Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

“tegmak”
tarzida ifodalangan. Bunday turli xillikning yuzaga kelishiga sabab qilib 
eski o‘zbek yozuvida “kof” va “gof” harflari birgina “kof” orqali ifodalanganidir. 
Shu sabab bir matnshunos buni “tikmak”, boshqa biri esa “tegmak” tarzida 
o‘qigan. Endi so‘zlarning faqat shakliy jihatiga e’tibor qaratmay, uning ma’nosiga 
ham yuzlanamiz: “Tegmak” so‘zi barchamizga ma’lum bo‘lgan tegmoq ma’nosida 
qo‘llanadi. “Tikmak” so‘zining “tikmoq, garovga qo‘ymoq, sanchmoq” ma’nolari 
bor. Bayt mazmuni esa quyidagicha: “Yovning badaniga sanchib, uni o‘ldirish 
uchun u yerga ko‘p o‘q-u tosh to‘playman”. Shunday ekan, “tikmak” so‘zi bayt 
mazmunini ochib berishga xizmat qiladi. 
Dostonning ko‘ngul ta’rifi bilan bog‘liq baytlarida ham nashriy tafovutlar 
ko‘zga tashlanadi. Alisher Navoiy XV tomlik asarlar to‘plamidagi dostonning 
quyidagi baytiga e’tibor qaratsak: 
28
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами.7 том. – Тошкент. “Фан”.1991. 66б 
29
Alisher Navoiy. To`la asarlar to`plami. 6-jild. Toshkent. 2012. 54-bet. 
30
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами.7 том. – Тошкент. “Фан”.1991. 66б. 

---

26 
Ham oni dajjol topib, ham nabi, 
Iyso ila
tengmu bo‘lur markabi?
31
Ammo xuddi shu bayt XX tomlik Mukammal asarlar to‘plamidagi doston 
matnida: 
Ham oni dajjol topib, ham nabi, 
Iysi bila
tengmu bo‘lur markabi?
32
To‘la asarlar to‘plamidagi doston matnida esa: 
Ham oni dajjol topib, ham nabi, 
Iso bila
tengmu bo‘lur markabi?
33
tarzida qo‘llangan. Ushbu baytda ko‘ngul g‘unchasi dajjol ya’nikim, yaramas bir 
mahluqda ham, payg‘ambarda ham bor, desak, Isoni uning eshagi bilan
tenglashtirib qo‘ygan bo‘lamiz degan ma’no anglashiladi. Asar ilmiy-tanqidiy 
matnida esa bu so‘z “Iso” va “ila” shaklida qo‘llangan. 
Gar ko‘rubon chobuki