Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 
1
Sh.M. Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – 
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” -T.: 2017. 
2.Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan 
birga quramiz. "O‘zbekiston" 2017. 
3.Mirziyov.SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini 
birgalikda barpo etamiz. "O‘zbekiston", 2016. 
OILADA AQLIY TARBIYANING ESTETIK QADRYATLARI 
 
Muxsinova Umriya Barnoyevna,
BuxDUPI Maktabgacha ta’lim kafedrasi o‘qituvchisi

Siddiqova Yulduz
, 
 1-kurs magistranti

Annotatsiya.
Estetik tarbiya axloqiy, aloqiy, mehnat va jismoniy 
tarbiyabilan chambarchas bog‘liqdir. Estetik va ahloqiy tarbiyaning o‘zaro 
bog‘liqligi shundaki, kishining go‘zallikni idrok etishdan quvonishi uning boshqa 
kishilarga yaxshilik qilganidan xursand bo‘lishiga o‘xshab ketadi. Ota-onalarning 
yuksak ijtimoiy ongi bolalarda ham shunga mos ong tarkib topishiga yordam 
beradi. 
Kalit so‘z: 
aqliy tarbiya, oila, ta’lim, tarbiya, mehnat tarbiyasi, estetika, 
qadriyat. 
 
Estetik taraqqiyot shaxsning estetik ongi, munosabati va estetik faoliyatining 
shakllanishi va takomillashuvida o‘zoro talab etadigan jarayondir. Shaxsning 
estetik taraqqyoti ijtimoiy-tarixiy va estetik tajribani ijodiy o‘zlashtirish natijasida 
yuzaga keladi. Bu har xil yo‘llar va shakllar orqali amalga oshiriladi. Shaxsning 
estetik jihatdan rivojlanishida ma’lum maqsadga qaratilgan ta’lim va tarbiya hal 
etuvchi rol o‘ynaydi. Estetik ehtiyoj-kishi borliqni, badiiy faoliyatni uning har xil 

---

950 
ko‘rinishlarida estetik idrok etishga undovchi subyektiv omildir. Estetik ehtiyoj 
go‘zallik to‘g‘risidagi fanning rivojlanish qonuniyatlarini yanada chuquroq 
o‘rganishga undaydi. Estetik qiziqish shaxsni san’at asarlarini, tevarak-atrofdagi 
borliqni estetik idrok etishga va estetik faoliyatga yunaltiradi. Estetik qiziqish 
estetik ehtiyojni yuzaga keltiradi.
Badiiy tarbiya san’at asarlari orqali tarbiyalashdir. U shaxsda san’at 
asarlarining shakl va mazmunini estetik idrok etishni rivojlantirish, badiiy didni 
shakllantirish va san’atning ma’lum turlari buyicha ijodiy faoliyatni, ijrochilik 
qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgandir. Uning natijasi fiksing paydo bulishida, 
uni amaliy faoliyatda qo‘llashda, o‘z bilim va taassurotlarini qo‘sha bilishda,his-
tuyg‘ulari va fikrlarini samimiyat bilan ifodalashda namoyon bo‘ladi.
Estetika tabiatdagi, jamiyatdagi moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlarida 
aks etgan, shuningdek estetik ongning paydo bulishi, rivojlanishi va vazifasi 
to‘g‘risidagi qonuniyatlarni, obyektiv borliqni estetik bilishning muhim usullaridan 
biridir
Go‘zallik bilan uchrashish kishida estetik his, ruhiy hayajon, beg‘araz quvonch 
uyg‘otadi.
Estetik hisda idrok etilayotgan voqelikka nisbatan xudbinlik ohangi, shaxsiy 
manfaat nuqtai nazaridan g‘arazli qarashlar bo‘lmaydi. N. G. Chernishevskiy bu 
to‘g‘rida shunday yozadi: «Kishidagi go‘zallik hosil qilgan sezgi, odam eng yaqin 
kishisi bilan uchrashganda paydo bo‘ladigan porloq quvonchga o‘xshaydi. Biz 
go‘zallikni beqiyos sevamiz, undan eng yaqin kishimizni uchratganda 
quvongandek zаvqlanib quvonamiz».Go‘zallik insoniyatning butun tarixiy 
taraqqiyoti davomida yaratiladi va madaniy-tarixiy tajribaning bir qismini tashkil 
etadi. Uning mavjudligi, obyektivligi yosh avlodga estetik tajribani sistemali 
ravishda singdirish va shu orqali ularning estetik tomondan taraqqiy etishini 
ta’minlaydigan estetik tarbiya nazariyasining faol usullarini ishlab chikishga 
yo‘naltiradi. Bunda tarbiya va ta’lim jamiyatning estetik madaniyatini 

---

951 
o‘zlashtirishning asosiy vositasi hisoblanadi. Estetik va ahloqiy tarbiyaning o‘zaro 
bog‘liqligi shundaki, kishining go‘zallikni idrok etishdan uvonishi uning boshqa 
kishilarga yaxshilik qilganidan xursand bo‘lishiga o‘xshab ketadi. Aksincha, 
go‘zallikni ko‘ra bilmaslik, undan zavqlanmaslik yomon ishlarni qilishga olib 
keladi. San’atning tarbiyaviy kuchi shundaki, u odamni hayotdagi voqealarni, 
hodisalarni chuqur his-hayajon bilan idrok etishga majbur etadi.Estetik tarbiy 
mehnat tarbiyasi bilan chambarchas bogliqdir. Mehnat faoliyati bolalarni 
quvontiradi, ular bironta foydali ishni bajarayotib kerakli narsani yasayotib, 
o‘zlarining kuch va imkoniyatlari o‘sib borayotganini sezadilar.«Go‘zallik 
quvonchisiz mehnat quvonchi bo‘lmaydi,- deb yozgan edi V. A. Suxomlinskiy,- 
ammo bo‘larda go‘zallik bola ega bo‘layotgan narsa emas, balki birinchi navbatda 
u yaratayotgan narsadir. Mehnat quvonchi - bu turmush quvonchidir». Agar inson 
estetik jihatdan tarbiyalangan bo‘lsa, u har qanday qiyin ishda ham go‘zallikni 
ko‘ra oladi va uni yaxshi, zo‘r shavq-zavq bilan bajaradi. San’at uzining hissiy 
ta’sir kuchi bilan kishining faqat hissini emas, fikr va irodasini ham maftun etadi, 
uning tarbiyalovchi roli ham mana shunda namoyon bo‘ladi, shuning uchun u 
estetik tarbiyaning mazmuni va vositasi hisoblanadi.
Estetik tarbiya axloqiy, aloqiy, mehnat va jismoniy tarbiyabilan chambarchas 
bog‘liqdir. Estetik va ahloqiy tarbiyaning o‘zaro bog‘liqligi shundaki, kishining 
go‘zallikni idrok etishdan quvonishi uning boshqa kishilarga yaxshilik qilganidan 
xursand bo‘lishiga o‘xshab ketadi.Aksincha, go‘zallikni ko‘ra bilmaslik, undan 
zavqlanmaslik yomon ishlarni qilishga olib keladi. San’atning tarbiyaviy kuchi 
shundaki, u odamni hayotdagi voqealarni,hodisalarni chuqur his-hayajon bilan 
idrok etishga majbur etadi.
Agar inson estetik jihatdan tarbiyalangan bo‘lsa, u har qanday qiyin ishda ham 
go‘zallikni ko‘ra oladi va uni yaxshi bajaradi. Estetik va jismoniy tarbiya o‘rtasida 
mustahkam bog‘lanish bor. Kishining mustahkamligi,jismoniy kamolotisiz uning 
go‘zalligini tasavvur etib bo‘lmaydi. Uning chiroyli gavda tuzilishi, harakatlarni 

---

952 
chiroyli bajarishi, musiqa ostida chiroyli harakatlar qilishi va hokazolar shular 
jumlasiga kiradi.
Ko‘pchilik pedagog va psixologlarning tadqiqot ishlari bolalarning ijodiy 
faoliyatlari, hissiyotlari, estetik tasavvurlarining o‘ziga xos xususiyatini va ulardagi 
estetik tasavvur va hissiyotlarning qanday rivojlanishini ochib bergan.Bu 
tekshirishlar bolalardagi estetik tasavvur va hissiyotlarni rivojlantirishni ulardagi 
ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishbilan birga qo‘shib olish borish kerak, degan 
xulosaga olib keldi. Estetik tasavvurning o‘ziga xosligi shundaki, idrokning boshqa 
turlariga qaraganda narsalarni his qilish shakli «ko‘rinadigan» va «eshitiladigan» 
narsalar butunlay boshqa mazmun kasb etadi. Oddiy idrok qilishda narsalarning 
ko‘rinishi, ohangdorligi unchalik muhim bulmay, balki uning ahamiyati muhimdir. 
Estetik idrok qilishda sa eng muhimi idrok qilayotgan narsaning obrazi, uning 
ifodali tomonlarini, nozik ranglarini ko‘ra bilish talab qilinadi. Shuning uchun 
estetik tarbiya yuqori darajadagi sensor madaniyatni, kuzatuvchanlikning 
rivojlangan bo‘lishini talab etadi. Kishi narsa va hodisalarga go‘zallik mezoniga 
asoslangan holda, alohida qadr-qiymat bilan yondoshgandagina estetik 
kechinmalar paydo buladi. Estetik hislar fikrlash bilan bevosita bog‘liqdir. Estetik 
kechinmalarda hap doim xayol ishtirok etadi, bu siz go‘zallikni idrok etish ham, 
ijodiy faoliyatni rivojlantirish ham mumkin emas. Xayol faoliyat jarayonida 
shakllanadi. O‘yin, rasm chizish, ertaklarni eshitish xayolning ishlashini talab 
etadi. Dastlabki va xayol faoliyat jarayonida narsalar bilan ta’sir etish natijasida 
yuzaga keladi. Keyingi bosqichlarda esa ijodiy faollikning tashqi shakllaridan 
sekin-asta fikrlashga utadi. Bola rasm chizganda yoki o‘ynaganda obrazni 
tasvirlashdan yoki ifodalashdan oldin shu obrazni xayolida yaratadi. Badiiy 
asarlarni idrok qilganda ham xuddi shunga o‘xshash voqea yuz beradiki, bolalar 
asardagi qahramonlarga xayolan qo‘shilib, ularning xatti-harakatlarida o‘z 
xayollari bilan qatnasha boshlaydilar.

---

953 
Demak, estetik kechinmalar murakkab hodisa bo‘lib,hissiyotlar, xayol va 
fikrning faol ishlashini, uz fikr va hissiyotlarini ifodalashga, faoliyatga ehtiyoj 
turilishi kabi xususiyatlarni o‘z ichiga oladi.