Buxoro davlat universiteti Annotatsiya

---

Sog’lom turmush tarzining asosiy omillari 
G’ayrat Muxammedovich Salimov 
Abror Xasanov 
[e-mail]
 
Buxoro davlat universiteti
 
Annotatsiya:
Mazkur maqolada Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti sog‘lom 
turmush tarzini targ‘ib qilish va yuqumli bo‘lmagan kasalliklarning oldini olishga 
qaratilgan.
 
Kalit so‘zlar: 
sog‘liqni saqlash, sog‘likni mustahkamlash,sog‘lom turmush, 
nosog‘lom tumush tarzi, sog‘lom ovqatlanish, ortiqcha vazn, jismoniy faollik, 
ertalabki badantarbiya, jismoniy mashq, chiniqish. 
 
Key factors of a healthy lifestyle 
Gayrat Muxammedovich Salimov 
Abror Xasanov 
[e-mail]
 
Bukhara State University 
Abstract: 
In this article, the World Health Organization focuses on promoting 
healthy lifestyles and preventing non-communicable diseases.
 
Keywords:
health, health promotion, healthy lifestyle, unhealthy lifestyle, 
healthy eating, overweight, physical activity, morning exercise, exercise, exercise 
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti erta o‘limning 70 foizini yuqumli bo‘lmagan 
kasalliklar tashkil etishini ta’kidlaydi, shuning uchun sog‘lom turmush tarzi muhim 
qismi bo‘lgan salomatlikni mustahkamlash muhim ahamiyatga ega va JSST 
odamlarga yo‘naltirilgan birlamchi tibbiy yordam xizmatlarini joriy etishni hisobga 
oladi: tibbiy yordam ko‘rsatishdan tashqari, ular birinchi navbatda sog‘lom turmush 
tarzini targ‘ib qilish va yuqumli bo‘lmagan kasalliklarning oldini olishga qaratilgan. 
Sog‘lom turmush tarzi uchun eng muhimlari: 
- chekishni tashlash; 
- alkogol va boshqa giyohvand moddalardan voz kechish; 
- muvozanatli ovqatlanish; 
- jismoniy faoliyat, harakatsiz turmush tarzini rad etish. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
124

---

Nosog‘lom turmush tarzi va shu bilan birga, yuqumli bo‘lmagan kasalliklar 
xavfini oshiradigan omillarga quyidagilar kiradi: noto‘g‘ri ovqatlanish, harakatsiz 
turmush tarzi (jismoniy faollikning past darajasi), chekish, spirtli ichimliklarni 
suiiste’mol qilish, kofeinni ortiqcha iste’mol qilish, tartibsiz uyqu, shuningdek, stress 
bilan noto‘g‘ri kurashish.
Turmush tarzi va salomatlik 
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sog‘lom turmush tarzi umr ko‘rish davomiyligini 
sezilarli darajada oshirishi mumkin. Germaniyada o‘tkazilgan tadqiqot shuni 
ko‘rsatdiki, sog‘lom turmush tarzi 40 yoshdan keyin o‘rtacha umr ko‘rishning 13-17 
yilga ko‘payishi bilan bog‘liqligi aniqlangan. 
40 yildan keyin o‘rtacha umr ko‘rishning 13-17 yilga ko‘payishi bilan bog‘liq. 
Amerika Qo‘shma Shtatlarida o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, 50 yoshdan 
keyin o‘rtacha umr ko‘rish 12-14 yilga oshadi . 
Turmush tarzi va reproduktiv salomatlik 
Semirib ketish, tamaki va spirtli ichimliklarni iste’mol qilish, kofeinli gazlangan 
ichimliklar (lekin choy, qahva va kakao emas)[6] erkaklarning reproduktiv 
salomatligiga salbiy ta’sir qiladi. Homiladorlik davrida spirtli ichimliklarni iste’mol 
qilish, chekish va ikkinchi qo‘l tutuniga ta’sir qilish homiladorlikning asoratlari, shu 
jumladan o‘z-o‘zidan abort qilish xavfini oshiradi va onaga ham, chaqaloqqa ham 
DNKga zarar etkazadi.
Chekishning oqibati o‘rtacha umr ko‘rishning o‘rtacha 10 yilga qisqarishidir. 
Tamaki iste’moli chekmaydiganlarga nisbatan Rossiyada chekuvchilar o‘rtasida 
o‘lim xavfining 1,6 baravar oshishi bilan bog‘liq, erkaklar o‘limining 23 foizi chekish 
bilan bog‘liq . 
Tamaki chekishdan ko‘rilgan yo’qotishlar orasida o‘limning 48 foizi yurak-qon 
tomir va metabolik kasalliklar, 33 foizi saraton, 18 foizi nafas olish kasalliklari va 1 
foizi boshqa o‘lim sabablari. 
Tamaki chekish o‘lim xavfini oshiradi: 
- bronxit va amfizemdan 12 marta, 
- traxeya, o‘pka, bronxlarning xavfli o‘smalaridan - erkaklarda 23 marta va 
ayollarda 13 marta; 
- lablar, og‘iz bo‘shlig‘i, halqumning xavfli o‘smalaridan - 5-11 marta, • 
qizilo‘ngach saratonidan - 7 marta [15]. Tamaki chekishni tashlash salomatlikni 
sezilarli darajada yaxshilashga olib keladi, jumladan:
- 0,5-3 oydan keyin qon aylanishi yaxshilanadi va nafas olish tizimining 
funksional parametrlari ortadi;
- 1-9 oydan keyin yo’tal va nafas olish qiyinlashadi, kirpiksimon epiteliyning 
(kiprikchalar) funktsiyasi tiklanadi va bronxopulmoner infektsiyalarga zaiflik 
kamayadi; • Chekishni tashlaganidan keyin 1 yil o‘tgach, yurak-qon tomir kasalliklari 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
125

---

xavfi 2 barobar kamayadi; • allaqachon 2 yillik rad etishdan so‘ng, insult ehtimoli 
odatdagi darajaga tushishi mumkin - hech qachon chekmaydiganlar bilan bir xil;
- 5 yildan keyin og‘iz, tomoq, qizilo‘ngach va siydik pufagi saratoni rivojlanish 
xavfi ikki baravar kamayadi. Chekishni tashlagan ayollarda bachadon bo‘yni saratoni 
xavfi hech qachon chekmaydiganlar darajasiga kamayadi; 
- 10 yildan so‘ng o‘pka saratonidan o‘lim xavfi ikki baravar kamayadi 
(chekishni davom ettiradiganlarga nisbatan), halqum va oshqozon osti bezi saratoni 
ehtimoli ham kamayadi; 
- 15 yildan keyin yurak-qon tomir kasalliklari xavfi hech qachon 
chekmaydiganlar darajasiga qaytadi. 
Bundan tashqari, diabet xavfining pasayishi, jismoniy mashqlar tolerantligining 
oshishi, farovonlikning yaxshilanishi, erkaklarda potentsialning oshishi va ayollarda 
reproduktiv funktsiyaning yaxshilanishi mavjud. Yoshlikda chekishni tashlashning 
sog‘liqqa ta’siri yuqori, , lekin har qanday yoshda, rad etish chekishni davom 
ettirsangiz, yo’qolgan hayot yillarini saqlab qolishga imkon beradi. 
Ko‘pchilik tark etganlar buni tibbiy yordam yoki dori terapiyasisiz o‘zlari 
qilishdi. Chekishni tashlashga bo‘lgan har bir shaxsning muvaffaqiyatga erishish 
ehtimoli o‘rtacha 7,3% ni tashkil qiladi . 
Nikotinga qaramlikni davolash, shu jumladan dori terapiyasi va psixologik va 
ijtimoiy yordamning turli shakllari tamaki chekishni tashlash ehtimolini oshiradi. 
Elektron sigaretani iste’mol qilishni sog‘lom turmush tarzi bilan bog‘lash 
mumkin emas, chunki bu miokard infarkti xavfini oshiradi.