Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 
1. Karimova V.M. Psixologiya: O‘quv qo‘llanma. T. 2002. 
2. Karimova V.M., Xolyigitova N. Psixologiya: O‘quv qo‘llanma - TDIU, 
2014. 
3. G‘oziyev E. Umumiy psixologiya. - T., 2002. 1- 2 kitob.

---

839 
4. Umarov B.M., Psixologiya. Darslik- ―Voris nashriyot‖, Toshkent, 2012 y. 
270 b.
5. 
www.expert.psychology.ru
  
6. 
www.psycho.all.ru
  
7. www.psychology.net.ru 
“SUSAMBIL” ERTAGINI INNOVATSION USULDA O‘RGATISH
 
N.B.Adizova
BuxDUPI dotsenti 
N.B. Rajabova
BuxDUPI magistranti
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yoshi, 
saviyasi va bilimni qabul qila olish qobiliyatlarini hisobga olgan holda dars 
mashg‘ulotlarini tashkil qilish, o‘qitish printsiplari va metodlariga qat'iy amal 
qilish ta’kidlab o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: 
ona tili, so‘z, mashq, ta’lim, tarbiya, tizim, muammo
, faol, 
umumlashtirish, mustahkamlash, noan’anaviy, interfaol, innovatsion, usul, 
konferensiya, dars, badiiy adabiyot, Multimedia,
Boshlang‘ich sinf darsligida mavjud ertaklarning aksariyati ilm olish, 
mehnat qilish, do‘stga sadoqat, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, hunar o‘rganish, 
tabiatni asrash kabi insoniy fazilatlarni tarannum etuvchi ertaklarni qamrab olgan. 
Bu sinfdagi o‘quvchilarda mehnat qilish hurmat-izzat jamoatdaga nisbattan yuksak 
e’tiborda bo‘lish xususiyatlari rivojlanayotgan bo‘ladi. Shu sababli ham darslikda 
aynan shu mavzularni aks ettiruvchi ertaklar beriladi. O‘quvchilar bu mavzularda 
bemalol suhbat uyushtirish qobiliyatiga ega bo‘lib, o‘qituvchi bilan bemalol suhbat 
qiladilar. Bir tip ertaklarni berilishidan asosiy maqsad, o‘quvchilarni fikrlarini 
to‘g‘ri bayon etish imkonini beradi.

---

840 
“Susanbil” ertagi ham oʻzbek xalq ertaklari orasida oʻzining tili, tasvir jozibasi, 
mavzusining muhimligi bilan ajralib turadigan asar. Avvalo, ertakda xalqimizning 
adolat va farovonlik hukm suradigan zamonlar haqidagi orzulari aks etgan. 
Susambil ertakda Adolat qaror topgan va hamma baxtli yashaydigan afsonaviy yurt 
timsoli sifatida tasvirlanadi. Eʼtibor bersangiz, eshakvoy yoʻlida yoʻlda yoʻldosh 
boʻlayotgan har bir jonivorning 
“Susambil qanday joy?”
degan savoliga 
“Susambil-oʻtning boʻligʻi, suvning tinigʻi, unda azob-uqubat yoʻq, maza qilib 
yashaysan”, 
deb javob beradi.
Ikkinchidan, jonivorlarning koʻzlagan maqsadiga erishishida ularning sabr-
toqatli boʻlganliklari, mashaqqatlarga chidashgani muhim ahamiyatga ega boʻladi. 
Mashaqqatlarga bardosh bergan jonivorlar jannatmakon goʻsha-Susambilga yetib 
keladilar, shu joyda rohat-farogʻatda umr kechiradilar. Uchinchidan, jonivor-
larning oʻzaro ahilliklari, birdamligi ularning tashqi dushman-boʻrilar galasidan 
qutqaradi. Boʻrilar podshohi Susambilni tashlab yetti togʻning narigi tomoniga 
qochib ketadi. Mazkur ertak nihoyatda ravon, xalqchil, shirali tilda berilgan. Ertak 
boshlanishidayoq kishini oʻziga jalb etadi. Asar boshlanmasidagi anʻanaviy kirish 
soʻz 
(“Bor ekan-u yoʻq ekan, och ekan-u toʻq ekan, boʻri bokavul ekan, tulki 
yasovul ekan, qargʻa qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, oʻrdak surnaychi 
ekan, gʻoz karnaychi ekan”)
ni olamizmi, tabiat tasviriga bagʻishlangan oʻrinlarni 
olamizmi yoki personajlar – eshak, hoʻkiz, xoʻroz, kalamushlar, boʻrilarning 

---

841 
suhbatidagi dialoglarni olamizmi, barchasida jozibali tasvir, xalqona muoyibaga 
boy nutq kishi diqqatini tortadi, oʻquvchi oʻzini xuddi voqealar ichida yurgandek 
his qiladi. 

“Susambil” ertagi haqida maʼlumot beriladi. Oʻquvchlarga bu ertak mazmuni 

oʻqituvchi tomonidan qilinadi. Bu ertak oʻzbek xalq ertaklari orasida oʻzining tili, 
tasvir jozibasi, mavzusining muhimligi bilan ajralib turadigan asar. Avvalo, 
ertakda xalqimizning adolat va farovonlik hukm suradigan zamonlar haqidagi 
orzulari aks etgan. Susambil ertakda Adolat qaror topgan va hamma baxtli 
yashaydigan afsonaviy yurt timsoli sifatida tasvirlanadi. Eʼtibor bersangiz, 
eshakvoy yoʻlida yoʻlda yoʻldosh boʻlayotgan har bir jonivorning 
“Susambil 
qanday joy?”
degan savoliga 
“Susambil-oʻtning boʻligʻi, suvning tinigʻi, unda 
azob-uqubat yoʻq, maza qilib yashaysan”, 
deb javob beradi. Ikkinchidan, 
jonivorlarning koʻzlagan maqsadiga erishishida ularning sabr-toqatli boʻlganliklari, 
mashaqqatlarga chidashgani muhim ahamiyatga ega boʻladi. Mashaqqatlarga 
bardosh bergan jonivorlar jannatmakon goʻsha-Susambilga yetib keladilar, shu 
joyda rohat-farogʻatda umr kechiradilar.
Uchinchidan, jonivorlarning oʻzaro 
ahilliklari, birdamligi ularning tashqi dushman-boʻrilar galasidan qutqaradi. 
Boʻrilar podshohi Susambilni tashlab yetti togʻning narigi tomoniga qochib ketadi. 
Mazkur ertak nihoyatda ravon, xalqchil, shirali tilda berilgan. Ertak 
boshlanishidayoq kishini oʻziga jalb etadi. Asar boshlanmasidagi anʻanaviy kirish 
soʻz 
(“Bor ekan-u yoʻq ekan, och ekan-u toʻq ekan, boʻri bokavul ekan, tulki 
yasovul ekan, qargʻa qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, oʻrdak surnaychi 
ekan, gʻoz karnaychi ekan”)
ni olamizmi, tabiat tasviriga bagʻishlangan oʻrinlarni 
olamizmi yoki personajlar – eshak, hoʻkiz, xoʻroz, kalamushlar, boʻrilarning 
suhbatidagi dialoglarni olamizmi, barchasida jozibali tasvir, xalqona muoyibaga 
boy nutq kishi diqqatini tortadi, oʻquvchi oʻzini xuddi voqealar ichida yurgandek 
his qiladi.