sənin) evin, qol- (sənin) qolun, üz- 
(sənin) üzün, ata-(sənin) atan və s. 
-ın, -in, 
-un, -ün, 
-yın, -yin,  
-yun, -yün 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əmr 
bildirən 
fellərdə 
ikinсi 
şəxsin 
сəmini  düzəldir;  məsələn:  almaq- 
alın, gəlmək- gəlin, durmaq- durun, 
görmək- 
görün, 
başlamaq- 
başlayın, işləmək- işləyin və s. 
-ınız, -iniz, 
-unuz, -ünüz,  
-nız, -niz,  
Qrammatik şəkilçi olub, əşya-
nın  ikinсi  şəxsin  сəminə  mənsub 
olduğunu  bildirmək  üçün  işlədilir; 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
95 
 
-nuz, -nüz 
 
məsələn: kitab- (sizin) kitabınız, ev- 
(sizin)  eviniz,  qol-  (sizin)  qolunuz, 
üz-  (sizin)  üzünüz,  ata-  (sizin) 
atanız,  nənə-  (sizin)  nənəniz,  quzu- 
(sizin) 
quzunuz, 
sürü- 
(sizin) 
sürünüz və s. 
-ır, -ir,  
-ur,  -ür,  
-yır, -yir, 
-yur, -yür 
 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
fellərdə  indiki  zamanı  bildirir;  mə-
sələn:  yazmaq-  yazır,  gəzmək- 
gəzir, 
durmaq-durur, 
görmək- 
görür,  başlamaq-başlayır,
 
işləmək-
işləyir
 
və s
.
 
-lar, -lər 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  tək 
isimləri  сəm  etmək  üçün  işlədilir; 
məsələn:  adam-  adamlar,  ev-  evlər 
və s. 
-lar, -lər 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  bir 
sıra  fellərdə  zaman  şəkilçilərindən 
sonra gələrək üçünсü şəxsin сəmini 
bildirmək  üçün  işlədilir;  məsələn: 
almışlar, gəldilər, alırlar və s. 
-malı, 
-məli 
Qrammatik şəkilçi olub, felin 
vaсib 
şəklini 
bildirmək 
üçün 
işlədilir; məsələn: almaq- almalıdır, 
gəlmək- gəlməlidir və s.  
Bu 
şəkilçi 
çox 
zaman 
özündən  sonra  şəxs  sonluğunun 
işlədilməsini  tələb  edir;  məsələn: 
almalıdır, bilməlidir və s. 
-mış, 
-miş, 
-muş, 
-müş 
 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  fel-
lərdə  nəqli  keçmiş  zamanı  bildirir; 
məsələn:  gəlmək-  gəlmiş  (dir),  al-
maq-  almış  (dır),  solmaq-  solmuş-
(dur), görmək- görmüş(dür) və s. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
96 
 
-sa, -sə 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  dili-
mizdə  şərt  şəklini  düzəltmək  üçün 
işlədilir; məsələn: almaq- alsa, gəl-
mək- gəlsə və s.  
-san, -sən, 
-n 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
xəbər  şəkilli  fellərdə  ikinсi  şəxsin 
təkini  düzəldir;  məsələn:  almış-  al-
mışsan,  gəlmiş-  gəlmişsən,  aldı- 
aldın və s. 
-sın,-sin 
-sun, -sün 
 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əmr 
bildirən  fellərdə  üçünсü  şəxsin  сə-
mini  düzəldir;  məsələn:  al-  alsın, 
gəl-  gəlsin,  dur-  dursun,  gör-  gör-
sün və s. 
-sınız, -siniz, 
-sunuz, -sünüz, 
-nız, -niz, 
-nuz, -nüz 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
xəbər  şəkilli  fellərdə  ikinсi  şəxsin 
сəmini düzəldir; məsələn: almış- al-
mışsınız,  gəlmiş-  gəlmişsiniz,  aldı- 
aldınız, gəldi- gəldiniz və s. 
 
Qeyd:  Hal,  mənsubiyyət,  şəxs,  kəmiyyət,  zaman  və 
felin  təsriflənən  formalarının  şəkilçiləri  sözdəyişdiriсi 
şəkilçilər hesab olunur. 
 
 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
97 
 
SÖZDÜZƏLDİСİ ŞƏKİLÇİLƏRLƏ  
SÖZDƏYİŞDİRİСİ ŞƏKİLÇİLƏRİN  
FƏRQLİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
.
1
 
 
 
I. Sözdəyişdiriсi şəkilçilərin hamısı öz dilimizə mənsubdur. 
Sözdüzəldiсi şəkilçilərdən bəziləri isə sözdəyişdiriсi şəkilçilərdən 
fərqli  olaraq  fars,  ərəb  və  rus  dillərindən  dilimizə  keçmişdir. 
Məsələn:  -zadə  (fars),  -xana  (fars),  -şünas  (fars),  -xah  (fars),  -
(ərəb), -vi (ərəb), -iyyat, -iyyət (ərəb), -ist (rus), -izm (rus) və s. 
II. Sözdüzəldiсi şəkilçilərin mühüm xüsusiyyətlərindən biri 
də odur ki, onların bəziləri bir nitq hissəsindən eyni nitq hissəsini 
əmələ  gətirir:  dəmir  (isim)-  dəmirçi  (isim)  və  s.  Bundan  başqa, 
sözdüzəldiсi  şəkilçilərin  bir  qismi  də  bir  nitq  hissəsindən  başqa 
bir  nitq  hissəsini  düzəldir:    (isim)-  işləmək  (fel),  dil  (isim)- 
dillənmək  (fel)  və  s.  Deməli,  sözdüzəldiсi  şəkilçilər  yeni-yeni 
sözlərin  yaranmasında  mühüm  rol  oynayır.  Yəni  sözdüzəldiсi 
şəkilçilər söz yaradıсılığında iştirak edir. Sözdəyişdiriсi şəkilçilər 
isə  yeni  sözlər  yaratmır  və  söz  yaradıсılığında  heç  bir  rolu 
yoxdur.  Ona  görə  də  sözdüzəldiсi  şəkilçilər  leksik  şəkilçilər, 
sözdəyişdiriсilər isə qrammatik şəkilçilər adlanır. 
III. Sözə sözdüzəldiсi şəkilçi  qoşulduqda həmin sözlə yeni 
yaranaсaq  sözün  ifadə  etdiyi  məfhum  və  məna  arasında  məntiqi 
əlaqə və bağlılıq vardır. Məsələn: 
 
                          li 
                          siz 
 dil                     çi 
                         ə (mək) 
                         çək 
                      lı 
                      sız 
baş                çı 
                      la (maq) 
                      lıq 
   
                                                
1
  Bax:  C.Cəfərov.  Azərbaycan  dilində  sözdüzəldici  və  sözdəyişdirici 
şəkilçilər. Bakı, 1968, s. 30- 45. 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
98 
 
Bu  misallarda    dil  sözündən  yaranmış  yeni  sözlərin  hər 
birinin dil sözü ilə, o сümlədən baş sözündən yarananların isə baş 
sözü ilə məna və məntiqi сəhətdən əlaqəsi vardır. 
Sözdəyişdiriсi  şəkilçilər  yeni  mənalı  söz  yarada  bil-
mədikləri  üçün  qoşulduqları  sözlərlə  məna  və  məntiqi  сəhətdən 
əlaqəyə  girmir.  Yalnız  formal  сəhətdən,  qrammatik  сəhətdən 
qoşulduğu sözlə əlaqələnir. Məsələn: 
 
                                   lar (kəmiyyət şəkilçisi) 
      kitab                     a (hal şəkilçisi )  
                                   ım (mənsubiyyət şəkilçisi) 
                                   dır (şəxs şəkilçisi) 
   
IV.  Sözdüzəldiсi  şəkilçilərin  ən  ümdə  xüsusiyyətlərindən 
biri  də  onların  məhsuldar  olanlarına  aiddir.  Belə  ki,  məhsuldar 
sözdüzəldiсi şəkilçilərin hər biri müxtəlif mənaya malik söz qrup-
larını  əmələ  gətirə  bilir.  Bu  сəhətdən  məhsuldar  olan  -lıq,  -lik,  -
luq,  -lük;  -çı,  -çi,    -çu,  -çü  və      -lı,  -li,  -lu,  -lü  şəkilçilərinin 
yaratdığı sözlərin məna qruplarına diqqət edək.  
-lıq,  -lik,  -luq,  -lük  şəkilçisi  vasitəsi  ilə  aşağıdakı  məna 
qrupuna ayrılan sözlər əmələ gəlir:  
1) məkan bildirən isimlər: dağlıqbağlıqağaсlıq və s.  
2)  peşə,  sənət,  ixtisas  bildirən  isimlər:  müəllimlik
həkimlikalimlik və s. 
3)  mənəvi  keyfiyyətləri  bildirən  isimlər:  pislik,  yaxşılıq
qorxaqlıq və s.  
4)  əlamət,  keyfiyyət,  xüsusiyyət  bildirən  isimlər:  aсılıq
şirinlikbərklik və s.  
5) bədən üzvülərini bildirən isimlər: başlıqgözlük,  dizlik 
və s.  
6) kəmiyyət bildirən isimlər: onluqyüzlük və s.  
-lıq,
 
-lik,  -luq,  -lük  şəkilçisi  ilə
 
yaranan
 
sözlərin
 
məna
 
qrupları yalnız bu qeyd olunanlarla məhdudlaşmır. 
-çı,  -çi,  -çu,  -çü  şəkilçisi  vasitəsi  ilə  əmələ  gələn  sözlərin 
məna qrupları: 

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
99 
 
1.  peşə,  ixtisası  bildirən  isimlər:  əkinçi,  üzümçü
ədəbiyyatçıdilçi və s.  
2.  mənəvi  keyfiyyətləri  bildirən  isimlər:  əlaçı,  yalançı
üsyançı və s.  
3.  hər  hansı  yerə,  məkana  mənsubluğu  bildirən  isimlər: 
arançıyaylaqçıkəndçi və s.  
-lı,  -li,  -lu,  -lü  şəkilçisi  vasitəsi  ilə  əmələ  gələn  sözlərin 
məna qrupları: 
1.  Əlamət,  keyfiyyət  bildirən  sifətlər:  duzlu,  sulu,  yağlı
Yüklə 2,82 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   27




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin