Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

1. Birinchi gap uchun zarur shakldagi, lekin ketma-ketligi 
saqlanmagan soʻzlarni yozuv taxtasiga yozib qoʻyish. 
2. Yozuv taxtasiga kutilgan fikrni ifodalovchi gap chizmasini 
berish, ba’zan unga tayanch soʻzlarni kiritish:
kim? qayerdan? 
chiroyli qizil nima? nima qildi? 
kabi. Bu oʻquvchilarga gaplarni toʻgʻri 
tuzishlarida yordam beradi, qolaversa, ma’lum qoidalarga oid soʻzlarni 
qoʻllashga ham undaydi. 
3. Gaplar tuzishga yordam maqsadida ba’zan alohida soʻzlar 
yozilgan tarqatma manbalar berish.
Bolalar reja bandiga javob 
beruvchi bir yoki ikkita gap hosil qiluvchi rejaga tarqatma manbalarni 
kerakli holda joylashtiradilar. 
4. Agarda fikrni sodda gaplar bilan ifodalash qiyin boʻlsa, 
qoʻshma gapning bir qismini yozuv taxtasiga yozib qoʻyish.
(...kuni 
edi, shuning uchun…). Ikkinchi chorakda 3-sinf oʻquvchilarida 
bayonda koʻp uchraydigan “shuning uchun” bogʻlovchisi oldidan 
vergul qoʻyish koʻnikmasini hosil qilish lozim. 
Uchinchi sinfda bayon ustida ishlash oʻquvchilarning soʻz 
boyligini oshirishni koʻzda tutadi. Bu ish ikki koʻrinishda boʻladi: 
1. Matnda qatnashuvchilarning turli nomlanishini kuzatish, 
qaysi soʻz matnda aynan oʻz oʻrnida ekanligini aniqlash. 

---

92 
Bu ishni yoʻlga qoʻyish uchun matnni tahlil qilish paytida 
oʻquvchilar bulardan qayta hikoyalashda, ba’zan yozma ish vaqtida 
foydalanishlari uchun yozuv taxtasiga ular oʻrnini bosa oladigan qator 
soʻzlarni yozib qoʻyish kerak. 
2. Almashtirish yoʻli bilan turgʻun birikmalarni tushuntirish. 
Ikki boʻlak qildi, koʻp urindi, hech qanday kuch kabi matndan 
olingan iboralar ustida bayon yozishdan oldin imloga oid tayyorgarlik 
koʻrish zarur. Bu tayyorgarlik qisman ona tili darslarida bajariladi.
Uchinchi sinfda bayonlar muhokamasiga maxsus dars ajratmay, 
navbatdagi ona tili darsida bayon matnining mazmunini yoritishda va 
gaplarni tuzishda yoʻl qoʻyilgan xatolarni tu zatish ishiga 12-15 daqiqa 
vaqt ajratish kifoya qiladi. Oʻquvchilarning bayonda yoʻl qoʻyadigan 
xatolari ustidagi ishni shunday rejalashtirish kerak-ki, bu ona tili 
darsida navbatdagi grammatik imloviy mashqlar bilan qoʻshilib ketsin.