Buxoro davlat universiteti matlab tilavova texnologiya va uni o

Yog’och bilan ishlash
Yog‘och eng ko‘p tarqalgan materiallardan bo‘lib, ukuvchilar 
mashg‘ulotlarda ko‘p tarqalgan daraxt turlari bilan tanishib chiqishlari 
kerak. 
Qaragay 
— ko‘p tarqalgan va ishlov berilishi oson daraxtdir. U 
unchalik qattiq emas, ammo pishiq, yorish, arralash oson, tolalari 
bo‘ylab randalanadi. Qarag‘ay yogochning rangi bir oz qizg‘ish 
ottenkali ochsariqdir. 
Qoraqarag‘ay 
— yaxshi ishlanadi, uning yog‘ochi ok rang, 
ba’zan sarg‘ish ottenkali bo‘ladi. Qoraqarag‘ay strukturasiga ko‘ra 
qarag‘aydan yumshoq va engil. Biroq, qoraqarag‘ayda butoqlar ko‘p, 
qurigaida yorilib ketadi, bu uning nuqsonidir. 

---

236 
Kayin 
— qarag‘ayga nisbatan pishiqroq va og‘irroq, biroq oson 
arralanadi va randalanadi, qayin yoqimlp qizg‘ish tovlanuvchi och-
sariq ottenkaga egadir. 
Jo‘ka 
— yog‘ochi yumshoq, arralash oson, stameska, pichok 
bilan oson ishlanadi, chetlari uqalanmaydi,
 
darz ketmaydi. Jo‘kani 
yorish qiyin. Jo‘ka qarag‘ay va qoraqarag‘aydan engil, sarg‘ish 
ottenkali ok rangga ega. 
Tog‘terak 
— asosan mayda buyumlar yasashda foydalaniladi. 
Eg‘ochi yumshoq, anchagina engil. 
Eman 
— yog‘ochi qattiq, u pishiq va zich hamda og‘ir, chiroyli 
jigar rangga ega. 
Turli 
materiallar 
bilan 
ishlash 
darslarining 
texnologik 
xususiyatlari, qog’oz va karton bilan ishlash hamda gazlama va tolali 
materiallar bilan ishlash darslaridan farq qiladi. Chunki qog’oz, karton 
va gazlama hamda tolali materiallar tayyor mahsulot bo’lib, ulardan 
turli o’yinchoqlar yasaladi, ularning chiqindilaridan ham tejamkorlik 
bilan foydalanish o’rgatiladi. 
Turli materiallar bilan ishlashda esa, eng avval, qaysi narsadan 
nimalar yasash mumkinligini avvaldan rejalab, anchayin izlanib, tabiat 
qo’ynidan axtarib topib, yig’ib olingandan so’ng, reja asosida turli 
o’yinchoqlar, ertaklar asosida ko’rsatmali ko’rinishlarga boy 
personajlar yasash mumkin. Turli multfilmlar asosida qahramonlar 
qiyofalari, turli rangli manzaralar yasaladi. 
Mehnat darslarida turli tabiiy materiallar- daraxt novdalari, 
qamish, poxol, g’o’za chanoqlari, yong’oq, qum, loyning ishlatilishi 
hamda plastic massalar: plastilin, rezina, sellofan, polietilin lentalar, 
plyonkalar, gugurt qutilari, g’altak, iplar, turli chiqitlar; tuxum 
po’chog’i, xandon pista po’chog’i, danak po’choqlari, bo’shagan 
plastmassa idishlari ishlatiladiki, ana shunday tashlab yuborilishi 
mumkin bo’lgan narsalardan chiroyli, go’zal o’yinchoqlar, ertak 
qahramonlari, turli ko’rsatmali manzaralar yasah mumkinligi 
tejamkorlik ruhida tarbiyalash imkoniyatlar ko’pligini ko’rsatadi. 
Tashlandiq narsalardan ham kerakli buyumlar, estetik zavq olsa 
bo’ladigan, ayniqsa, o’z ko’rinishi, mazmuni bilan bolalarni 
tarbiyalashi mumkin bo’lgan narsalar yasalishi ular tarbiyasiga ijobiy 
ta’sir qiladi. 

---

237 
Turli tabiiy materiallarni to’plash, saqlash yo’llarini, ularga ishlov 
berish yo’llarini qo’llash bolalarga tabiatshunoslik darslarida olgan 
bilimlarni mustahkamlash imkonini beradi. Turli tabiiy materiallardan 
bilan ishlash mashg’ulotlarni rejalashtirish va materiallarni tanlashda, 
albatta, mahalliy sharoitlardan kelib chiqish, o’lka iqlimi, tabiati, 
ishlab chiqarish korxonalari, xalq badiiy ustaxonalari va shu kabilar 
e’tiborga olish kerakligini unutmaslik lozim. Bunday mashg’ulotlar 
bolalarning ijodiy qobiliyatlarini o’stiribgina qolmay, ularning 
ijodkorligini o’stiradi, estetik hissiyotlarni shakllantiradi. 
Turli materiallarning o’ziga xos texnologik xususiyatlari xilma-
xilki, ulardan narsalar yasashda material sifatida ham, yasalgan 
narsaga bezak berish materiali sifatida ham foydalanish mumkin.
Tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, turli materiallar bialn ishlash 
jarayonida bolalar quyidagi malaka va ko’nikmalarni egallaydilar. 
1. Turli tabiiy materiallarni to’plash va saqlash qoidalari bilan 
tanishish. Tevarak-atrofni muhofaza qilish. 
2. Turli tabiiy materiallarga ishlov berish va rejalashtirish. 
3. Turli tabiiy materiallarni tu’plash uchun atrof-muhitdan obyekt 
tanlash. 
4. Turli tabiiy materiallardan nimalar yasa olishni tahlil qilish 
hamda ularga ishlov berish asboblarini tanlash. 
5. Mustaqil fiklab, ijodkorligini namoyon qilish. Ijodkorlik 
qobiliyatini o’stirish.
6. Boshqa xil materiallar bilan tanishish (yog’och, yumshoq sim, 
tunuka, turli chiqindilar to’plashlari). 
7. Obrazlar, personajlar, o’yinchoqlarni yaratishda konstruktorlik 
va ijodiy qobiliyatlarni o’stirish. 
8. Yog’och va metallga ishlov berish asboblari bilan tanishish, 
ya’ni pichoq, bolg’a, arra, parma, bigiz, qaychi, ombur, o’tkir tig’li 
asbob kabi… 
Bolalarda turli tabiiy materiallar bilan ishlash alohida qiziqish 
uyg'otadi. Ayniqsa, o'quvchilar loy, plastilin va tabiiy materiallar, 
jumladan, daraxtlarning shoxlari, chinor urug'lari, turli qurigan 
barglar, daraxt po'kaklari, yelimlaridan foydalanib qushlar, jonivorlar, 
ertak 
ishtirokchilarining 
shakllarini 
qiziqib 
yasaydilar. 
O'z 
tasavvurlaridagi personajlar bilan boyitadilar.

---

238 
O'quvchilar turli materiallar bilan ishlashda ishlash qoidasiga, 
texnika xavfsizligi qoidalariga, gigiyena-sanitariya holatlariga rioya 
qilibgina qolmay, telamkorlikka ham alohida e'tibor beradilar. Shuni 
unutmaslik lozimki, ko'zga tashlanmagan qismlar, chiqindilar yig'ilib 
kattalashadi. Demak, o'qituvchi tabiiy materiallardan turli narsalar 
yasashni rejalar ekan, o'quvchilarga: 
- turli tabiiy materiallarning xossasi va xususiyatini hisobga olgan 
holda isrofgarchilikka yo'l qo'ymaslikni tushuntirishi; 
- ularning shakli, ko'rinishlarini rejalab, aniq narsa yasash yo'li 
bilan tejashni o'rgatishi; 
- qanday asboblar ishlatish mumkinligi va asboblarni to'g'ri 
ishlatish (sindirmaslik, buzmaslik) yo'lini uqtirishni bilishi; 
- asboblarni ishlayotganda juda egilib, chang-to'zon yutishdan, ish 
joyini tartibsiz qilishdan saqlanishni ta'kidlashi; 
- ish mazmunini sodda, murakkabligiga qarab, bosqichma-
bosqich sinflarga moslashyo'li bilan tejamkorlik tuyg'usini singdirishi 
talab etiladi.
Yuqoridagi tartib va qoidalar sinf o'quvchilarda tejamkorlik, 
tadbirkorlik sifatlarini tarbiyalash, mehnat darslari samaradorligini 
oshiradi. 
Asosan 1-sinflarda bolaning yosh xususiyatlarini hisobga olib 
sanchmaydigan, qirqmaydigan, kesmaydigan asboblardan foydalangan 
holda po'kak, turli bo'sh qutilar, qutichalar, daraxtning urug'lari, 
qurigan barglaridan yelimlab yopishtirib, plastilin yordamida 
yopishtirish yo'li bilan turli shakldagi o'yinchoqlar yasash o'rgatiladi 
va o'rganish jarayonida bolalarda yig'ilgan tabiiy materiallarni o'rni 
bilan ishlatishga, turar joyini asrab-avaylashga, tabiatni muhofaza 
qilishga o'rgatish bilan tejamkorlik hissini rivojlantira boriladi. 
Ayniqsa 
o'quvchida 
turli 
materiallardan 
foydalanib 
narsalar 
yasayotganda ish joyini saranjom-sarishta tutush, plastilinyordamida 
yopishtirish 
kerak 
bo'lganda, 
plastilinni