62
Yozilgan matnni takomillashtirish koʻnikmasi. Bu koʻnikma oʻz
ijodiga tanqidiy munosabatda boʻlish asosida tarbiyalanadi. Shuning
uchun oʻquvchilarning bogʻlanishli nutqini oʻstirishga oid mashq
turlarining bir yillik rejasini tuzib olish tavsiya etiladi. Rejada
oʻquvchilar yoshiga mos bayon va inshoning barcha turlari hisobga
olinishi zarur.
Bayon va insho janrlari.
Matnli mashqlar, metodik traditsiyaga
koʻra, tasvirlash, hikoya qilish va muhokamaga boʻlinadi. Boshlangʻich
sinflarda bular, asosan, tasvir yoki muhokama elementlari boʻlgan
hikoya tarzida uchraydi. Har uchala janr uchun foydalanilgan material
xarakterida ham, qurilishida ham, til vositalarini tanlash ham oʻz
xususiyatlari mavjud.
Insho yoki bayonga tayyorlanayotganda oʻqituvchi (yoki oʻquvchi)
matnning janr xususiyatlarini hisobga oladi.
Hikoya boshlangʻich sinf oʻquvchilari uchun mos janr hisoblanadi.
Tasvirda syujet, qatnashuvi shaxslar boʻlmaydi; unda tabiat, ayrim
predmet va hodisalar tasvirlanadi.
Muhokama bogʻlanishli matnning anchagina qiyin shakli
hisoblanadi, shuning uchun boshlangʻich sinflar dasturida muhokama
tarzida insho yozdirish tavsiya etilmaydi; oʻquvchilar inshoda
muhokama elementlaridangina foydalanadilar. Masalan, “Qushlar
uyasini nima uchun buzish mumkin emas” mavzularida ogʻzaki hikoya
tuzdirilsa yoki insho yozdirilsa, muhokama elementi, albatta, boʻladi.
Oʻqituvchi bogʻlanishli nutqni rejalashtirganda, turli janrda mashq
qilinishi koʻzda tutadi va oʻquvchilarga hikoya, tasvir va muhokama
elementlarini oʻrgata boradi.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.
Bogʻlanishli nutq va uni maktabda egallash deganda nimani
tushunasiz?
2 Boshlangʻich sinf oʻquvchilarida bogʻlanishli nutqni shakllantirish
qanday amalga oshiriladi.
3. Boshlangʻich sinflarda bogʻlanishli nutqni shakllantirishga doir
qanday mashq turlaridan foydalanish mumkin?
4. Bogʻlanishli nutqqa oid asosiy koʻnikmalarni ayting.
5. Insho va bayon haqida ma’lumot bering.
Dostları ilə paylaş: 
