Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

qoling).
Kredit 10301 
(Hisobvaraq nomini siz bilasiz, uni eslab ko„ring).
Bu xarajatlar yil oxirida foyda hisobidan qoplanadi, buxgalteriya 
provodkasi quyidagi ko„rinishda bo„ladi: 
Debet – 31206 Sof foyda (yoki zarar). 
Kredit – 51600 O„zR. Markaziy bankining hisobvarag„lari bo„yi-
cha foizli xarajatlar. 
Boshqa banklarga to„lanadigan foizli xarajatlar 52100 – “Boshqa 
banklarning hisobvaraqlari bo„yicha foizli xarajatlar” hisobvarag„ida 
yuritilib, o„z ichiga uchta hisob raqamni oladi:
 
52101 – Boshqa banklarning vakillik hisobvaraqlari bo„yicha foizli
xarajatlar – Vostro.
52106 – Boshqa banklarning vakillik hisobvaraqlari bo„yicha foizli
xarajatlar – Nostro. 
52111 – Boshqa banklarning depozitlari bo„yicha foizli xarajatlar. 
Bu hisobvaraqlardan boshqa banklar vakillik va depozit hisobva-
raqlari qoldiqlariga hisoblangan foizlar xarajat qilinib, yil oxirida bank 
foydasidan qoplanadi: 
Debet – 52100 Boshqa banklarning hisobvaraqlari bo„yicha foizli 
xarajatlar. 
Kredit – 10301 Bankning vakillik hisobvarag„i. 
Xarajatni yopish quyidagi provodka orqali amalga oshiriladi: 
Debet – 31206 
 
Kredit – 52100
(Bu hisobvaraqlarning nomlari yuqorida keltirilgan edi, bir es-
lab ko„ring
)
. 
Boshqa foizli xarajatlar hisobvaraqlar rejasidagi 54902-balans va-
rag„ida yuritiladi. Bu hisobvarag„dan xarajat qilinsa, yil oxirida u ham 
foyda hisobidan, ya‟ni 31206 hisob raqamidan yopiladi. Buning buxgal-
teriya provodkasi quyidagi ko„rinishda bo„ladi: 
Debet – 31206 Sof foyda (yoki zarar) 

---

195 
Kredit – 54902 Boshqa foizli xarajatlar 
Bundan tashqari, yana juda ko„plab xarajatlar, ya‟ni tijorat bankla-
rining marketing, funksional xizmatlar haqini to„lash, qo„riqlash, yon-
g„indan saqlash va aloqa vositalarini o„rnatish bo„yicha qilinadigan bar-
cha ishlar foizli xarajatlarni tashkil etadi.
Umuman, bankning foizli xarajatlari buxgalteriya balansining 
50100-hisob raqamdan 54902-hisob raqamgacha bo„lgan moddalarda 
yuritiladi. 
Bankning faoliyatida foizli xarajatlar bilan birga foizsiz xarajatlari 
ham qilinadi. Foizsiz xarajatlar hisobi 55100, 55300, 55600, 55800, 
55900 kabi hisob raqamlarida olib boriladi. 
55100 – Ko„rsatilgan xizmatlar uchun komission xarajatlar deb 
nomlanuvchi hisobvaraq 55102-hisob raqamidan 55195 hisob raqamlari-
gacha bo„lgan hisobvaraq nomerlarini oladi. Bu hisobvaraq nomlarini 
hisobvaraqlar rejasidan ko„rib oling va eslab qoling! Eng katta foizsiz 
xarajatlarga komission xarajatlar kiradi. Komission xarajatlar – bank 
operatsiyalar uchun ko„rsatilgan xizmati doirasida to„lanadigan foizsiz 
xarajatlardir. Komission harajatlar bilan bog„liq bunday to„lovlarda 
buxgalteriya provodkasi quyidagicha bo„ladi: 
Debet – 55100 Muddatli depozitlar bo„yicha foizli xarajatlar. 
Kredit – xizmat ko„rsatgan xo„jalik yurituvchi subyekt daromad 
hisob raqami. 
Yil oxirida bu foizsiz xarajatlar ham bankning foydasi hisobidan 
yopiladi. Bank chet el valutasi bo„yicha operatsiyalarda zarar ko„rishi 
mumkin. Bular «Spot» shartnomasi bo„yicha zarar va Forvard» /Opsion/ 
shartnomalari bo„yicha zarar. 
Chet el valutasida zarar 55302 va 55306 hisob raqamlarda yuritiladi.
55302 – «Spot» bitimlari bo„yicha xorijiy valutalarda ko„rilgan zarar. 
55306 – Hosilaviy instrumentlar bilan tuzilgan bitimlar bo„yicha 
xorijiy valutalarda ko„rilgan zarar. 
Bunday hosilaviy instrumentlarga «Forvard» /Opsion/ Fyuchers 
shartnomalari bo„yicha operatsiyalar kiradi. 
Demak, bu hisob raqamlar orqali spot, forvard, opsion, fyuchers 
shartnomalaridan ko„rilgan zararlar hisobi yuritiladi. Bu zararlar ham yil 
oxirida bankning foydasi hisobidan hisob-kitob qilinadi.
Bank xarajatlarining katta qismini 
o
peratsion xarajatlar tashkil 
etadi. Banklar o„z operatsion xarajatlarini ularning bosh banki tomoni-
dan bir yil uchun tasdiqlangan va xabar qilingan smeta ajratmalari 

---

196 
chegarasida amalga oshiradilar. Bankning operatsion xarajatlari uchun 
ajratilgan smeta mablag„lari hisobot yilining 31-dekabrigacha amal qila-
di. Tugagan yilda amalda qilingan barcha xarajatlar 31-dekabrgacha o„t-
kazib bo„linishi lozim.
Bankning operatsion xarajatlari hisobi balansda «Ish haqi va xo-
dimlar uchun boshqa xarajatlar», «Ijara va saqlash», «Ijara va saqlash», 
“Ma‟muriy xarajatlar” va shu kabi hisobvaraqlarda yuritiladi: 
Kelgusi yillar smetalari hisobidan bankning operatsion xarajatlari 
uchun qilinadigan xarajatlar hisobi – “Puli oldindan to„langan xarajatlar” 
hisobvarag„ida yuritiladi. Bu hisobvaraqqa oxirida ta‟tilga ketayotgan 
xodimlarga to„langan ish haqi, xususan, kelasi yilga taalluqli to„lovlar, 
kelasi yil uchun gazetalarga obuna bo„lish xarajatlari, kelgusi yillar 
smetalari hisobidan o„rni qoplanishi kerak bo„lgan ijaraga olingan bino-
larni kapital ta‟mirlash xarajatlari summasi va shu kabilar o„tkaziladi. 
“Ish haqi” xarajatlari – 56102, “Bank xodimlari uchun imtiyozlar” 
bo„yicha xarajatlar – 56106, “Asosiy rahbar xodimlarga mukofotlar” – 
56108, “Xizmat safari xarajatlari – 56302”, “Ijara va ta‟minot xarajat-
lari” – 56200, “Xizmat safari va transport xarajatlari” – 56300 kabi hi-
sobvaraqlarda yuritiladi. Xizmat safari vaqtidagi kundalik xarajatlar 
hisobi yuritiladigan shaxsiy hisobvaraqlar maxsus shakldagi bank 
xodimlari shaxsiy hisobvaraqlari yuritiladi. 
Ish haqi bank xodimlariga faqat ishlangan vaqt uchun va belgi-
langan muddatlarda, oyiga ikki marta: oyning birinchi va ikkinchi yarmi 
uchun to„lanishi lozim. Ishchi va xizmatchilarga hisoblangan ish haqi-
ning barcha turlari ish haqi fondiga kiritiladi. 
Bank xodimlariga beriladigan mukofotlar 56106 – “Bank xizmat-
chilari uchun imtiyozlar” hisobvarag„ida hisobga olinadi. 
Bu xarajatlarning barchasi xodimlarni moddiy rag„batlantirish 
uchun qilinadi va yil oxirida foydadan qoplanadi: 
Debet – 31206 Sof foyda (yoki zarar). 
Kredit – 56102, 56106, 56195..... 
56200 – Ijara va xo„jalik xarajatlari turli-tuman bo„ladi, ular yil 
oxirida bankning foydasi hisobidan yopiladi. 
56300 – hisobvarag„ida bank xodimlarining safar va transport xa-
rajatlari hisobga olib boriladi. Bu xarajatlar ham bank faoliyatining aso-
siy xarajatlaridan biri hisoblanib, yil oxirida foyda hisobidan yopiladi. 
Debet – 31206 Sof foyda (yoki zarar). 
Kredit – 56300 Xizmat safari va transport xarajatlari. 

---

197 
56400 – hisobvarag„ida hisobga olinadigan ma‟muriy xarajatlari 
ham serqirra bo„lib, bu xarajatlarga bank faoliyatini reklama qilish, kan-
selyariya, ofis, pochta, telefon, faks xizmatlaridan foydalanish, gazeta, 
jurnallarga obuna bo„lish, bank uchun zarur blankalarni bosmaxonadan 
chiqarish bilan bog„liq xarajatlar kiradi. Bu xarajatlar ham yil oxirida 
bank foydasi hisobidan yopiladi. 
Bank o„z faoliyati davomida soliqlar to„laydi, prezentatsiya ishla-
rini tashkil etadi, asosiy vositalarning eskirishini hisoblab borib, uni xa-
rajatga o„tkazadi, sug„urta to„lovlarini to„laydi. Bankning bunday xara-
jatlari quyidagi hisobvaraqlarda hisobga olinadi: 
56500 – Reprezentatsiya va xayriya. 
56600 – Eskirish xarajatlari. 
56700 – Sug„urta, soliq va boshqa xarajatlar. 
56800 – Ko„rilishi mumkin bo„lgan zararlarni baholash. 
56900 – Daromad solig„ini baholash. 
Yuqorida keltirilgan operatsion xarajatlarning hammasi yil oxirida 
bank foydasi hisobidan yopiladi. 
Bankning operatsion xarajatlari bosh bank tomonidan belgilangan 
smetalar chegarasida amalga oshiriladi. Umuman, bank xarajatlari turli-
tuman bo„lganligi sababli ularning barchasini keltirish qiyin, bunday xa-
rajatlarining har bir turini bank amaliyotida batafsil o„rganish mumkin.