Buxgalteriya hisobi va audit Fanidan mustaqil ish

-Chizma: Xususiy kapital tarkibi 
Korxonalar, shu jumladan, aktsiyadorlik jamiyatining xususiy kapitalini 
shakllantirish manbalari ichida eng muhim rolni ustav kapitali o‘ynaydi. Hisob-
kitoblarga ko‘ra ustav kapitalining hajmining jami xususiy kapitaldagi hissasi 
ko‘pchilik korxonalarda, shu jumladan aktsiyadorlik jamiyatlarida 90% gacha 
boradi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi tashkil etilayotgan korxonalar o‘z 
moliyaviy va moddiy resurslarini mustaqil shakllantiradi. Bunday resurslar, odatda, 
korxona ta’sischilari tomonidan o‘z xususiy mulklarini ustav kapitaliga ulush 
sifatida qo‘shish bilan yaratiladi.
 
XUSUSIY KAPITAL TARKIBI 
Ustav 
kapitali 
Qo‘shilgan 
kapital 
Rezerv 
kapitali 
Taqsimlanma 
gan foyda 
(qoplanmagan 
O
ddi
y 
akt
si
ya
la
r 
P
ay va
qo‘
yi
lm
al
ar
E
m
is
si
on d
arom
ad
U
st
av ka
pi
ta
lini
s
ha
kl
la
nt
iri
sh bo‘
yi
cha
A
kt
ivl
arni
q
ayt
a b
ahol
as
h bo‘
yi
cha
Re
ze
rv ka
p
it
a
li
Be
g‘
ara
z ol
inga
n m
ol
-m
ul
k
T
aqs
im
la
nma
g
an 
fo
yd
a 
Q
opl
anm
aga
n 
za
ra
r 
Im
ti
yoz
li
a
k
ts
iya
la
r 

---

Ustav kapitali
- huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona muassislari 
tomonidan ta’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan (to‘langan) hamda korxonaning 
xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moddiy boyliklar, pul 
mablag‘lari va xarajatlar majmuidir. 
Ustav kapitalini tashkil qilish amaldagi qonunlar va ta’sis hujjatlari asosida 
amalga oshiriladi. 
Ustav kapitaliga hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar 
ta’sischilar kelishuviga yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga ko‘ra 
baholanadi va hisobga olinadi. 
Bugungi kunda respublikamizda turli mulkchilik shaklidagi korxonalar o‘z 
faoliyatlarini amalga oshirib kelmoqda. Bularga davlat mulki shaklidagi, 
aktsiyadorlik jamiyati shaklidagi, ma’suliyati cheklangan jamiyat shaklidagi, 
qo‘shma korxona shaklidagi va boshqa korxonalar kiradi. 
Davlat korxonasining ustav kapitali - davlat tomonidan korxonaning doimiy 
tasarrufiga tekinga berilgan moddiy va pul mablag‘lari summasidir. Ustav kapitali 
hisobiga asosiy va aylanma mablag‘lar shakllanadi. 
Korxonaga asosiy vosita mavjud ishlab chiqarish hajmiga va ishlab 
chiqarishga xizmat ko‘rsatish ob’ektlariga qarab, aylanma mablag‘lar esa 
normativlar asosida beriladi. Normativ yuqori tashkilot tomonidan belgilanadi, 
ammo ularni taqsimlashni korxonaning o‘zi mustaqil amalga oshiradi. 
Amaldagi tartibga ko‘ra korxona ustav kapitali miqdori uning ta’sis 
hujjatlarida qayd etilgan miqdoriga muvofiq bo‘lishi kerak. Davlat korxonasi uchun 
yuqori turgan tashkilotning korxonani tashkil etish va uning balansiga ustav 
kapitalini o‘tkazish to‘g‘risidagi buyrug‘i ta’sis hujjati hisoblanadi. 
Ba’zi hollarda davlat korxonasining ustav kapitali hajmi o‘zgarishi mumkin. 
Ustav kapitali miqdorini faqatgina yuqori tashkilot o‘zgartirishi mumkin. 
Aktsiyadorlik jamiyati ustav kapitali uning aktsiyadorlari sotib oladigan
aktsiyalarining nominal qiymatidan iborat bo‘ladi. Bunda chiqariladigan jami 
aktsiyalarning nominal qiymati bir xil bo‘lishi mumkin. 
Aktsiyadorlik jamiyatining ustav kapitali miqdori ko‘payishi yoki kamayishi 
mumkin. Ustav kapitalini ko‘paytirish qo‘shimcha aktsiyalarni joylashtirish yo‘li 
bilan amalga oshirilishi mumkin. Jamiyat tomonidan qo‘shimcha aktsiyalar faqat 
jamiyat ustavida belgilangan e’lon qilingan aktsiyalar miqdori doirasida 
joylashtirilishi mumkin.
Aktsiyadorlik jamiyati ustav kapitalini kamaytirish favqulodda hollarda yuz 
beradi va uni ko‘paytirishdagi singari tartibda amalga oshiriladi. Ustav kapitali 
miqdorining kamayishi aktsiyalar umumiy sonining qisqarishi bilan bog‘liq bo‘ladi, 
shu jumladan, jamiyatning o‘zi haqini keyinchalik to‘lash bilan aktsiyalarni sotib 
olishi ham shu hisobga kiradi. 
Amaldagi qonunlarga binoan aktsiyadorlik jamiyati ustav kapitaliga hissa 
tariqasida pul bilan baholanadigan va ta’sischilar tomonidan jamiyat aktsiyalari 
haqini to‘lash uchun kiritiladigan moddiy boylik, mulkiy yoki o‘zga huquqlarni 
to‘lashlari mumkin. Jamiyat ta’sis etilayotganda uning aktsiyalari pulini to‘lash 

---

shakllari jamiyatni tashkil etish to‘g‘risidagi shartnoma yoki jamiyat ustavida, 
qo‘shimcha aktsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlar pulini to‘lash ularni 
joylashtirish to‘g‘risidagi qarorda ko‘rsatiladi. 
Aktsiyador ta’sis yig‘ilishi belgilangan muddatlarda, ammo jamiyat 
ro‘yxatdan o‘tgandan keyin bir yildan kechiqmay aktsiyalarning to‘liq pulini to‘lashi 
kerak. Aktsiyalarni sotib olish muddati o‘tganidan keyin aktsiyadorlar jamiyati 
ularni o‘z ixtiyoriga qarab sotishga haqli. 
Amaldagi qonunlarga muvofiq hissalarga bo‘lingan ustav kapitaliga ega 
bo‘lgan jamiyat ma’suliyati cheklangan jamiyat deb ataladi. Bunday jamiyat ustav 
kapitalidagi bo‘lingan hissalar miqdori ta’sis hujjatlarida belgilab qo‘yiladi, uning 
ishtirokchilari majburiyatlar bo‘yicha faqat o‘z mulki doirasida javob beradi. 
Ma’suliyati cheklangan jamiyatning ustav kapitali faqat muassislarning 
hissalari hisobiga tashkil topadi va uning ko‘payishi yoki kamayishi hammaning 
roziligi bilan hissa qo‘shuvchilarning ko‘payishi yoki kamayishi bilan yuz berishi 
mumkin.
Jamiyat ishtirokchisi o‘z hissasini jamiyat ro‘yxatga olingan sanadan keyin 
bir yil davomida to‘lashi lozim. 
Qo‘shma korxona O‘zbekiston hamda xorij korxonalari hissalari asosida 
tashkil topadi. Qo‘shma korxonaning ustav kapitaliga hissa tariqasida tabiat 
resurslaridan, intellektual mulkdan foydalanish huquqi, nou-xau, moddiy va pul 
vositalari, shu jumladan, chet el valyutasi berilishi mumkin.
 
Korxonada qo‘shilgan kapital tarkibiga quyidagilar kiradi: emission daromad va 
ustav kapitalini shakllantirish bo‘yicha ko‘rsdagi farq. 
Amaldagi qonunchilikka binoan korxonada rezerv kapitali tashkil etiladi. 
Uning miqdori jamiyat ustav kapitalining 15 foizidan kam bo‘lmasligi kerak. Rezerv 
kapitali har yili sof foydadan ajratmalar o‘tkazish yo‘li bilan jamiyat ustavida 
belgilangan miqdorga etguncha tashkil etiladi. Rezerv kapitali korxona ko‘rgan 
zararini qoplash, imtiyozli aktsiyalar uchun dividend to‘lash, aktsiyadorlar talabiga 
ko‘ra aktsiyalarni qayta sotib olish uchun ishlatiladi. Shu bilan birgalikda rezerv 
kapitali hisobvaraqlari uzoq muddatli aktivlarni qayta baholashda yuzaga keladigan 
inflyatsion rezervlarga muvofiq foyda hisobidan tashkil qilinadigan rezerv hisobi 
uchun mo‘ljallangan. 
Taqsimlanmagan foyda bu hisobot davri yakunida xo‘jalik yurituvchi sub’ekt 
ixtiyorida qoladigan sof foyda (foydaning bir qismi)dir.