5. Grammatik atamalar ma’nosi bilan tanishtirish. Grammatik
atamalarning avvalo toʻgʻri talaffuzi, imlosi oʻrgatiladi. Shundan soʻng
misollar asosida uning mazmuni ochiladi. Qoidani oʻqitish va mashqlar
bajarish orqali atama ma’nosini toʻlaqonli anglashlariga erishiladi.
Lugʻat ustida ishlashda quyidagi metodik usullardan foydalaniladi:
1. Soʻz ma’nolarini taqqoslash va ularni sharhlash. Bu usul
koʻchma ma’noli soʻz va iboralar, paronim soʻzlar, shakli bir xil soʻzlar
ma’nosi, imlosi, talaffuzini izohlashda qoʻllaniladi. Urush - urush: ikki
kishining janjallashib qolishi – urish; ikki xalq, ikki davlat orasidagi
jang - urush. Bu soʻzlarning talaffuzi ham ikki xil.
2. Soʻzlarning kuzatish usuli orqali soʻzlarning imlosini, ma’nosini va talaffuzini oʻrgatish. Bu usul oʻzakdosh soʻzlarni
oʻrganish jarayonida, koʻm-koʻk, oppoq, qip-qizil sifatlarining (qizil,
oq, koʻk) ma’no nozikliklari, imlosi, talaffuzini oʻrgatishda
qoʻllaniladi. Masalan: gul: guldon, gulchi, gulzor, gulli, gulsiz, gulla
soʻzlarning tarkibini kuzatadilar. Bu soʻzlar ma’nosidagi farqni
izohlaydilar va tilning yangi soʻzlar hisobiga boyib borishini anglay
boshlaydilar. Shunday oʻrinda oʻqituvchi soʻzlarni oʻz soʻziga
aylantirishi orqali aniq fikr yuritishga oʻrganish oʻquvchining burchi
ekanini aytishi lozim.
Kuzatish usuli shakllari oʻzgarayotgan soʻzlarning imlosini
oʻrganishda ham qoʻllaniladi: ogʻiz+im - ogʻzim, singil+im - singlim,
u+ga - unga.
3. Soʻzlarni belgilariga koʻra guruhlash usuli. Guruhlash aqliy
faoliyat usuli boʻlib, u ona tili mashgʻulotlarida oʻquvchilarning soʻz
boyligini oshirishda muhimdir. Bu usul soʻzlarning anglatayotgan
ma’nosi, turkumi, yasalishi, imlosi, uyasi kabilarga ajratish imkonini
beradi. Guruhlash kuzatish va taqqoslash usuli bilan bogʻliq. Soʻzlarni
guruhlash uchun avvalo ular kuzatiladi, soʻng taqqoslanadi. Bu
jarayonda ularning oʻxshash va farqli tomonlari ajratiladi: Masalan,
