Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

Ijtimoiy bilishning xususiyatlari
1. 
Bilimning predmeti va obyekti bir xil
. Ijtimoiy hayot insonning ongi va 
irodasi bilan singib ketgan, u mohiyatan subyekt-obyekt bo‘lib, bir butun sifatida 
subyektiv voqelikni ifodalaydi. Ma’lum bo‘lishicha, bu yerda predmet predmetni 
idrok etadi (bilim o‘z-o‘zini bilish bo‘lib chiqadi). 
2. 
Natijada paydo bo‘ladigan ijtimoiy bilim doimo bilim subyekti - 
individlarning manfaatlari bilan bog‘liq
. Ijtimoiy bilish bevosita odamlarning 
manfaatlariga ta’sir qiladi. 
3. 
Ijtimoiy bilim har doim baholash bilan yuklanadi, bu qimmatli bilimdir
. 
Ijtimoiy fan haqiqatga qadriyat, haqiqat sifatida xizmat qilsa, tabiatshunoslik 
vositasidir; tabiiy fanlar – “aql haqiqatlari”, ijtimoiy fanlar – “qalb haqiqatlari”. 
4. 
Bilim obyektining murakkabligi - jamiyat
, u turli xil tuzilmalarga ega va 
doimiy rivojlanishda. Shuning uchun ijtimoiy qonuniyatlarni o‘rnatish qiyin, ochiq 
ijtimoiy qonunlar esa ehtimollik xususiyatiga ega. Tabiiy fanlardan farqli o‘laroq, 
ijtimoiy fanda bashorat qilish mumkin emas (yoki juda cheklangan). 
5. Ijtimoiy hayot juda tez o‘zgarib borayotganligi sababli ijtimoiy bilish 
jarayonida biz haqida gapirish mumkin 
faqat nisbiy haqiqatlarni o‘rnatish
. 
6. 
Ilmiy bilishning bunday usulidan tajriba sifatida foydalanish imkoniyati 
cheklangan
. Ijtimoiy tadqiqotning eng keng tarqalgan usuli – bu ilmiy abstraksiya, 
ijtimoiy bilishda tafakkurning roli juda katta. 
Ijtimoiy bilishga asoslanib, ta’lim jarayoni ham ma’lum sohani qamrab 
oladi va uni shaxsga yo‘naltiradi. O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim – 
o‘quvchi shaxsiy imkoniyatlariga moslashtirilgan pedagogik muhitni hamda 

---

924 
ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishni nazarda tutadi. Bu texnologiyada 
kommunikativ metodlardan keng foydalaniladi, ularning ayrim asosiy belgilarini 
qarab chiqamiz:
1.
Har bir o‘quvchiga buyuk shaxsdek qarash, uni hurmat qilish, uni 
tushunish, qabul qilish, unga ishonish.
2.
Ta’limning shunday muhitini yaratish kerakki, unda o‘quvchi o‘zini 
shaxs deb sezsin, unga bo‘lgan e’tiborni tuysin. 
3.
Bolaga tazyiq o‘tkazmaslik hamda uning kamchiligini bo‘rttirmaslik; 
bilimlarni o‘zlashtirmasligi, o‘zini yomon tutishi sabablarini aniqlash va ularni 
bolaning shaxsiyatiga zarar yetkazmaydigan tarzda bartaraf etish;
4.
Ta’limda “muvaffaqiyat muhiti”ni tashkil etish, bolaga o‘qishda 
muvaffaqiyat qozonishga yordam berish, uning o‘z kuchi va iqtidoriga ishonchini 
orttirish. O‘quvchiga atrofdagilarning har biri o‘zi kabi ekanligini anglatish, unda 
jamoaga aloqadorlik hissini rivojlantirish.
5.
O‘quvchining hurmati va ishonchini qozonish, o‘ziga ham shaxs 
nuqtayi nazaridan qarash. 
Bugungi kunga kelib, shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni olib borish muhim 
ahamiyat kasb etadi. Uzluksiz ta’lim tizimining har bir sohasida buning yaqqol 
namunasini ko‘rishimiz mumkin. Ayniqsa, kasb-hunar kollejining o‘quvchi 
shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish faoliyatida bolalarning kognitiv 
(aqliy), kommunikativ (nutq-muloqotchanlik), ijitmoiy-hissiy va jismoniy-motor 
rivojlanishiga sharoit yaratilishini ta’minlash juda muhimdir.
Kasb-hunar kolleji ta’lim jarayonida o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirigan 
ta’limni amalga oshirish imkonini beruvchi ba’zi noan’anaviy dars 
mashg‘ulotlaridan misollar keltiramiz:
Sho‘ng‘ish darsi – ma’lum bilimlarni egallash uchun qulay muhitda bo‘lish 
yoki shunday muhit yaratish orqali mavzuni faol o‘rganish mashqlaridan iborat.

---

925 
Musobaqa darsi – o‘quvchilarning o‘zaro musobaqalashuvini tashkil etish 
orqali bilimlarni mustahkamlash mashqlari.
Maslahat darsi – dars jarayonida o‘quvchilarning o‘zaro hamda 
o‘qituvchining maslahatlarini tashkil etish orqali darsni o‘zlashtirish mashqi.
Ijod darsi – o‘quvchilarning mustaqil ijod etishlarini tashkil etish darsi.
Sinov darsi – o‘quvchilarning o‘zlashtirishini turli shakllarda sinash tashkil 
qilinadigan dars.
Shubha bildirish darsi – dars mavzusi bo‘yicha qoidalar, xulosalarni agar 
noto‘g‘ri deb hisoblansa, nimalar bo‘lishi mumkinligi haqida qiziqarli bahs va 
tahlillar o‘tkazish orqali yangi mavzuni tushuntirish darsi.
Ijodiy hisobotlar darsi – o‘quvchilarning ayrim mavzular bo‘yicha mustaqil 
o‘rgangan bilimlari va xulosalari taqdimoti. 
Umumlashtirish darsi – ilgari o‘tilgan mavzular bo‘yicha olingan bilimlarni 
umumlashtirish mashqlarini o‘tkazish darsi.
Ilmiy fantastika darsi – o‘quvchilarning o‘rgangan bilimlari asosida ijodiy 
xayol, taxminlar o‘ylab topishlari mashqini o‘tkazish orqali mustaqil fikrlashlarini 
kengaytirish darsi.
Haqiqatni izlash darsi – dars mavzusiga doir ayrim masalalar yuzasidan 
o‘quvchilarning mustaqil fikrlar bildirishini tashkil etish orqali haqiqatni aniqlash 
va mavzuni o‘zlashtirishlarini ta’minlash darsi.
«Paradokslar» darsi – o‘quvchilarning faolliklari va qiziqishlarini oshirish 
maqsadida o‘rganilayotgan mavzuni har turli «paradokslarga» bog‘lab bayon qilish 
hamda tegishli tahlillar o‘tkazish asosida to‘g‘ri xulosalarni aniqlash darsi.
Seminar darsi – yangi dars mavzusiga doir savollar bo‘yicha o‘quvchilarga 
oldindan berilgan topshiriqlarni bajarish natijalari to‘g‘risida ma’lumotlarni 
tinglash orqali guruhdagi barcha o‘quvchilar darsni o‘zlashtirishlari va bilimlarini 
mustahkamlashni ta’minlash darsi.

---

926 
Ekskursiya darsi – o‘quvchilarni turli obyektlar: muzey, ziyoratgoh, 
korxona, ustaxona, tabiat, ilmiy muassasa va boshqalar bilan tanishtirish orqali 
ularning bilimlarini hayot bilan bog‘lash va kasbga yo‘naltirish ishlarini amalga 
oshirib borish ta’minlanadi.